#yugurik_xayol
Begonalashuv va o‘zlik inqirozi
Odam o‘zi yashab turgan jamiyatdan begonalashadi ba’zida. Bu begonalashuv avval fikrda paydo bo‘ladi. Ya’ni o‘zingiz yashab turgan jamiyatdagi odatlar, ishonchlarni qabul qila olmaganingizda boshlanadi. Fikriy begonalashuv kuchayib borsa, xulqiy begonalashuvga o‘tadi. Bu hol uzoq davom etsa, so‘ngidan yolg‘izlik keladi — atrofing to‘la odam, ammo yolg‘izsan.
Ana shu yerda yana bir muammo yuzaga keladi: o‘zlik inqirozi (identity crisis). Odam o‘zining kimligini, dunyodagi o‘rnini yo‘qotib qo‘yadi, chunki suyaydigan, ma’nan dastaklaydigan jamiyat yo‘q. Odam ijtimoiy jonzot, jamoasiz u qandaydir nonormal vaziyatga tushib qoladi.
Ba’zida jamiyat rasvo bo‘lishi, o‘sha begonalashgan odam esa axloqan to‘g‘ri yo‘lda bo‘lishi ham mumkin, ba’zan esa buning aksi. Mayli, bu qadriyatlar va axloq masalasi. Gap begonalashuv haqida edi.
Xullas, ilgari asosan nisbatan o‘qimishli, mustaqil va sarkash fikrlovchilarda begonalashuv kuzatilar edi. Hozir esa… Hozir ular soni ancha ko‘paygan.
Internet va ijtimoiy tarmoqlar qadriyatlar pluralizmini yaratdi. Uyingizdan chiqmay butun dunyo qadriyatlaridan boxabar bo‘lish, turli propagandalar ta’siriga tushish mumkin. Ilgari zamonlarda ko‘p sayohat qiladiganlar axloqiy va madaniy jihatdan o‘z tug‘ilib o‘sgan jamiyatidan uzoqlashardi. Hozir uzoqqa ketish shart emas. Kamiga odamlarning yuzma-yuz muloqoti virtualga ko‘chgach, jamiyatning axloqiy bosimi va ta’siri kamayadi. Ana shunda jamiyatda turfa o‘zliklar tarqaydi. Bu jarayonning, deylik, o‘smirlarga ta’siri asorati bir umrlik bo‘lishi mumkin. Ya’ni birgina jamiyatda o‘zaro begona avlod yetishadi. Jamiyat o‘zaro begonalashgan odamlarning tirikchilik uchungina hamkorligidan iborat bo‘lib qoladi. O‘zlik inqirozi o‘tkir tus oladi, depressiyaga chalinganlar soni ortadi.
Xullas, ilgari oz sonli odamlarning muammosi bo‘lgan masala ancha ko‘proq odamlar boshog‘rig‘iga aylanishi mumkin. Avvalgi postimda sotsial mediani “buyuk tenglashtiruvchi” degan edim. Ha, u hatto begonalashtirish va o‘zlik inqirozi masalasida ham hammani tenglashtirmoqda.
Men jamiyatda fikrlar, e’tiqodlar pluralizmi bo‘lishi tarafdoriman. Ammo barcha turfaxilliklar asosida ularni birlashtirib turuvchi fundamental qadriyatlar bo‘lishi zarur. Masalan, va’daga vafoni va rostlikni ana shunday qadriyat hisoblayman. O‘zganing o‘zgaga zarar bermaydigan xulqiga nisbatan tolerantlikni ham fundamental qadriyat deb bilaman. Ammo ana shunday fundamental qadriyatlar yo‘qolsa, bunday sharoitdagi pluralizm shunchaki ijtimoiy parokandalik bo‘ladi. Me’yor - o‘ta birxillashtirish va o‘ta fragmentallashtirish oralig‘ida, faqat uni aniqlashtirib olish zarur.
Jonathan Haidtning "Anxious Generation" kitobida buni tasdiqlovchi ko‘plab tadqiqotlar keltirilgan. Menimcha, shu kitobni o‘zbekchaga o‘girish kerak. Kitobda keltirilgan holatlarga o‘zimizda juda ko‘p guvoh bo‘lyapman.
