9/2025-mavzu
«YASHIL» IQTISODIYOT – TARAQQIYOT KAFOLATI
Butun dunyo davlatlari qatori, mamlakatimizning ham «yashil» iqtisodiyotga o‘tishi masalasi eng muhim hayotiy zaruriyat bo‘lib turibdi. Ko‘pchilik vatandoshlar «yashil» iqtisodiyotni energetika sohasini isloh qilishdan iborat deb hisoblashadi. Vaholanki, uning ichiga toza ichimlik suvi muammolari, oziq-ovqat xavfsizligi, qishloq xo‘jaligidagi innovatsiyalar, ekologik barqaror shaharlar, chiqindilarni oqilona boshqarish, o‘rmon hududlarini kengaytirish, cho‘llanishni qisqartirish kabi ko‘p qirrali va keng qamrovli chora-tadbirlar ham kiradi.
Jahon tajribasidan ma’lumki, iqtisodiyotning turli tarmoqlarida «yashil» texnologiyalarni joriy etish aholi farovonligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Buning natijasida shaharlardagi yashash qulaylashadi, bolalar o‘limi qisqaradi, o‘rtacha umr ko‘rish davomiyligi uzayadi. Lotin Amerikasi va Afrikaning ayrim mintaqalarida hatto tashqi migratsiya oqimlari qisqarib, inson kapitalining rivojlanishi kuzatilgan.
Inson faoliyatining tabiatga ta’siri darajasini aks ettiruvchi ko‘rsatkich – «ekologik iz» taraqqiyotni belgilab beruvchi obyektlarni barpo etish, iste’mol uchun zarur ne’matlarni ishlab chiqarish maqsadida qanchalik ko‘p miqdorda mahsuldor yer va toza ichimlik suvidan foydalanayotganimiz hamda chiqindilar hosil qilayotganimizni ifoda etadi. «Yashil» iqtisodiyot o‘ziga xos iqtisodiy model sifatida shu talablarga javob berishga qaratilgan. Tabiat bilan uyg‘unlikda faoliyat yuritish, resurslardan barqaror va samarali foydalanish, energiya manbalariga tegishli muammolarni hal etish va ekologik xavflarni minimallashtirish – bularning bari «yashil» iqtisodiyotning asosiy maqsadlari bo‘lib, ular barqaror rivojlanishga erishish uchun zarur shart-sharoitlar yaratishga yordam beradi.
Shuni alohida ta’kidlash joizki, O‘zbekiston BMTning Barqaror taraqqiyot maqsadlari hamda Iqlim bo‘yicha Parij bitimiga ham qo‘shilgan. Har ikkala hujjat milliy hukumatlar zimmasiga «yashil taraqqiyot» talablarini bajarish majburiyatini yuklaydi. Bu, ertami-kechmi, «yashil» iqtisodiyotga baribir o‘tishimiz kerakligini anglatadi.
Hamyurtlarimizning fikr-mulohazalari, xohish-istaklari atroflicha o‘rganilib, bildirilgan tavsiyalardan kelib chiqqan holda, bu boradagi ishlarni yangi, yanada yuksak bosqichga ko‘tarish maqsadida 2025-yil yurtimizda «Atrof-muhitni asrash va «yashil» iqtisodiyot yili» deb e’lon qilindi. Prezidentimizning «O‘zbekiston – 2030» strategiyasini «Atrof-muhitni asrash va «yashil» iqtisodiyot yili»da amalga oshirishga oid davlat dasturi to‘g‘risida»gi farmoni qabul qilindi va unda bir qator vazifalar belgilab berildi.
Farmonga ko‘ra, atrof-muhitga ta’sir ko‘rsatish bo‘yicha I va II toifalarga mansub korxonalarning ekologik ishlab chiqarishga o‘tishdagi harakatlarini rag‘batlantirish maqsadida 2025-yil 1-avgustdan boshlab quyidagi tartib joriy etilishi nazarda tutildi:
birinchi bosqichda – atmosfera havosi ifloslanishi fon monitoringi stansiyalarini o‘rnatgan korxonalarga:
tabiatga zarar yetkazish bo‘yicha kompensatsiya to‘lovlaridan shakllangan qarzdorlikdan voz kechish;
tabiatga zarar yetkazish bo‘yicha respublika byudjetiga yo‘naltiriladigan kompensatsiya to‘lovlarining
50 foizigacha bo‘lgan qismini ikki yil davomida qaytarish;
ikkinchi bosqichda – monitoring stansiyalarini o‘rnatgan korxona kelgusi bir yil davomida chang-gaz va lokal suv tozalash uskunalarini o‘rnatganda, tabiatga zarar yetkazish bo‘yicha respublika byudjetiga yo‘naltiriladigan kompensatsiya to‘lovlarining 70 foizigacha bo‘lgan qismini ikki yil davomida qaytarish belgilangan.
Bunda mazkur bandda nazarda tutilgan imtiyozlar davlat xizmatlari markazlari yoki Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali orqali Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi tomonidan beriladigan xulosa asosida taqdim etiladi.
