Alimov

Boylikka, hayotdagi qulayliklarga loqaydlikni va azobga, oʻlimga nafrat bilan qaramaslikni targʻib qiluvchi taʼlimotga koʻpchilik mutlaqo tushunmaydi, chunki bu koʻpchilik oʻz hayotida boylik nima, turmushdagi qulaylik nimaligini hech qachon bilmaganmas; azob chekishga nafrat bilan qaramaslik ular uchun hayotga nafrat bilan qarash, degan gap, chunki insonning vujudi ochlik, yalangʻochlik, alam, ayriliqni sezishdan va hamletchasiga oʻlimdan qoʻrqishdan iborat. Hayot mana shu sezgilarda: uni ogʻir koʻrish, yoqtirmaslik mumkin, lekin undan nafratlanib bo'lmaydi.

Anton Chexov "Oltinchi palata"

Hayot – alamli bir dom. Fikrlovchi inson ulgʻayib, aqli kamolga yetganda, beixtiyor oʻzini qutulishning iloji boʻlmagan bir domga ilinganday his qiladi. Haqiqatan, uning ixtiyoridan tashqari, qandaydir tasodiflar orqasida yoʻqdan bor boʻlib, olamga keladi... Nega? U nega mavjudligining maʼnosini va maqsadini bilishni istaydi – unga aytilmaydi yoki aql bovar qilmaydigan soʻzlarni aytishadi; taqillatadi – unga eshik ochmaydilar; oʻlim ham uning ixtiyoridan tashqari keladi. Mana, turmadagi kishilar, umumiy baxtsizlik tufayli kishilar bir joyga toʻplanganlaridan ancha yengil tortganday boʻladilar, hayotda ham tahlil va umumiy xulosa chiqarishga moyil odamlar bir yerga yigʻilishib, erkin va sharafli gʻoyalarini oʻrtoqlashish bilan vaqt oʻtkazganlarida haligi dom sezilmaydi. Bu jihatdan aql hech qiyosiz huzur-halovatdir.

Anton Chexov "Oltinchi palata"

jamiyatning ongi shunchalik oshirilmog'i kerakki, o'z nuqsini ko'rib, kayfi uchib ketsin.

Anton Chexov "Oltinchi palata"

Sovet itrifoqi qurol va raketalar ishlab chiqarishda hammadan o'zib ketdi, ammo sog'liqni saqlash sohasida ayanchli muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Garchi nomlari jarangdor tadqiqot institutlari va minglab professorlari bo'lsa-da, aslida shifokorlarning malakasi past va shifoxonalar yomon jixozlangandi. Ko'pincha ular uchinchi dunyo mamlakatlarida topish mumkin bo'lgan shifoxonalardan salgina yaxshiroq edi, holos. Sovet Ittifoqini "raketali Yuqori Volta" deyishardi (o'sha paytda Afrika qit'asidagi eng qashshoq davlat-Burkina-Fasoni Yuqori Volta deb atashardi). Men Kievda uchratgan shifokorlarning ko'pchiligi uyat, vatanparvarlik, hasad va hijolatpazlik hislari aralashmasidan kelib chiqqan holda, aniq narsalarni qat'iy inkor etishga urinardi va "imperatorning yalang'och ekani"ni aytishga jur'at etgan Igor kabi odamlarni yoqtirishmasdi. Sovet madaniyati hech qachon tanqidni rag'batlantirmagan va o'z fuqarolarini dunyoning qolgan qismidan ajratish uchun bor kuchini ishga solgan. Ittifoq parchalanganiga qaramay, Ukrainani yana huddi shu odamlar avvalgidek boshqarishda davom etdi, ammo mamlakat va uning aholisi bir kechada tashqi dunyoga, shuningdek, G'arbiy va Sharqiy Yevropa tibbiyoti o'rtasida paydo bo'lgan ulkan o'pqonga yuzlashishi kerak bo'ldi...

Xenri Marsh
"Ozor berma" asaridan

Hozir Britaniyalik neyrojarrox Xenri Marshning "Ozor berma" asarini o'qivomman. Asarda shifokor bemorlar miyasini operatsiya qilishda tajribalari bilan bo'lishgan.
Har operatsiyani boshlaganida inson miyasiga qarab inson miyasini qanaqa ekanligi haqida:

Inson miyasida juda ko'p qon tomirlari bor. Qon ketishi ko'rishni cheklab qo'ymasligi hamda miyaga keladigan qon ta'minotiga ziyon yetkazmaslik uchun ko'plab tomirlar va kichik arteriyalarni yorib qo'yishidan ehtiyot bo'laman. Ba'zida, ayniqsa, ajratish qiyin yoki xavfli bo'lgan paytlarda, biroz nafas rostlayman, qo'llarimni kursi suyanchig'iga tashlab, operatsiya qilayotgan miyamga tikilaman.
Qon tomirlari bilan qoplangan bu qattiq yog' va oqsil bo'lagiga qaraganimda, nahotki miyamda tug'ilgan fikrlar haqiqatan huddi shu moddadan iborat bo'lsa deb o'ylab qolaman. Javob esa har doim bir xil: ha, shunday.

