Ўқув марказларида араб тили фанидан дарс берадиган муслима аёл-қизлардан шундай саволлар келмоқда: марказимиздаги дарс ўтадиган синф хоналарига айрим формали ёки формасиз орган ходимлари ҳеч қандай огоҳлантириш ёки хабар беришларсиз бостириб кириб, дарс ўтаётган китобларимизни, синфдаги буюм ва ашёларни ва кўзларига тушган барча нарсаларни текширишмоқда. Қуръони каримдан дарс ўтяпсан, синф хонасида намоз ўқияпсан ва бошқа шу каби айбловларни билдириб, таҳдид ва дўқ-пўписалар қилишмоқда. Шу тўғрими, бу орган ходимлари ўзларини таништирмайди, кимлигини айтмайди ва шу каби саволлар беришмоқда.
ЖАВОБ:
1. Аслида бу саволни берадиган ҳолатга олиб келишнинг ўзи биронта қонун доирасига сиғмайди. Яъни бунақа саволларга бериладиган жавобнинг ўзи қолмаяпти. Тўғрироғи, жавоб берадиган сўзни топишнинг, гапни тузишнинг ўзи қийин бўляпти менга. Бунақа саволга жавоб бериш учун адвокат ёки юрист бўлишнинг ҳам кераги йўқ аслида. Бунақа муттаҳамликни қонунсизлик, деб атасам жуда юмшоқ бўлиб қоляпти. Сўз ожиз қисқаси.
2. Ўқув маркази хусусий мулк объекти ҳисобланади. Уйингизга кириш ва тинтув ўтказиш учун қандай тартиб ўрнатилган бўлса бу ерда ҳам шу тартибга риоя қилиниши керак. Лекин орган ходимлари "Биз тинтув ўтказмадик, фақат кўздан кечириш ҳаракатини амалга оширдик холос" деб ўзларининг қонунсиз фаолиятларини хаспўшламоқчи бўлишади.
3. Тинтув ҳаракати учун прокурорнинг ордери ёки суднинг ажрими лозим бўлса, кўздан кечириш учун тегишли орган бошлиғи (мансабдор шахс) нинг буйруғи етарли бўлади, ўшанчун мабодо лозим топишса бунақа буйруқларни чиқариб олишлари қийин эмас. Лекин кўздан кечирган тақдирда ҳам ўқув маркази раҳбарига ёки ашёлари кўздан кечирилаётган ходимга тегишли асос ҳужжатни кўрсатиши шарт. Ва албатта, кўздан кечириб бўлгач, тегишли далолатнома расмийлаштиришлари, унга нафақат орган ходимлари, балки ўқув маркази раҳбари ва ашёлари текширилган ходим ҳам имзо қўйишлари керак.
4. Ундан ҳам олдин, дастлаб орган ходимлари ўқув марказига ёки ҳар қандай ишхонага бостириб ёки бостирмасдан маданият билан кириб келар экан, ўзларини таништиришга мажбур. Яъни ЎР нинг "Ички ишлар идоралари тўғрисида"ги қонуннинг 8-моддасига асосан орган ходими:
а) ўз лавозимини, унвонини,
б) фамилияси, исми, отасининг исмини айтиши,
в) фуқаронинг талабига кўра хизмат гувоҳномасини кўрсатиши, г) шундан сўнг мурожаат қилишининг сабаби ва мақсадини маълум қилиши;
д) фуқарога нисбатан унинг ҳуқуқ ва эркинликларини чекловчи чоралар қўлланилган тақдирда, бундай чоралар қўлланилишининг сабабини ҳамда асосларини, шунингдек фуқаронинг шу муносабат билан юзага келадиган ҳуқуқлари ва мажбуриятларини унга тушунтириши шарт.
5. Амалиётда эса бундай бўлмаяпти, 8-модда талаби бажарилмаяпти. Орган ходимлари ўзларини терроризм бўлимидан ёки оператив ходим эканини айтиб, шахсини умуман таништирмайдиган ҳолатларга жуда кўп дуч келяпмиз. Юқоридаги қонуннинг 9-м га асосан Ички ишлар идораси ходимлари ўз фаолиятини ошкора ва шаффоф олиб бориши шарт экани кўрсатилган. Бундан фалончи оперлар мустасно, дейилмаган қонунда.
6. Ўшанчун, агар ходимлар ўзларини таништирмаса ва сизни талабингиз билан хизмат гувоҳномасини кўрсатмаса унинг биронта талабини бажаришга ва саволларига жавоб беришга мажбур эмассиз. Уни сиз учун оддий фуқаро деб қабул қиласиз. Оддий фуқаронинг эса талабини бажаришга мажбур эмассиз. Формаси борми йўқми қизиғи йўқ.
7. Орган ходимининг саволларига жавоб беришда ҳам барча саволларига жавоб беришга мажбур эмассиз. Фақат сизнинг шахсингизни аниқлаш учун ИИБ га олиб кетмаслиги учун исм фамилиянгизни айтишингиз, паспорт ёки шахсни тасдиқловчи бошқа ҳужжатни кўрсатсангиз етарли. Бошқа саволларига эса жавоб беришга мажбур эмассиз, агар сизни гувоҳ тариқасида кўрсатмангизни олмоқчи бўлмаса. Лекин шуни билиш керакки, сизга нисбатан қандайдир текширув ёки айблов илгари сураётган бўлса, сизни гувоҳ тариқасида эмас, гумондор тариқасида кўрсатмангизни олиши ёки сўроқ қилиши керак, гувоҳ эмас.