«YASHIL» IQTISODIYOT – TARAQQIYOT KAFOLATI
Butun dunyo davlatlari qatori, mamlakatimizning ham «yashil» iqtisodiyotga o‘tishi masalasi eng muhim hayotiy zaruriyat bo‘lib turibdi. Ko‘pchilik vatandoshlar «yashil» iqtisodiyotni energetika sohasini isloh qilishdan iborat deb hisoblashadi. Vaholanki, uning ichiga toza ichimlik suvi muammolari, oziq-ovqat xavfsizligi, qishloq xo‘jaligidagi innovatsiyalar, ekologik barqaror shaharlar, chiqindilarni oqilona boshqarish, o‘rmon hududlarini kengaytirish, cho‘llanishni qisqartirish kabi ko‘p qirrali va keng qamrovli chora-tadbirlar ham kiradi.
Jahon tajribasidan ma’lumki, iqtisodiyotning turli tarmoqlarida «yashil» texnologiyalarni joriy etish aholi farovonligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Buning natijasida shaharlardagi yashash qulaylashadi, bolalar o‘limi qisqaradi, o‘rtacha umr ko‘rish davomiyligi uzayadi. Lotin Amerikasi va Afrikaning ayrim mintaqalarida hatto tashqi migratsiya oqimlari qisqarib, inson kapitalining rivojlanishi kuzatilgan.
Inson faoliyatining tabiatga ta’siri darajasini aks ettiruvchi ko‘rsatkich – «ekologik iz» taraqqiyotni belgilab beruvchi obyektlarni barpo etish, iste’mol uchun zarur ne’matlarni ishlab chiqarish maqsadida qanchalik ko‘p miqdorda mahsuldor yer va toza ichimlik suvidan foydalanayotganimiz hamda chiqindilar hosil qilayotganimizni ifoda etadi. «Yashil» iqtisodiyot o‘ziga xos iqtisodiy model sifatida shu talablarga javob berishga qaratilgan. Tabiat bilan uyg‘unlikda faoliyat yuritish, resurslardan barqaror va samarali foydalanish, energiya manbalariga tegishli muammolarni hal etish va ekologik xavflarni minimallashtirish – bularning bari «yashil» iqtisodiyotning asosiy maqsadlari bo‘lib, ular barqaror rivojlanishga erishish uchun zarur shart-sharoitlar yaratishga yordam beradi.
Shuni alohida ta’kidlash joizki, O‘zbekiston BMTning Barqaror taraqqiyot maqsadlari hamda Iqlim bo‘yicha Parij bitimiga ham qo‘shilgan. Har ikkala hujjat milliy hukumatlar zimmasiga «yashil taraqqiyot» talablarini bajarish majburiyatini yuklaydi. Bu, ertami-kechmi, «yashil» iqtisodiyotga baribir o‘tishimiz kerakligini anglatadi.
Hamyurtlarimizning fikr-mulohazalari, xohish-istaklari atroflicha o‘rganilib, bildirilgan tavsiyalardan kelib chiqqan holda, bu boradagi ishlarni yangi, yanada yuksak bosqichga ko‘tarish maqsadida 2025-yil yurtimizda «Atrof-muhitni asrash va «yashil» iqtisodiyot yili» deb e’lon qilindi. Prezidentimizning «O‘zbekiston – 2030» strategiyasini «Atrof-muhitni asrash va «yashil» iqtisodiyot yili»da amalga oshirishga oid davlat dasturi to‘g‘risida»gi farmoni qabul qilindi va unda bir qator vazifalar belgilab berildi.
Farmonga ko‘ra, atrof-muhitga ta’sir ko‘rsatish bo‘yicha I va II toifalarga mansub korxonalarning ekologik ishlab chiqarishga o‘tishdagi harakatlarini rag‘batlantirish maqsadida 2025-yil 1-avgustdan boshlab quyidagi tartib joriy etilishi nazarda tutildi:
birinchi bosqichda – atmosfera havosi ifloslanishi fon monitoringi stansiyalarini o‘rnatgan korxonalarga:
tabiatga zarar yetkazish bo‘yicha kompensatsiya to‘lovlaridan shakllangan qarzdorlikdan voz kechish;
tabiatga zarar yetkazish bo‘yicha respublika byudjetiga yo‘naltiriladigan kompensatsiya to‘lovlarining
50 foizigacha bo‘lgan qismini ikki yil davomida qaytarish;
ikkinchi bosqichda – monitoring stansiyalarini o‘rnatgan korxona kelgusi bir yil davomida chang-gaz va lokal suv tozalash uskunalarini o‘rnatganda, tabiatga zarar yetkazish bo‘yicha respublika byudjetiga yo‘naltiriladigan kompensatsiya to‘lovlarining 70 foizigacha bo‘lgan qismini ikki yil davomida qaytarish belgilangan.
Bunda mazkur bandda nazarda tutilgan imtiyozlar davlat xizmatlari markazlari yoki Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali orqali Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi tomonidan beriladigan xulosa asosida taqdim etiladi.