404 dan repost
AQSh saylovlaridagi matematik xatoliklar.
Amerikadagi prezident saylovlarida ko’pchilkning ovozi muhim degan noto'g'ri fikr mavjud. Aslida, AQSHda saylov tizimi shunday ishlaydiki, unda bir kandidat ikkinchi kandidatdan ancha kam ovoz yig'ib turib ham saylovda g'olib chiqishi mumkin. Statistik hisobga ko'ra, saylovda atigi 22% ovoz olgan kandidat 78% ovoz olgan kandidatdan o'zib ketishi ham mumkin. Bu hodisa Amerikada demokratiya yo'qligidan emas, balki saylov tizimining noyob tarzda ishlashidan kelib chiqadi.
AQShda saylovlar to'g'ridan-to'g'ri emas, balki o’rtadagi vakillar (electoral college) orqali amalga oshiriladi. Ya'ni, fuqarolar prezidentga ovoz berish o'rniga, prezidentni ularning o'rniga saylaydigan vakilga ovoz beradi.
Umumiy hisobda 538 vakil bor, Amerikada aholi soni 335 mln, ya'ni bir vakil taxminan 620 ming kishiga vakillik qilishi kerak. Lekin bu raqam bir shtatdan ikkinchi shtatga o'tganda o'zgaradi.
Misol uchun, Wyoming shtati aholisi 580,000 kishi va shtat 3 vakilga ega, Kaliforniya aholisi esa 39,5 mln va 55 vakilga ega. Lekin muammo shundaki, Wyomingdagi 193,000 (580000/3) kishining ovoz qiymati Kaliforniyadagi 718,000 (39500000/55) kishining ovoz qiymati bilan bir xil. Ya'ni, Wyoming shtati fuqarosining ovoz qiymati Kaliforniyalik fuqaronikidan deyarli to'rt barobar ustun.
Saylovda: 1 Wyominglik = 4 Kaliforniyalik (50% va 50%), lekin aslida 1 Wyominglik < 4 Kaliforniyalik (20% va 80%) (bir-biriga nisbatan). Bu kabi holat katta va kichik shtatlar o'rtasidagi nohaq farqni keltirib chiqargan.
Ikkinchidan, "winner takes all" tizimi, ya'ni ikki partiya o'rtasidagi farq bir shtatda 0.01% bo'lsa ham (50.01% va 49.99%), butun shtatning ovozi ozgina ustun bo'lgan partiyaga o'tib ketadi. Amerika elektoral tizimi uchun: (50.01% va 49.99%) == (100% va 0%).
2016-yilgi saylovda Klinton Trumpdan 3 millionga ko'proq ovoz olgan, lekin Trumpni qo'llovchi vakillar ko'proq bo'lgani uchun Trump g'alaba qozongan.
Bu tizim Amerika yangi davlat bo'lib paydo bo'lganida ish bergan, chunki o'sha paytda faqat oq tanli, yerga ega bo'lgan erkaklar ovoz bergan. Lekin vaqt o'tishi bilan bu tizim ko'plab nomutanosibliklarga olib kelmoqda.
@req404
Amerikadagi prezident saylovlarida ko’pchilkning ovozi muhim degan noto'g'ri fikr mavjud. Aslida, AQSHda saylov tizimi shunday ishlaydiki, unda bir kandidat ikkinchi kandidatdan ancha kam ovoz yig'ib turib ham saylovda g'olib chiqishi mumkin. Statistik hisobga ko'ra, saylovda atigi 22% ovoz olgan kandidat 78% ovoz olgan kandidatdan o'zib ketishi ham mumkin. Bu hodisa Amerikada demokratiya yo'qligidan emas, balki saylov tizimining noyob tarzda ishlashidan kelib chiqadi.
AQShda saylovlar to'g'ridan-to'g'ri emas, balki o’rtadagi vakillar (electoral college) orqali amalga oshiriladi. Ya'ni, fuqarolar prezidentga ovoz berish o'rniga, prezidentni ularning o'rniga saylaydigan vakilga ovoz beradi.
Umumiy hisobda 538 vakil bor, Amerikada aholi soni 335 mln, ya'ni bir vakil taxminan 620 ming kishiga vakillik qilishi kerak. Lekin bu raqam bir shtatdan ikkinchi shtatga o'tganda o'zgaradi.
Misol uchun, Wyoming shtati aholisi 580,000 kishi va shtat 3 vakilga ega, Kaliforniya aholisi esa 39,5 mln va 55 vakilga ega. Lekin muammo shundaki, Wyomingdagi 193,000 (580000/3) kishining ovoz qiymati Kaliforniyadagi 718,000 (39500000/55) kishining ovoz qiymati bilan bir xil. Ya'ni, Wyoming shtati fuqarosining ovoz qiymati Kaliforniyalik fuqaronikidan deyarli to'rt barobar ustun.
Saylovda: 1 Wyominglik = 4 Kaliforniyalik (50% va 50%), lekin aslida 1 Wyominglik < 4 Kaliforniyalik (20% va 80%) (bir-biriga nisbatan). Bu kabi holat katta va kichik shtatlar o'rtasidagi nohaq farqni keltirib chiqargan.
Ikkinchidan, "winner takes all" tizimi, ya'ni ikki partiya o'rtasidagi farq bir shtatda 0.01% bo'lsa ham (50.01% va 49.99%), butun shtatning ovozi ozgina ustun bo'lgan partiyaga o'tib ketadi. Amerika elektoral tizimi uchun: (50.01% va 49.99%) == (100% va 0%).
2016-yilgi saylovda Klinton Trumpdan 3 millionga ko'proq ovoz olgan, lekin Trumpni qo'llovchi vakillar ko'proq bo'lgani uchun Trump g'alaba qozongan.
Bu tizim Amerika yangi davlat bo'lib paydo bo'lganida ish bergan, chunki o'sha paytda faqat oq tanli, yerga ega bo'lgan erkaklar ovoz bergan. Lekin vaqt o'tishi bilan bu tizim ko'plab nomutanosibliklarga olib kelmoqda.
@req404