@khurshidyuldosh
Begonalashuv va o‘zlik inqirozi
Odam o‘zi yashab turgan jamiyatdan begonalashadi ba’zida. Bu begonalashuv avval fikrda paydo bo‘ladi. Ya’ni o‘zingiz yashab turgan jamiyatdagi odatlar, ishonchlarni qabul qila olmaganingizda boshlanadi. Fikriy begonalashuv kuchayib borsa, xulqiy begonalashuvga o‘tadi. Bu hol uzoq davom etsa, so‘ngidan yolg‘izlik keladi — atrofing to‘la odam, ammo yolg‘izsan.
Ana shu yerda yana bir muammo yuzaga keladi: o‘zlik inqirozi (identity crisis). Odam o‘zining kimligini, dunyodagi o‘rnini yo‘qotib qo‘yadi, chunki suyaydigan, ma’nan dastaklaydigan jamiyat yo‘q. Odam ijtimoiy jonzot, jamoasiz u qandaydir nonormal vaziyatga tushib qoladi.
Ba’zida jamiyat rasvo bo‘lishi, o‘sha begonalashgan odam esa axloqan to‘g‘ri yo‘lda bo‘lishi ham mumkin, ba’zan esa buning aksi. Mayli, bu qadriyatlar va axloq masalasi. Gap begonalashuv haqida edi.
Xullas, ilgari asosan nisbatan o‘qimishli, mustaqil va sarkash fikrlovchilarda begonalashuv kuzatilar edi. Hozir esa… Hozir ular soni ancha ko‘paygan.
Internet va ijtimoiy tarmoqlar qadriyatlar pluralizmini yaratdi. Uyingizdan chiqmay butun dunyo qadriyatlaridan boxabar bo‘lish, turli propagandalar ta’siriga tushish mumkin. Ilgari zamonlarda ko‘p sayohat qiladiganlar axloqiy va madaniy jihatdan o‘z tug‘ilib o‘sgan jamiyatidan uzoqlashardi. Hozir uzoqqa ketish shart emas. Kamiga odamlarning yuzma-yuz muloqoti virtualga ko‘chgach, jamiyatning axloqiy bosimi va ta’siri kamayadi. Ana shunda jamiyatda turfa o‘zliklar tarqaydi. Bu jarayonning, deylik, o‘smirlarga ta’siri asorati bir umrlik bo‘lishi mumkin. Ya’ni birgina jamiyatda o‘zaro begona avlod yetishadi. Jamiyat o‘zaro begonalashgan odamlarning tirikchilik uchungina hamkorligidan iborat bo‘lib qoladi. O‘zlik inqirozi o‘tkir tus oladi, depressiyaga chalinganlar soni ortadi.
Xullas, ilgari oz sonli odamlarning muammosi bo‘lgan masala ancha ko‘proq odamlar boshog‘rig‘iga aylanishi mumkin. Avvalgi postimda sotsial mediani “buyuk tenglashtiruvchi” degan edim. Ha, u hatto begonalashtirish va o‘zlik inqirozi masalasida ham hammani tenglashtirmoqda.
Men jamiyatda fikrlar, e’tiqodlar pluralizmi bo‘lishi tarafdoriman. Ammo barcha turfaxilliklar asosida ularni birlashtirib turuvchi fundamental qadriyatlar bo‘lishi zarur. Masalan, va’daga vafoni va rostlikni ana shunday qadriyat hisoblayman. O‘zganing o‘zgaga zarar bermaydigan xulqiga nisbatan tolerantlikni ham fundamental qadriyat deb bilaman. Ammo ana shunday fundamental qadriyatlar yo‘qolsa, bunday sharoitdagi pluralizm shunchaki ijtimoiy parokandalik bo‘ladi. Me’yor - o‘ta birxillashtirish va o‘ta fragmentallashtirish oralig‘ida, faqat uni aniqlashtirib olish zarur.
Jonathan Haidtning "Anxious Generation" kitobida buni tasdiqlovchi ko‘plab tadqiqotlar keltirilgan. Menimcha, shu kitobni o‘zbekchaga o‘girish kerak. Kitobda keltirilgan holatlarga o‘zimizda juda ko‘p guvoh bo‘lyapman.
@khurshidyuldosh