ЖАВОБ:
1. Аслида бу саволни берадиган ҳолатга олиб келишнинг ўзи биронта қонун доирасига сиғмайди. Яъни бунақа саволларга бериладиган жавобнинг ўзи қолмаяпти. Тўғрироғи, жавоб берадиган сўзни топишнинг, гапни тузишнинг ўзи қийин бўляпти менга. Бунақа саволга жавоб бериш учун адвокат ёки юрист бўлишнинг ҳам кераги йўқ аслида. Бунақа муттаҳамликни қонунсизлик, деб атасам жуда юмшоқ бўлиб қоляпти. Сўз ожиз қисқаси.
2. Ўқув маркази хусусий мулк объекти ҳисобланади. Уйингизга кириш ва тинтув ўтказиш учун қандай тартиб ўрнатилган бўлса бу ерда ҳам шу тартибга риоя қилиниши керак. Лекин орган ходимлари "Биз тинтув ўтказмадик, фақат кўздан кечириш ҳаракатини амалга оширдик холос" деб ўзларининг қонунсиз фаолиятларини хаспўшламоқчи бўлишади.
3. Тинтув ҳаракати учун прокурорнинг ордери ёки суднинг ажрими лозим бўлса, кўздан кечириш учун тегишли орган бошлиғи (мансабдор шахс) нинг буйруғи етарли бўлади, ўшанчун мабодо лозим топишса бунақа буйруқларни чиқариб олишлари қийин эмас. Лекин кўздан кечирган тақдирда ҳам ўқув маркази раҳбарига ёки ашёлари кўздан кечирилаётган ходимга тегишли асос ҳужжатни кўрсатиши шарт. Ва албатта, кўздан кечириб бўлгач, тегишли далолатнома расмийлаштиришлари, унга нафақат орган ходимлари, балки ўқув маркази раҳбари ва ашёлари текширилган ходим ҳам имзо қўйишлари керак.
4. Ундан ҳам олдин, дастлаб орган ходимлари ўқув марказига ёки ҳар қандай ишхонага бостириб ёки бостирмасдан маданият билан кириб келар экан, ўзларини таништиришга мажбур. Яъни ЎР нинг "Ички ишлар идоралари тўғрисида"ги қонуннинг 8-моддасига асосан орган ходими:
а) ўз лавозимини, унвонини,
б) фамилияси, исми, отасининг исмини айтиши,
в) фуқаронинг талабига кўра хизмат гувоҳномасини кўрсатиши, г) шундан сўнг мурожаат қилишининг сабаби ва мақсадини маълум қилиши;
д) фуқарога нисбатан унинг ҳуқуқ ва эркинликларини чекловчи чоралар қўлланилган тақдирда, бундай чоралар қўлланилишининг сабабини ҳамда асосларини, шунингдек фуқаронинг шу муносабат билан юзага келадиган ҳуқуқлари ва мажбуриятларини унга тушунтириши шарт.
5. Амалиётда эса бундай бўлмаяпти, 8-модда талаби бажарилмаяпти. Орган ходимлари ўзларини терроризм бўлимидан ёки оператив ходим эканини айтиб, шахсини умуман таништирмайдиган ҳолатларга жуда кўп дуч келяпмиз. Юқоридаги қонуннинг 9-м га асосан Ички ишлар идораси ходимлари ўз фаолиятини ошкора ва шаффоф олиб бориши шарт экани кўрсатилган. Бундан фалончи оперлар мустасно, дейилмаган қонунда.
6. Ўшанчун, агар ходимлар ўзларини таништирмаса ва сизни талабингиз билан хизмат гувоҳномасини кўрсатмаса унинг биронта талабини бажаришга ва саволларига жавоб беришга мажбур эмассиз. Уни сиз учун оддий фуқаро деб қабул қиласиз. Оддий фуқаронинг эса талабини бажаришга мажбур эмассиз. Формаси борми йўқми қизиғи йўқ.
7. Орган ходимининг саволларига жавоб беришда ҳам барча саволларига жавоб беришга мажбур эмассиз. Фақат сизнинг шахсингизни аниқлаш учун ИИБ га олиб кетмаслиги учун исм фамилиянгизни айтишингиз, паспорт ёки шахсни тасдиқловчи бошқа ҳужжатни кўрсатсангиз етарли. Бошқа саволларига эса жавоб беришга мажбур эмассиз, агар сизни гувоҳ тариқасида кўрсатмангизни олмоқчи бўлмаса. Лекин шуни билиш керакки, сизга нисбатан қандайдир текширув ёки айблов илгари сураётган бўлса, сизни гувоҳ тариқасида эмас, гумондор тариқасида кўрсатмангизни олиши ёки сўроқ қилиши керак, гувоҳ эмас.