Fyodr Dostoyevskiy "Kulgili odamning tushi"
Qayerdadir bu asarni Dostoyevskiyning yagona fantastik asari deb hisoblashgan taqrizni oʻqigandim. Umuman bunday emas, asardagi noreallik tushda kechadi, shunday ekan fantastika haqida gap boʻlishi mumkin emas. Hikoya qahramoni (uning ismi keltirilmagan, umuman hikoyada ism yoʻq) oʻzini kulgili odam deb hisoblaydi. Sababi atrofidagi insonlar nazdida u noodatiy tabiatli, hammaga oʻxshamagan odam: "Men kulgili odamman. Endi ular meni g‘irt jinni deb atashadi. Agar men rostdan ham jinni bo‘lib qolganimda-ku, bu yangi nomdan arpa bo‘yi o‘sar edim. Lekin, afsuski, endi men ularga parvo qilmayman, endi ularning barchasi men uchun aziz — hattoki ustimdan kulgan chog‘larida ham, to‘g‘risi, shunda ularni yanayam yaxshi ko‘rib ketaman. Meni shuning uchun g‘am bosadiki, ular haqiqatni bilishmaydi — men bo‘lsam bilaman. Oh, haqiqatni yolg‘iz o‘zing bilsang, naqadar og‘ir-a! Lekin ular buni tushunmaydi. Yo‘q, tushunishmaydi."
U oʻzini baxtsiz his qiladi, bundan aziyat chekadi va oʻz joniga qasd qilishdek mashʼum qarorga keladi. Ana shunday pallada uning hayotini ham, taqdirini ham bir ajabtovur tush oʻzgartirib yuboradi. Uyqudan uygʻonganda u oʻzining baxtsiz emasligini, aslida hech qachon baxtsiz boʻlmaganini tushunib yetadi. U tushida koʻrgan insonlar juda pok va samimiy, quvnoq kishilar edi. Vaqt oʻtgan sari yerdagi jannat ham barham topib, insonlar qalbida razillik uygʻonadi. Immanuel Kant shunday degandi: "Insonda qulaylikka intilishdan-da ortiq yovuzlik yoʻq". Yangi olamdagi insonlar yovuzlik ularga qulay ekanligini va lazzatliligini payqashdi. Aslida har bir insonda yovuzlik mavjud, faqat bu tuygʻu u yoki bu sabablarga koʻra yuzaga chiqmaydi. Har bir inson yovuzlik qilishga qodir, qalbining qayeridadir paytini poylaydi. Inson qalbi hech qachon butunlay yomonlashib ham ketmaydi va butunlay yaxshiga aylanolmaydi ham. Qayeridadir kichik bir tuynukcha qoladi.
Bularga guvoh boʻlgan qahramonning xulosasi shunday boʻldiki, hayotni anglash hayotning o‘zidan, baxt qonunlarini anglash baxtning o‘zidan oliyroqdir. Bir kun, bir soatning oʻzida hamma ishlar joyida boʻlishi mumkin. Muhimi — oʻzgalarni ham oʻzingizdek seva olish...
Javohir Ergashev
@dunyo_klassikasi
Qayerdadir bu asarni Dostoyevskiyning yagona fantastik asari deb hisoblashgan taqrizni oʻqigandim. Umuman bunday emas, asardagi noreallik tushda kechadi, shunday ekan fantastika haqida gap boʻlishi mumkin emas. Hikoya qahramoni (uning ismi keltirilmagan, umuman hikoyada ism yoʻq) oʻzini kulgili odam deb hisoblaydi. Sababi atrofidagi insonlar nazdida u noodatiy tabiatli, hammaga oʻxshamagan odam: "Men kulgili odamman. Endi ular meni g‘irt jinni deb atashadi. Agar men rostdan ham jinni bo‘lib qolganimda-ku, bu yangi nomdan arpa bo‘yi o‘sar edim. Lekin, afsuski, endi men ularga parvo qilmayman, endi ularning barchasi men uchun aziz — hattoki ustimdan kulgan chog‘larida ham, to‘g‘risi, shunda ularni yanayam yaxshi ko‘rib ketaman. Meni shuning uchun g‘am bosadiki, ular haqiqatni bilishmaydi — men bo‘lsam bilaman. Oh, haqiqatni yolg‘iz o‘zing bilsang, naqadar og‘ir-a! Lekin ular buni tushunmaydi. Yo‘q, tushunishmaydi."
U oʻzini baxtsiz his qiladi, bundan aziyat chekadi va oʻz joniga qasd qilishdek mashʼum qarorga keladi. Ana shunday pallada uning hayotini ham, taqdirini ham bir ajabtovur tush oʻzgartirib yuboradi. Uyqudan uygʻonganda u oʻzining baxtsiz emasligini, aslida hech qachon baxtsiz boʻlmaganini tushunib yetadi. U tushida koʻrgan insonlar juda pok va samimiy, quvnoq kishilar edi. Vaqt oʻtgan sari yerdagi jannat ham barham topib, insonlar qalbida razillik uygʻonadi. Immanuel Kant shunday degandi: "Insonda qulaylikka intilishdan-da ortiq yovuzlik yoʻq". Yangi olamdagi insonlar yovuzlik ularga qulay ekanligini va lazzatliligini payqashdi. Aslida har bir insonda yovuzlik mavjud, faqat bu tuygʻu u yoki bu sabablarga koʻra yuzaga chiqmaydi. Har bir inson yovuzlik qilishga qodir, qalbining qayeridadir paytini poylaydi. Inson qalbi hech qachon butunlay yomonlashib ham ketmaydi va butunlay yaxshiga aylanolmaydi ham. Qayeridadir kichik bir tuynukcha qoladi.
Bularga guvoh boʻlgan qahramonning xulosasi shunday boʻldiki, hayotni anglash hayotning o‘zidan, baxt qonunlarini anglash baxtning o‘zidan oliyroqdir. Bir kun, bir soatning oʻzida hamma ishlar joyida boʻlishi mumkin. Muhimi — oʻzgalarni ham oʻzingizdek seva olish...
Javohir Ergashev
@dunyo_klassikasi