Режиссер Тимофей Кулябиннинг Новосибирскдаги «Красный Факел» театрида қўйган “Онегин” (2012) спектаклида Пушкин асарининг замонавий талқинини кўрамиз. Бугунги Онегин ҳеч нарсадан завқ олмайди, бир хил ўтаётган кунлар, еб-ичиш, клубларда рақс тушиш, тўшакдаги қизлар, уларнинг ясама оҳ-воҳи, ҳаммаси ўша-ўша. Ушбу спектаклда Онегин ва Ленский муносабатларига бағишланган мизансаҳналарга тўхталмоқчиман.
Сценография ечимига кўра саҳнада уч тарафдан гипсокартон девор билан хона интерьери ташкил қилинган, деворлар кулранг, саҳна юзи ҳам шу рангда, бир бурчакда Евгенийнинг иш столи, ўртада стол ва курсилар, яна бир бурчакда патефон, қарама-қаршида эса зинапоя. Режиссер Римас Туминас Вахтангов театрида саҳналаштирган “Евгений Онегин” спектаклидан (“Ўзим иқрор бўлай, одамлар кўп вақт/Бекорчиликдан дўст тутинар кўп вақт” Ойбек тарж.) фарқли равишда Кулябин ўз спектаклида Онегин ва Ленскийнинг танишуви, дўстлигига алоҳида урғу беради.
Мизансаҳналарнинг бирида қишлоқдаги уйида яшаб, ҳаётдан зериккан Евгений навқирон, шоиртабиат, томирида ҳаёт жўш ураётган Владимир Ленский билан учрашади. Патефондан янграётган Мадоннанинг “Jump!” (Сакра!) қўшиғи садолари остида йигитнинг стол ва курсилар аро “паркур” ҳаракатларини, деворга шеърий сатрлардан айрим сўзларни бўр билан ёзишини Онегин аввалига киноя билан кузатиб, кейин ўзи ҳам Ленский сўзларига ҳазил қофияларни деворда ёза бошлайди. Улар ўртасидаги илиқлик, ўзаро қизиқиш пайдо бўлади. Шундай “мушоира” жараёнида ёзувлар билан тўлиб кетган хона деворлари янги дўстликнинг рамзи сифатида намоён бўлади. Евгений ҳаётдан яна маъно топгандек бўлади.
Онегиннинг қасоскор, Ольганинг беқарор, енгилтабиат ҳатти-ҳаракати туфайли дуэль тайин бўлган. “Душманлар! Кўпданми қоннинг чанқоғи/Айирди уларни бир-бирисидан?” Дуэлдан олдинги мизансаҳнада Ленский, яна Онегин билан танишув саҳнасидек, чуқур ўй-ҳаёллардан чалғиш учун бўр билан нималарнидир ёзмоқчи бўлади, секунданти “картабоз” Зарецкий билан “паркур” ҳаракатларига уринади, лекин барчаси бефойда – бўлиб ўтган воқеалардан эсанкираган Ленский сакраётиб, ҳар сафар йиқилади, деворга ҳам бирор сатр ёзолмайди.
Дуэль якунлангач, хонага дадил қадамлар билан челак ва латта кўтарган йиғит-қизлар кириб келади, улар яна ўша “Jump!” қўшиғи ритмида хонани йиғиштириш, деворларни тозалашга киришади. Ҳозиргина дўстини отиб ўлдирган Онегин энди кўзи олдида дўсти ҳақида хотираларни ҳам “ўчирилишини” кўради. Евгений уларга қаршилик кўрсатади, уларни тўхтатишга уринади, бу уринишлар зое. Режиссер талқинида саҳна юзаси, девордаги ёзувлар – барчаси Онегин ва Ленскийнинг бирга ўтказган кунлари, суҳбатлари, муносабатларининг метафорик ифодаси. Режиссер дўстликнинг пайдо бўлишидан, фожеавий якунигача бўлган жараённи мусиқа, ҳаракатлар, шеърий роман сатрлари билан йўғрилган бадиийлик орқали, ёш, маҳоратли актерлар ижроси орқали таъсирчан ифодалайди.
