🔴
Россия, Эрон ва Хитой Туркиянинг Марказий Осиёда обрўси ошишидан хавотирдами?
Туркия миллий тарих дарсликларида “Марказий Осиё” атамасини “Туркистон”га алмаштирганини Москва, Теҳрон ва Пекин Анқаранинг Марказий Осиёдаги (МО) таъсирини мувозанатлашга уриниш сифатида қабул қилиши кутилмоқда.Ҳар бир давлат халқаро миқёсда нимадир ўзгартириш қилдими демак, бирор сиёсий мақсадни кўзлайди. Ҳукумат тепасидаги шахслар ҳам анойилардан эмас. Яқинда Туркия миллий тарих дарсликларида “Марказий Осиё” атамасини “Туркистон” атамасига ўзгартирди. Бу ҳодиса ҳам дунё сиёсий таҳлилчиларини ҳушёр торттирди. Америкалик сиёсий таҳлилчиларнинг фикрича, мазкур ҳолат МО давлатларига ўз таъсирини оширишга уринаётган Россия, Эрон ва Хитой каби мамлакатларни хавотирлантирган. “The Diplomat” нашри бу борадаги ўз мулоҳазалари билан
ўртоқлашди.Нашрга кўра, “Туркистон” атамасидан фойдаланиш орқали Туркия Марказий Осиёга ўзининг махсус геосиёсий нуқтаи назаридан ёндашиб, минтақа билан ўзаро алоқаларини мустаҳкамлашга интилмоқда.
“The Diplomat”нинг қайд этишича, янги атамага таҳлилчилар турлича ёндашмоқда: бири қўллаб-қувватласа, бири танқид қилиб, Туркиянинг минтақадаги ролини қайта тикламоқчилигини айтган. “Туркистон” атамаси тарихий илдизларга эга бўлса-да, баъзи кузатувчилар бу ҳаракатни янги минтақавий йўналишга ишора деб ҳисоблайди. Россиянинг Украинадаги уруши сабабли МОда таъсири пасайиб, Хитойнинг “Бир макон, бир йўл” ташаббуси орқали ўсиб бораётган таъсири фонида бу ўзгариш жиддий геосиёсий аҳамиятга эга.
Туркиянинг янги минтақавий сиёсати, хусусан “Туркистон” атамасини қайта киритиши, Россия, Хитой ва Эронга нисбатан геополитик таъсир ўтказувчи ҳаракат сифатида қабул қилинмоқда. Туркия учун туркий халқлар билан қайта алоқаларини тиклаш ва умумий тарихий ҳамда маданий онгни жонлантириш истагини ифодалайди. Туркия минтақада тенг асосда шериклик муносабатларини ўрнатишга интилиб, умумий маданиятнинг бирлаштирувчи кучидан фойдаланяпти.
Ҳозирги кунда Турк Давлатлари Ташкилоти (ТДТ) – аввал Турк кенгаши деб номланган – энг катта ташкилот сифатида кўрилади.
Туркиянинг ўқув дастуридаги ўзгаришлар ТДТ мақсадларига ҳам мувофиқдир.
“ТДТ умумий таълим ва маданий сиёсатини йўлга қўйиш бўйича муҳим “юриш қилди”, жумладан, умумий тарихни, географик тушунчаларни ва ҳатто умумий алифбони яратиш бўйича қўшма ташаббуслар ҳам илгари сурилган. Бу саъй-ҳаракатлар Туркиянинг туркий дунёдаги юмшоқ кучи ва таъсирининг ўсиб бораётганини ифодалайди” дейилади таҳлилда.
Унда айтилишича, лотин алифбосини тарғиб қилиш ва “Туркистон” атамасини қайта киритиш орқали Туркия стратегик геосиёсий ҳаракат қилмоқда. Бу ташаббус Туркиянинг Марказий Осиёдаги таъсирини кенгайтиришга қаратилган ташқи сиёсатидаги ўзгаришни ифодалайди. Бу, шунингдек, зиёли Исмоил Ғаспирали томонидан илгари сурилган “тил, иш ва фикрларда бирлик” шиорига мос келади ва катта туркий бирдамликни мустаҳкамлайди. Ўз навбатида бу ҳаракатлари орқали «Туркия пан-туркизм сиёсатини юритмоқдами?» деган савол пайдо бўлмоқда. Хусусан, Россия учун Туркиянинг мақсадлари бироз шубҳали. Шу ойда АҚШнинг Хелсинки комиссияси ходимлари томонидан чоп этилган “Россияга қарши кураш: узоқ муддатли Россия таҳдидига тайёргарлик” номли ҳисоботда Туркия Россияга нисбатан муқобил куч сифатида кўрилиши кераклиги таъкидланган. Шу мақсадда ҳисобот АҚШга Туркиянинг пан-туркизм ташаббусларини қўллаб-қувватлашни тавсия қилган.
Уздипломат