O'zingni tergash sud qilib hukm chiqarish o'zgalarni sud qilishdan ming karra qiyinroq. Agar o'zingni sud qila bilsang, demak chindan ham donishmand odam bo'lib chiqasan.

"Kichkina shahzoda"
Antuan de Sent-Ekzyuperi

Etib o'tganimde Aql borki inson hayotda yashidi. Odam qo'l oyoqsiz, ko'z quloqsiz hayotda yashashi mumkin lekin aqlsiz yashashni iloji yo'q. Shunga fikrlay olmaydigan jamiyat o'lik jamiyat hisoblanadi. Mohiyatan inson aqldan tashkil topganakan bu aql bizga tegishli emas. Umuman inson tanasi o'ziga tegishli emas. Lekin bizga yashash uchun aql va tana berilganakan buni his qilgan holda nima qilish inson o'ziga bog'liq. Shu jihatdan kimdir aqli yoki husni tanasi evaziga boshqa aql va husn tanadan o'zini baland tutsa unda u odamda chuqur tafakkur yo'q, o'likdanam farqi yo'q. Insonga tegishli narsa uni bu dunyoda erishishi mumkin bo'lgan boyligi davlati desak, shu sababdan ham insonlar boylikka davlatga intilib yashiydi desak, muhim jihat unda aql va tana yashash uchun berilmaganida bu davlatiyam hech narsasi bo'lmas edi. Ya'ni hech kim edi o'zi u. Shu jihatdan qaralsa birinchi e'tibor boylikka emas insonga yashash uchun berilgan narsalarga qaratilsa jamiyat yengil tabiat bo'lmaydi.

Jamiyatimiz qiziq. Sodda odamlarni aqli yo'q db o'ylasa kere ko'pchili. Lekin shu sodda odam katta obro' e'tibor, katta boylikka erishsa u dahoga shu jamiyat uchun kerak bo'lsa haloskorga aylanadi. Balzak "Sag'ri teri tilsimida" jamiyat fikrini yengil tabiat ayollarning eng tubaniga o'hshatgani bejiz emas. Kimdir o'zini aqlliman disa chunmiman chunki odamlarda fikrlar, tajribalar har hil. Aql to'g'risida man uchun muhim jihat insonga aql berilibtiki hayotda yashavotti ya'ni aql unga yashash uchun berilgan. Aql bo'lmasa yoki ishlamasa inson bu hayotda yo dunyoga kelmagan yoki o'lgan. Kimdir o'zini kimdandir aqlli db hisoblashi "Man sandan ko'proq yashiman! Manga sandan ko'ra ko'proq umr berilgan!" diydigan darajada bemani lekin buni o'zini aqlliman dp hisoblavotkan odam chunomidi chunki aql o'zi insonga nimaga berilganiga aqli yetmidi.

Yigirma birinchi asrda daromad, sog'liq, foydalanish imkoniyati, ijtimoiy qobiliyatlardan tortib umumiy turmush darajasigacha inson hayotining ko'plab yo'nalishlarida rivojlanish kuzatildi. Shunga qaramay, Jahon Sog'liqni Saqlash Tashkiloti (JSST) ma'lumotlariga ko'ra, 2005-yildan 2015-yilgacha dunyo bo'ylab ruhiy tushkunlik darajasi 18 foizga oshgan. Buning asosiy sababi shuki, hozirgi vaqtda tobora ko'pchilik hayotning qiymatini o'zining baxtga intilishlari asosida qabul qilmoqda.

Mark H. Lou

Odamlar aytishadi-ku, agar jinni biror narsaga nazar solsa, u narsa uning hush ko'rmaydigan narsasiga o'xshagan bo'lsa, u holda uning tasavvurida o'sha zahotiyoq bu narsaga hush ko'rmaslik hissi paydo bo'ladi. Shu bilan haligi kishi u narsadan o'zini avaylab-asrab, chetlashib yurishga urinadi. Vaholanki, aslini olganda, bu narsaning o'zi o'sha hayol qilinganday yomon narsa bo'lmasligi ham mumkin.

Abu Nasr Forobiy

Forobiyni inson mohiyati haqidagi fikri :
Inson mohiyati aqldan tashkil topgan.

Hozir Forobiyni o'qivomman. Forobiy fikrlari miyamni portlatdi.

Aflotun "hamma ezguliklar ayni paytda yoqimli, nimaiki chiroyli va ezgu bo'lsa, hayrli va yoqimli, ammo ko'p yoqimli narsalar hayirli emas" degan iboralarni tushuntiradi. Ezguligi yo'q, faqat yoqimli narsalar bilan esa aqli kalta odamlar rohatlanadilar. Ezgulik, yaxshilik, ulardan hosillanadigan natijani biluvchi odamlar uchun yoqimlidirlar, bilmaydiganlar uchun esa yoqimsizdirlar.

Abu Nasr Forobiy

Odam Ato, Momo Havvo va Iblisning bolasi haqida rivoyat

Xakimi Termiziy aylab hikoyat,
Demish Odam va Havvodin rivoyat.