Уруш бошланганидан сўнг Кулябин кўпгина бошқа режиссерлар қатори Россияни тарк этди. Бугунги кунда режиссер Европа театрларида (“Авлиддаги Ифигения” Эпидавр театри, “Учинчи империяда қўрқув ва умидсизлик” Баден театри) спектакллар қўймоқда.
Сценография ечимига кўра саҳнада уч тарафдан гипсокартон девор билан хона интерьери ташкил қилинган, деворлар кулранг, саҳна юзи ҳам шу рангда, бир бурчакда Евгенийнинг иш столи, ўртада стол ва курсилар, яна бир бурчакда патефон, қарама-қаршида эса зинапоя. Режиссер Римас Туминас Вахтангов театрида саҳналаштирган “Евгений Онегин” спектаклидан (“Ўзим иқрор бўлай, одамлар кўп вақт/Бекорчиликдан дўст тутинар кўп вақт” Ойбек тарж.) фарқли равишда Кулябин ўз спектаклида Онегин ва Ленскийнинг танишуви, дўстлигига алоҳида урғу беради.
Мизансаҳналарнинг бирида қишлоқдаги уйида яшаб, ҳаётдан зериккан Евгений навқирон, шоиртабиат, томирида ҳаёт жўш ураётган Владимир Ленский билан учрашади. Патефондан янграётган Мадоннанинг “Jump!” (Сакра!) қўшиғи садолари остида йигитнинг стол ва курсилар аро “паркур” ҳаракатларини, деворга шеърий сатрлардан айрим сўзларни бўр билан ёзишини Онегин аввалига киноя билан кузатиб, кейин ўзи ҳам Ленский сўзларига ҳазил қофияларни деворда ёза бошлайди. Улар ўртасидаги илиқлик, ўзаро қизиқиш пайдо бўлади. Шундай “мушоира” жараёнида ёзувлар билан тўлиб кетган хона деворлари янги дўстликнинг рамзи сифатида намоён бўлади. Евгений ҳаётдан яна маъно топгандек бўлади.
Онегиннинг қасоскор, Ольганинг беқарор, енгилтабиат ҳатти-ҳаракати туфайли дуэль тайин бўлган. “Душманлар! Кўпданми қоннинг чанқоғи/Айирди уларни бир-бирисидан?” Дуэлдан олдинги мизансаҳнада Ленский, яна Онегин билан танишув саҳнасидек, чуқур ўй-ҳаёллардан чалғиш учун бўр билан нималарнидир ёзмоқчи бўлади, секунданти “картабоз” Зарецкий билан “паркур” ҳаракатларига уринади, лекин барчаси бефойда – бўлиб ўтган воқеалардан эсанкираган Ленский сакраётиб, ҳар сафар йиқилади, деворга ҳам бирор сатр ёзолмайди.
Дуэль якунлангач, хонага дадил қадамлар билан челак ва латта кўтарган йиғит-қизлар кириб келади, улар яна ўша “Jump!” қўшиғи ритмида хонани йиғиштириш, деворларни тозалашга киришади. Ҳозиргина дўстини отиб ўлдирган Онегин энди кўзи олдида дўсти ҳақида хотираларни ҳам “ўчирилишини” кўради. Евгений уларга қаршилик кўрсатади, уларни тўхтатишга уринади, бу уринишлар зое. Режиссер талқинида саҳна юзаси, девордаги ёзувлар – барчаси Онегин ва Ленскийнинг бирга ўтказган кунлари, суҳбатлари, муносабатларининг метафорик ифодаси. Режиссер дўстликнинг пайдо бўлишидан, фожеавий якунигача бўлган жараённи мусиқа, ҳаракатлар, шеърий роман сатрлари билан йўғрилган бадиийлик орқали, ёш, маҳоратли актерлар ижроси орқали таъсирчан ифодалайди.
Уруш бошланганидан сўнг Кулябин кўпгина бошқа режиссерлар қатори Россияни тарк этди. Бугунги кунда режиссер Европа театрларида (“Авлиддаги Ифигения” Эпидавр театри, “Учинчи империяда қўрқув ва умидсизлик” Баден театри) спектакллар қўймоқда.