— Шоҳсанам, — Абрам хонасига кириб ўтирар экан, — ўша Далер чиндан сизга гап отдими?
— Йўғэе, у шунчаки латифа айтишга уста экан, латифа айтиб бераётганди. Бор гап шу.
— Шунақа денг? — Абрам қўлидаги қаламни қаттиқ сиқиб синдирганини ҳам сезмади. — Демак, латифага усталар ёқади денг?
— Энди кулгу умрни узайтиради дейишади-ку, — Шоҳсанам унинг ҳолатига эътибор бермасдан гапираверди. — Кулгуга нима етсин.
— Тушунарли, — Абрам қўлидаги иккига бўлиниб кетган қаламни стол устига тарақлатиб қўйганча ўрнидан тураркан, — мени зарур ишим бор, — деганча тез - тез юриб хонадан чиқиб кетди. Шоҳсанам эса стол устидаги синиқ қаламга қараганча ҳеч нимага тушунмасдан қолаверди.
* * *
— Дадаси, нега Муяссарни уйдан ҳайдадингиз? — Дилором опа эри бироз жаҳлидан тушгач сўроқ қила бошлади. — Ахир, унинг қорнида бизнинг набирамиз...
— У ҳеч қандай бизнинг набирамиз эмас. Ўша суюқоёқ болани ўйнашидан орттирган экан. Ўйнаши ёнимга келди. Бунинг устига Қодир қизларини меросдан маҳрум қилибди. Шундай экан, ўша суюқоёқни уйда олиб ўтиришимиздан фойда йўқ. — Дилором опа эрининг гапларидан кейин бошқа савол бермади.
* * *
Эртаси куни Гулҳаё опа келиб Абрам билан шартнома имзолади.
— Ишларни мени номимдан Санам юритади. Далер ҳар доимгидек ёрдамчи, —Гулҳаё опа кетар олдидан Абрамга алоҳида такидлади. Бинодан чиқиб кетар экан, ичкарига кириб келаётган Юсуфни кўриши билан тўхтади. —
Сен билан гаплашиб олсак дегандим.
— Ассалому алайкум. Нима ҳақида экан?
— Ўтмиш ҳақида. Сенга айтадиган гапларим бор. Сен буларни билишга ҳаққинг бор.
— Мени хонамга кирасизми?
— Менимча бундай гапларни бу ердан узоқроқ жойда гаплашган маъқул.
— Тушунарли, унда сизни ўзим билган бир шинам кафега олиб борсам қарши эмассиз деган умиддаман.
* * *
— Хўш қулоғим сизда, — Юсуф қаҳва буюртма бергач Гулҳаё опани тинглашга тайёр эканлигини билдирди.
— Даданг мен ҳақимда нима деган? Энг аввало шуни билмоқчиман.
— Мен бу ҳақида гапиришни истамайман.
— Тушунарли, — Гулҳаё опа бир дам ўйланиб турдию, секин гап бошлади. — Биз бир маҳаллада катта бўлганмиз. Мен, Даврон акам ва даданг. Даданг ва Даврон акам синфдош эдилар.
— Даврон деганингиз Санамни дадасими?
— Ҳа. У пайтларда қизларни мактабни тугатиши билан узатишарди. Мен 9-синфга кўчган йилим совчилар эшигимизни бузиб юборай деганди. Ўша кунларнинг бирида даданг ҳам совчи қўйди. Менинг кўнгил қўйганим борлиги сабаб, бошқа сивчилар қатори унинг ҳам совчиларига рад жавоби берилди. Шунга қарамай даданг нуқул ортимдан юрар, ҳа деб қўлимни сўрарди. Бу ўрта Даврон акам иккаламиз унаштирилдик, Гулҳаё опа гапирар экан, унинг кўзларида соғинч қоришиқ бахт порлаб турарди. Бундан у Давронни қанчалик севганини билиш қийин эмасди.
* * *
— Дурдона, Дурдонаааа, — Иззат аёлини чақирганча хонага кирди. — Дурдона, — ҳалиям ухлаётган аёлини чақирди.
— Ҳммм, — димоғида жавоб берди.
— Тур, мен ишга кетишим керак.
— Кетавер, — юзини кўрпа билан ёпиб олди.
— Мен тайёр бўлгунимча нонушта тайёрла, тур.
— Уффффф, — Дурдона асабий ва уйқусираганча ўрнидан турди. — Мен сенга тўйни эртаси куниёқ айтганман, мен иш қилишни билмайман. Билган тақдиримда ҳам сен учун ҳеч нима қилмайман. Ўша куни айтганимдек, нонушта, тушлик ёки кечки овқат ейишни истасанг уйга хизматкор ол. Ёки бошқага уйлан, дедию юз - қўлини ювгани чиқиб кетди.
— Шунақа дегин? — Иззат асабийлашганча уйдан чиқиб кетди.
* * *
Кечки пайт.
Смечка чақиб, телевизор кўриб ўтирган Дурдонанинг диққатини эшик олдидаги овозлар тортди.
— Ким бўлди яна бу? — ўрнидан туриб эшик томонга юрди. Қараса, эри ёнида ёшгина қиз билан ошхона томонга ўтиб кетаяпти.
— Нозимахон бу ошхонамиз. Айтганимдек, уйимиз катта эмас. Шу бир - икки уй ишлари, нонушта, уйда пайтларим тушлик, кечки овқат дегандек.
