Ma’lumki, davlat organlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, jamoat birlashmalari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar va mansabdor shaxslar har kimga o‘zining huquqlari va qonuniy manfaatlariga daxldor bo‘lgan qonunchilik hujjatlari bilan, shuningdek, hujjatlar, qarorlar va boshqa materiallar bilan tanishib chiqish imkoniyatini yaratib berishga majburdir. Axborot olish imkoniyati qonunchilik hujjatlarini va tegishli materiallarni e’lon qilish va tarqatish yo‘li bilan ta’minlanadi.
Yurtimizda ommaviy axborot vositalari sohasida olib borilayotgan davlat siyosatining qonunlar yordamida mustahkamlanishi, ommaviy axborot vositalari faoliyati erkinligi va mustaqilligini amalda ta’minlash, ularni tom ma’noda to‘rtinchi hokimiyat sifatida shakllanishi uchun yetarli huquqiy asos bo‘lib xizmat qilmoqda.
O‘zbekistonda so‘z erkinligiga oid qoidalar «Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida», «Axborot olish kafolatlari va erkinligi to‘g‘risida», «Axborotlashtirish to‘g‘risida», «Jurnalistlik faoliyatini himoya qilish to‘g‘risida», «Reklama to‘g‘risida», «Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida»gi qonunlarda aniqlashtirilgan. O‘tgan davrda sohaga oid qonunchilik bosqichma-bosqich takomillashtirildi va axborot sohasiga tegishli bir necha muhim farmon va qarorlar, davlat dasturlari qabul qilindi. Mazkur me’yoriy hujjatlarning asosiy maqsadi – mamlakatimizda so‘z erkinligini ta’minlash kafolatlariga, har kimning axborotni erkin va moneliksiz izlash, olish, tekshirish, tarqatish, foydalanish va saqlash huquqlarini ro‘yobga chiqarishga qaratilgan.
O‘z navbatida, «Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida»gi qonunning 5-moddasida ommaviy axborot vositalarining erkinligi quyidagicha kafolatlangan:
«O‘zbekiston Respublikasida ommaviy axborot vositalari erkindir. Har kim, agar qonunda boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo‘lsa, ommaviy axborot vositalarida chiqish, o‘z fikri va e’tiqodini oshkora bayon etish huquqiga egadir.
Davlat ommaviy axborot vositalarining faoliyati va axborotdan foydalanish erkinligini, mulk huquqini, davlat organlarining g‘ayriqonuniy qarorlaridan, ular mansabdor shaxslarning g‘ayriqonuniy harakatlaridan (harakatsizligidan) himoya qilinishini kafolatlaydi. Ommaviy axborot vositalarining faoliyatiga to‘sqinlik qilish yoki aralashish taqiqlanadi».
Yangi O‘zbekistonda so‘z erkinligini, fikrlar xilma-xilligini, odamlar o‘z qarashlarini ochiq-oshkora ifoda etishini amalda ta’minlash uchun barcha shart-sharoit yaratilgan. Mamlakatimizda 1400 dan ortiq ommaviy axborot vositasi erkin faoliyat yuritayotgani hamda izchil rivojlanib borayotgani buning yaqqol tasdig‘idir. Ularning 60 foizi nodavlat ommaviy axborot vositasi ekani ayniqsa e’tiborlidir. Yangi davlat telekanallari, nodavlat telekanallar faoliyati yo‘lga qo‘yildi. Ular fikrlar va qarashlarning muhim jihatlarini o‘zida mujassam etgan bo‘lib, har birida mamlakatda kechayotgan jarayonlarga o‘z munosabati va nuqtayi nazari mavjud.
Bir so‘z bilan aytganda, so‘z, fikr va axborot erkinligi mamlakatimizda amalga oshirilayotgan yangilanishlar, hayotbaxsh islohotlar, avvalo, xalqimizning qarashlaridagi yangilanish jarayonlari hamda
ong-u tafakkurining yuksalishi bilan uyg‘un holda olib borilayotganligi uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Zotan, demokratiyani, erkin yashashni istagan har qanday jamiyat uchun so‘z erkinligi suv va havodek zarur.
