#Bir_qishloq_tarixi
Do‘rmon – qishloqning nomi turkiy-mo‘g‘ul qabilalaridan biri bo‘lmish do‘rmonlarning vohaga kelib o‘rnashishi tufayli kelib chiqqan. Do‘rman (do‘rmon) so‘zi mo‘g‘ul tilida “to‘rt” degan ma’noni bildiradi, ya’ni qabila tarkibida to‘rtta urug‘ mavjud bo‘lgan: uguru, qiyonnoma, gurdak, sakson.
Do‘rmonlar 16 asrning boshlarida Shayboniyxon qo‘shini tarkibida Dashti Qipchoqdan Movarounnahrning ichkarisiga qarab yurishlar paytida ko‘chib kelishgan. Ular Buxoro xonligi hududida Ashtarxoniylar davriada (17 asr) uzil-kesil o‘troqlashgan. 1926 yildagi aholini ro‘yxatga olish ma’lumotlariga ko‘ra, Qorako‘l vohasida ikkita Do‘rmon qishlog‘i mavjud bo‘lgan. Birinchisi, o‘sha paytdagi Kamachi qishloq sovetiga qarashli Do‘rmon qishlog‘i; unda 47 ta oila mavjud bo‘lib, 254 oila yashagan (qishloqning o‘rnini aniqlab bo‘lmadi); ikkinchisi, Sayyot qishloq sovetidagi Do‘rmon qishlog‘i. Unda 78 oilada 461 kishi yashagan. Qishloq o‘z navbatida Jigdali Do‘rmon (Katta Do‘rmon) va O‘to‘q Do‘rmonga bo‘linadi. Do‘rmonga jigdali so‘zining qo‘shib aytilishi tushunarlidir, lekin ikkinchi qishloq nomiga o‘to‘q/o‘tiq so‘zining qo‘shib aytilishi biroz bahstalabdir. Chunki o‘to‘q so‘zi tozalangan joy ma’nosidan tashqari qadimgi turkiy tilda “ich ketish, qusish” (“ichi ketdi, qusdi”), o‘tiladigan joy, yo‘l ustidagi joy ma’nolarini ham bildiradi. Mahalliy aholining fikricha, 1918 yildagi Kolesov voqealari paytida mazkur qishloq aholisi ham to‘s-to‘polonlarda faol ishtirok etgan, qishloq chetidan o‘tadigan Zakaspiy temir yo‘lini qo‘porib tashlashda qatnashgan.
O‘z navbatida Qizil armiya qo‘shinlari bu harakatlarni shafqatsizlik bilan bostirishini bilgani uchun qishloq ahlining bir qismi jon saqlash umidida Qorako‘ldaryoning o‘ng sohiliga qayiqlarda suzib o‘tgan va o‘ziga makon yasagan – ularning fikricha, ana shu o‘tish – o‘tiq natijasida O‘tuq Do‘rmon nomi paydo bo‘lgan. O‘tiq so‘zining “tirgaksiz chodir” degan ma’nosi ham bor.
Mazkur urug‘ nomidan kelib chiqqan Do‘rmon, Do‘rman toponimlari mamlakatimizning boshqa viloyatlarida, qo‘shni Tojikiston va Afg‘onistonda, Eronda ham uchraydi.
Buxoro amirliklari zamonida do‘rmonlarning mamlakat hayotidagi mavqei o‘rtacha holatda bo‘lgan. Do‘rmonlarning ayrim qismlari o‘zbeklardan tashqari qozoq, qirg‘iz, qoraqalpoq, qisman tojik va turkman xalqlari tarkibiga singib ketib, bu millatlarning shakllanishida ishtirok etishgan. Buxoroda inqilobdan avval 17 ta Do‘rmon etnotoponimi qayd qilingan.
1926 yilgi ma’lumotlarga ko‘ra, Qorako‘ldagi do‘rmonlar soni 665 kishini, Qorako‘ldan ko‘chib borib, Samarqandda yashayotgan do‘rmonlar soni 500 kishini tashkil qilgan. Do‘rmonlarning kichik bir qismi Qozon qishlog‘ida ham yashaydi.
•┈┈┈┈•❈••✾••❈•┈┈┈┈•
Sizga taqdim qilingan ushbu ma’lumotlar qorako‘llik yozuvchi Sa’dulla G‘aybullayevning toponomika sohasiga oid asarlari asosida tayyorlandi.