— Тушунарли, — қиз нозланганча жавоб берар экан, негадир бу Дурдонага ёқмади.
— Йўғэе, у шунчаки латифа айтишга уста экан, латифа айтиб бераётганди. Бор гап шу.
— Шунақа денг? — Абрам қўлидаги қаламни қаттиқ сиқиб синдирганини ҳам сезмади. — Демак, латифага усталар ёқади денг?
— Энди кулгу умрни узайтиради дейишади-ку, — Шоҳсанам унинг ҳолатига эътибор бермасдан гапираверди. — Кулгуга нима етсин.
— Тушунарли, — Абрам қўлидаги иккига бўлиниб кетган қаламни стол устига тарақлатиб қўйганча ўрнидан тураркан, — мени зарур ишим бор, — деганча тез - тез юриб хонадан чиқиб кетди. Шоҳсанам эса стол устидаги синиқ қаламга қараганча ҳеч нимага тушунмасдан қолаверди.
* * *
— Дадаси, нега Муяссарни уйдан ҳайдадингиз? — Дилором опа эри бироз жаҳлидан тушгач сўроқ қила бошлади. — Ахир, унинг қорнида бизнинг набирамиз...
— У ҳеч қандай бизнинг набирамиз эмас. Ўша суюқоёқ болани ўйнашидан орттирган экан. Ўйнаши ёнимга келди. Бунинг устига Қодир қизларини меросдан маҳрум қилибди. Шундай экан, ўша суюқоёқни уйда олиб ўтиришимиздан фойда йўқ. — Дилором опа эрининг гапларидан кейин бошқа савол бермади.
* * *
Эртаси куни Гулҳаё опа келиб Абрам билан шартнома имзолади.
— Ишларни мени номимдан Санам юритади. Далер ҳар доимгидек ёрдамчи, —Гулҳаё опа кетар олдидан Абрамга алоҳида такидлади. Бинодан чиқиб кетар экан, ичкарига кириб келаётган Юсуфни кўриши билан тўхтади. —
Сен билан гаплашиб олсак дегандим.
— Ассалому алайкум. Нима ҳақида экан?
— Ўтмиш ҳақида. Сенга айтадиган гапларим бор. Сен буларни билишга ҳаққинг бор.
— Мени хонамга кирасизми?
— Менимча бундай гапларни бу ердан узоқроқ жойда гаплашган маъқул.
— Тушунарли, унда сизни ўзим билган бир шинам кафега олиб борсам қарши эмассиз деган умиддаман.
* * *
— Хўш қулоғим сизда, — Юсуф қаҳва буюртма бергач Гулҳаё опани тинглашга тайёр эканлигини билдирди.
— Даданг мен ҳақимда нима деган? Энг аввало шуни билмоқчиман.
— Мен бу ҳақида гапиришни истамайман.
— Тушунарли, — Гулҳаё опа бир дам ўйланиб турдию, секин гап бошлади. — Биз бир маҳаллада катта бўлганмиз. Мен, Даврон акам ва даданг. Даданг ва Даврон акам синфдош эдилар.
— Даврон деганингиз Санамни дадасими?
— Ҳа. У пайтларда қизларни мактабни тугатиши билан узатишарди. Мен 9-синфга кўчган йилим совчилар эшигимизни бузиб юборай деганди. Ўша кунларнинг бирида даданг ҳам совчи қўйди. Менинг кўнгил қўйганим борлиги сабаб, бошқа сивчилар қатори унинг ҳам совчиларига рад жавоби берилди. Шунга қарамай даданг нуқул ортимдан юрар, ҳа деб қўлимни сўрарди. Бу ўрта Даврон акам иккаламиз унаштирилдик, Гулҳаё опа гапирар экан, унинг кўзларида соғинч қоришиқ бахт порлаб турарди. Бундан у Давронни қанчалик севганини билиш қийин эмасди.
* * *
— Дурдона, Дурдонаааа, — Иззат аёлини чақирганча хонага кирди. — Дурдона, — ҳалиям ухлаётган аёлини чақирди.
— Ҳммм, — димоғида жавоб берди.
— Тур, мен ишга кетишим керак.
— Кетавер, — юзини кўрпа билан ёпиб олди.
— Мен тайёр бўлгунимча нонушта тайёрла, тур.
— Уффффф, — Дурдона асабий ва уйқусираганча ўрнидан турди. — Мен сенга тўйни эртаси куниёқ айтганман, мен иш қилишни билмайман. Билган тақдиримда ҳам сен учун ҳеч нима қилмайман. Ўша куни айтганимдек, нонушта, тушлик ёки кечки овқат ейишни истасанг уйга хизматкор ол. Ёки бошқага уйлан, дедию юз - қўлини ювгани чиқиб кетди.
— Шунақа дегин? — Иззат асабийлашганча уйдан чиқиб кетди.
* * *
Кечки пайт.
Смечка чақиб, телевизор кўриб ўтирган Дурдонанинг диққатини эшик олдидаги овозлар тортди.
— Ким бўлди яна бу? — ўрнидан туриб эшик томонга юрди. Қараса, эри ёнида ёшгина қиз билан ошхона томонга ўтиб кетаяпти.
— Нозимахон бу ошхонамиз. Айтганимдек, уйимиз катта эмас. Шу бир - икки уй ишлари, нонушта, уйда пайтларим тушлик, кечки овқат дегандек.
— Тушунарли, — қиз нозланганча жавоб берар экан, негадир бу Дурдонага ёқмади.