Қадимги Бақтрия ёзувлари бўйича янги тадқиқотлар

Ойхоним ёдгорлиги Бақтрия ҳудудида аниқланган ёзувлар мажмуасининг бир қисми топилган ёдгорликлардан бири ҳисобланади. Бевосита ушбу ёдгорликдан юнон тили ва алифбосига оид ёзма матнлар аниқланган. Яқинда Иван Николаевич Коровчинскийнинг ушбуга оид маърузасини ўқиб қолдим. Бошқарув тарихига оид кўп маълумотлар олишимиз мумкин экан.

Ойхонум (Юнон-Бақтрия, милоддан аввалги II аср) даги иқтисодий ёзувларда предлоглар παρά ва διά дан кейин келган исмларнинг маъноси ҳақида мутахассислар ўртасида бир неча ўн йиллардан буён баҳс давом этмоқда. Айрим тадқиқотчилар παρά дан кейин сарой хазинасининг бошлиқларининг исмлари келган, διά дан кейин эса оддий мансабдорлар кўрсатилган деб ҳисоблайдилар. Бошқа мутахассислар эса παράдан кейин хазинага пул ёки бошқа қимматбаҳо ашёлар қўйган шахсларнинг исмлари келган, διάдан кейин эса ҳар қандай мартабадаги хазина ходимлари ёзилган деб тахмин қиладилар.

Иккала нуқтаи назарни тасдиқлаш учун тадқиқотчилар Птолемейлар давридаги Мисрдан олинган таққослаш материалларига таянадилар. Бу материаллар бой, қадимги юнон тилида ёзилган, мавзувий ва хронологик жиҳатдан Ойхонум ёзувларига яқиндир.

Биз ушбу маърузада биринчи марта бундай таққослаш учун Зоида папируслари (милоддан аввалги II асрнинг ўртаси)ни жалб қиламиз. Ушбу ҳужжатлар Мемфисдан топилган бўлиб, боғни давлат молия идораси (трапедза) орқали сотиб олишга бағишланган. Улар Ойхонум ёзувларига замон ва мавзувий жиҳатдан яқинлиги билан муҳим таққослаш материал ҳисобланади. Ушбу папирусларда παρά предлоги Зоида номи олдида келган бўлиб, у трапедзага пул қўйган ташқи шахс эканини кўрсатади. Шунингдек, παρά баъзи ҳолларда икки шахс исми ўртасида келиб, «бўйсуниш» маъносини бериши мумкин, аммо Ойхонум ёзувларида бундай ҳолатлар учрамайди. Бошқа томондан, διά предлогидан кейин Дорион номи келади, у эса молиявий назоратчи – ном эпимелети лавозимини эгаллаган шахс бўлган.

Демак, Зоида папирусларидан олинган таққослаш натижалари Ойхонум ёзувларида παράдан кейин хазинага пул ва бошқа бойликлар қўйган ташқи шахсларнинг исмлари келган, διάдан кейин эса молиявий мансабдор шахсларнинг исмлари келган деган қарашни тасдиқлайди.

Коровчинский И.Н. Экономические надписи Ай-Ханум и папирусы Зоиды // Всероссийская научная конференция «XXIII Сергеевские чтения». Сборник тезисов / Ред.: И.А. Ладынин, А.В. Сафронов. – М.: «Гаудеамус», 2025. С. 56.