Do‘rmon – qishloqning nomi turkiy-mo‘g‘ul qabilalaridan biri bo‘lmish do‘rmonlarning vohaga kelib o‘rnashishi tufayli kelib chiqqan. Do‘rman (do‘rmon) so‘zi mo‘g‘ul tilida “to‘rt” degan ma’noni bildiradi, ya’ni qabila tarkibida to‘rtta urug‘ mavjud bo‘lgan: uguru, qiyonnoma, gurdak, sakson.
Do‘rmonlar 16 asrning boshlarida Shayboniyxon qo‘shini tarkibida Dashti Qipchoqdan Movarounnahrning ichkarisiga qarab yurishlar paytida ko‘chib kelishgan. Ular Buxoro xonligi hududida Ashtarxoniylar davriada (17 asr) uzil-kesil o‘troqlashgan. 1926 yildagi aholini ro‘yxatga olish ma’lumotlariga ko‘ra, Qorako‘l vohasida ikkita Do‘rmon qishlog‘i mavjud bo‘lgan. Birinchisi, o‘sha paytdagi Kamachi qishloq sovetiga qarashli Do‘rmon qishlog‘i; unda 47 ta oila mavjud bo‘lib, 254 oila yashagan (qishloqning o‘rnini aniqlab bo‘lmadi); ikkinchisi, Sayyot qishloq sovetidagi Do‘rmon qishlog‘i. Unda 78 oilada 461 kishi yashagan. Qishloq o‘z navbatida Jigdali Do‘rmon (Katta Do‘rmon) va O‘to‘q Do‘rmonga bo‘linadi. Do‘rmonga jigdali so‘zining qo‘shib aytilishi tushunarlidir, lekin ikkinchi qishloq nomiga o‘to‘q/o‘tiq so‘zining qo‘shib aytilishi biroz bahstalabdir. Chunki o‘to‘q so‘zi tozalangan joy ma’nosidan tashqari qadimgi turkiy tilda “ich ketish, qusish” (“ichi ketdi, qusdi”), o‘tiladigan joy, yo‘l ustidagi joy ma’nolarini ham bildiradi. Mahalliy aholining fikricha, 1918 yildagi Kolesov voqealari paytida mazkur qishloq aholisi ham to‘s-to‘polonlarda faol ishtirok etgan, qishloq chetidan o‘tadigan Zakaspiy temir yo‘lini qo‘porib tashlashda qatnashgan.
O‘z navbatida Qizil armiya qo‘shinlari bu harakatlarni shafqatsizlik bilan bostirishini bilgani uchun qishloq ahlining bir qismi jon saqlash umidida Qorako‘ldaryoning o‘ng sohiliga qayiqlarda suzib o‘tgan va o‘ziga makon yasagan – ularning fikricha, ana shu o‘tish – o‘tiq natijasida O‘tuq Do‘rmon nomi paydo bo‘lgan. O‘tiq so‘zining “tirgaksiz chodir” degan ma’nosi ham bor.
Mazkur urug‘ nomidan kelib chiqqan Do‘rmon, Do‘rman toponimlari mamlakatimizning boshqa viloyatlarida, qo‘shni Tojikiston va Afg‘onistonda, Eronda ham uchraydi.
Buxoro amirliklari zamonida do‘rmonlarning mamlakat hayotidagi mavqei o‘rtacha holatda bo‘lgan. Do‘rmonlarning ayrim qismlari o‘zbeklardan tashqari qozoq, qirg‘iz, qoraqalpoq, qisman tojik va turkman xalqlari tarkibiga singib ketib, bu millatlarning shakllanishida ishtirok etishgan. Buxoroda inqilobdan avval 17 ta Do‘rmon etnotoponimi qayd qilingan.
1926 yilgi ma’lumotlarga ko‘ra, Qorako‘ldagi do‘rmonlar soni 665 kishini, Qorako‘ldan ko‘chib borib, Samarqandda yashayotgan do‘rmonlar soni 500 kishini tashkil qilgan. Do‘rmonlarning kichik bir qismi Qozon qishlog‘ida ham yashaydi.
•┈┈┈┈•❈••✾••❈•┈┈┈┈•
Sizga taqdim qilingan ushbu ma’lumotlar qorako‘llik yozuvchi Sa’dulla G‘aybullayevning toponomika sohasiga oid asarlari asosida tayyorlandi.