Azizjon Fayziyev,
podpolkovnik.
Yurtimizda ommaviy axborot vositalari sohasida olib borilayotgan davlat siyosatining qonunlar yordamida mustahkamlanishi, ommaviy axborot vositalari faoliyati erkinligi va mustaqilligini amalda ta’minlash, ularni tom ma’noda to‘rtinchi hokimiyat sifatida shakllanishi uchun yetarli huquqiy asos bo‘lib xizmat qilmoqda.
O‘zbekistonda so‘z erkinligiga oid qoidalar «Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida», «Axborot olish kafolatlari va erkinligi to‘g‘risida», «Axborotlashtirish to‘g‘risida», «Jurnalistlik faoliyatini himoya qilish to‘g‘risida», «Reklama to‘g‘risida», «Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari to‘g‘risida»gi qonunlarda aniqlashtirilgan. O‘tgan davrda sohaga oid qonunchilik bosqichma-bosqich takomillashtirildi va axborot sohasiga tegishli bir necha muhim farmon va qarorlar, davlat dasturlari qabul qilindi. Mazkur me’yoriy hujjatlarning asosiy maqsadi – mamlakatimizda so‘z erkinligini ta’minlash kafolatlariga, har kimning axborotni erkin va moneliksiz izlash, olish, tekshirish, tarqatish, foydalanish va saqlash huquqlarini ro‘yobga chiqarishga qaratilgan.
O‘z navbatida, «Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida»gi qonunning 5-moddasida ommaviy axborot vositalarining erkinligi quyidagicha kafolatlangan:
«O‘zbekiston Respublikasida ommaviy axborot vositalari erkindir. Har kim, agar qonunda boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo‘lsa, ommaviy axborot vositalarida chiqish, o‘z fikri va e’tiqodini oshkora bayon etish huquqiga egadir.
Davlat ommaviy axborot vositalarining faoliyati va axborotdan foydalanish erkinligini, mulk huquqini, davlat organlarining g‘ayriqonuniy qarorlaridan, ular mansabdor shaxslarning g‘ayriqonuniy harakatlaridan (harakatsizligidan) himoya qilinishini kafolatlaydi. Ommaviy axborot vositalarining faoliyatiga to‘sqinlik qilish yoki aralashish taqiqlanadi».
Yangi O‘zbekistonda so‘z erkinligini, fikrlar xilma-xilligini, odamlar o‘z qarashlarini ochiq-oshkora ifoda etishini amalda ta’minlash uchun barcha shart-sharoit yaratilgan. Mamlakatimizda 1400 dan ortiq ommaviy axborot vositasi erkin faoliyat yuritayotgani hamda izchil rivojlanib borayotgani buning yaqqol tasdig‘idir. Ularning 60 foizi nodavlat ommaviy axborot vositasi ekani ayniqsa e’tiborlidir. Yangi davlat telekanallari, nodavlat telekanallar faoliyati yo‘lga qo‘yildi. Ular fikrlar va qarashlarning muhim jihatlarini o‘zida mujassam etgan bo‘lib, har birida mamlakatda kechayotgan jarayonlarga o‘z munosabati va nuqtayi nazari mavjud.
Bir so‘z bilan aytganda, so‘z, fikr va axborot erkinligi mamlakatimizda amalga oshirilayotgan yangilanishlar, hayotbaxsh islohotlar, avvalo, xalqimizning qarashlaridagi yangilanish jarayonlari hamda
ong-u tafakkurining yuksalishi bilan uyg‘un holda olib borilayotganligi uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Zotan, demokratiyani, erkin yashashni istagan har qanday jamiyat uchun so‘z erkinligi suv va havodek zarur.
Azizjon Fayziyev,
podpolkovnik.