Ki tavba aylabon, birlashdilar so'ng,
Qo'yib jannatni, yerga tushdilar so'ng.

Chu Odam yo'q edi ul joyda bir kez,
Shoshib, Havvo qoshiga keldi Iblis.

Uni Hannos degan bir o'g'li bordi,
Uni topshirdiyu ko'zdin yo'qoldi.

Kelib Odam, chu iblisbachchani ul,
Ko'rib, qaxru g'azabga mindi butkul.

Dedi: kam erdimi ul kirdikori?
Uchibsen hiylavu makriga bori...

U iblisbachchani qonlarga qotdi,
Tanini burdalab, har yonga otdi.

Yana Odam ketib, bas keldi Iblis,
Chaqirdi o'g'lini aylab u tablis.

Ko'rindi o'g'li, ul chilpora erdi,
Yig'ib Iblis uni, joy-joyga terdi.

Chu Iblis bo'ldi g'oyib, qaytdi Odam,
U Iblis bachchaga ko'z soldi bir dam.

Boqib Havvoga so'ng qichqirdi: xotin,
Yana o'tlarga yoqmoqmi muroding?

Bu gal u boshqacha tutdi udumni,
Ollovga tashladi zuriyodi shumni.

Sovurdi kullarin, ordona etdi,
O'zi faryod solib, bir yoqqa ketdi.

Tag'in ul joyda hozir bo'ldi Iblis,
Chaqirdi o'g'lini kel deb qaro yuz.

Yig'ildi kullari, andin shu asno,
Yana zuriyodi mal'un bo'ldi paydo.

Yana etdi uni Havvoga tortiq,
Dedikim, asra, berma elga ortiq.

Qarab tur, qaytaman bir-ikki kunda,
O'zim birlan olib ketgaymen unda...

Dedi chun bo'ldi g'oyib, keldi Odam,
Yana Xannos tufayli chekdi ul g'am.

Yana Havvoni jerkib, etdi koyish,
Dedi: devi lain aqlingni olmish.

Chu bilmasmiz, o'shal shaytoni yog'u,
Ne shumlik aylagay, bizga qorong'u...

Yana o'ldirdi iblisbachchani ul,
Pishirdi o't qalab, o'tda ani ul.

Yedi Havvo ila, nonushta etdi,
Keyin bir ish bilan bir yoqqa ketdi.

Yetishdi shunda shaytoni lain boz,
Ayo Xannos, deya ul chekdi ovoz.

Javob berdi bola: men bundadirmen,
Ki Havvo onaning qornidadirmen...

Ovozi yetdi Xannosning lainga,
Dedi: maqsad muyassar bo'ldi menga.

Quvonmaymu, etardim har nafas shu
Bashar botiniga kirmoqni orzu.

Ki Odam ichiga men kirsam erdim,
Bo'lurdi odamiylar mustamandim.

Gaxi, chun o'ltirarkan unda Xannos,
Solarmen siynalarga qutqu, vasvos.

Gaxi, tanlarda shaxvat qo'zg'aturmen,
Tomirlarda gaxi qondek oqarmen.

Gaxi talqin etarmen toati xos,
Riyo kelgaydir andin, yo'qki ixlos.

Sehrbozlik qilib chun o'ngu so'ldin,
Surarmen odamiyni to'g'ri yo'ldin...

U shayton senda ham raxtini qurmish,
U bir sulton bo'lib, taxtini qurmish.

Seni etmish sehrbozlikka shaydo,
Havasni aylamish ko'nglingnda paydo.

Agar shayton chu shayton bo'lmas erdi,
Hamma mardumga sulton bo'lmas erdi.

Basharni bir-biriga qayrarmish ul,
Solib anduxga, sarson aylamish ul.

Necha dillarni ul uyquga solmish,
Necha suvlarni ul tuproqqa qormish.

Senga ham aylamish ul bo'ylakim kor,
U bois ko'zlaringda ashki hunbor.

Agar bir dona donga boqmas erdi,
Buvang ham necha yuz yil yig'lamasdi.

Qara, Iblisi g'addor ko'ksida rashk,
Damo-dam yig'lagay ko'zdin to'kib ashq...


Fariduddin Attor

Asar yozuvchisi Shvetsiyalik "psixolog" ekan. Asari orqali inson psixikasini qolibga solib guruhlarga bo'lgan. Inson tabiati murakkab buni unutgan ko'rinadi janob "psixolog". Chalasavod psixologlarni yoqtirmasligim sababi ularni gapirayotgan gapidayam yozayotgan kitobidayam, o'tqizayotgan treninglaridayam ezgu niyat yo'q. Shvetsiyalik "psixolog" aytishicha kitobi orqali insonlarni bir-birini tushunishiga yordam bermoqchikan) Mana ezgu niyat. Insonlar bir-birini tushunishi, Tomas Erikson o'ylab topgan guruhlarga bo'lish orqali bo'lmaydi.

Ps. Bu yil faqat badiiy va falsafiy adabiyot o'qiganimga asar juda ahmoqona tuyulvotgan bo'lishi mumkin. Oddiy odam o'qisa qabul qisa bo'ladigan asardek tuyular balkim.