📉Mamlakatlar tanazzuli sabablari – Daron Ajemoglu, James Robinson📉
Qiyosiy iqtisodiy taraqqiyot sohasidagi ko’zga ko’ringan ishlardan biri bo’lgan mazkur kitob nega ayrim mamlakatlar taraqqiy etdi-yu, boshqalari tanazzuldan chiqaolmayapti degan katta savolga javob izlaydi.
Shu kunga qadar keng yoyilgan nazaryalar, mamlakatlar jo’g’rofiy joylashuvi, xalqlarning o’ziga xos madaniyati/ mentaliteti, yoxud boshqaruvdagilarning malaka/ilmsizligi, barini rad etgan holda, institutlar nazaryasini taqdim etishadi. Unga ko’ra ikki turdagi institutlar mavjud:
- Inklyuziv (bag’ri keng) siyosiy va iqtisodiy institutlar. Yetarli darajada markazlashgan va ko’pchilik manfaatlari yo’lida ishlaydigan hukumat, barchaga barobar adolatli qonunchilik va sifatli davlat xizmatlari – inklyuziv siyosiy institutlarni tashkil etsa. Mulkchilik huquqlari barqarorligi, innovatsiya va sarmoya kiritishni rag’banlatiruvchi muhit mavjudligi – inklyuziv iqtisodiy institutlar xususiyatlaridir. Ham siyosiy ham iqtisodiy jabhada ko’pchilikning manfaatlari hisobga olinib, ko’pchilikning ishtiroki ta’minlangani bois mamlakat barqaror o’sish yo’lidan ketadi.
- Ekstraktiv (yulg’ich) institutlar. Yuqoridagilarning aksi. Hukumat tepasida tor doiradagi elita butun xalq hisobiga o’z boyliklarini ko’paytirish payida bo’ladi, ta’magirlik, bosim, zulm kuchayadi. Kichik misol: mulk dahlsizligi bo’lmaganligi, korruptsiya yuqoriligi bois tadbirkorlik faoliyatlari uzoq davom etmaydi va h.k.
400 dan oshiq sahifalarda qadimgi Rimdan tortib Usmonli imperiyasigacha, Amerika, Afrika va Osiyo qit’alarida mustamlakachilikdan tortib turli inqiloblar orqali, dastlab, ikki turdagi institutlarga tasnif berilsa, keyin ular ayni ma’lum hududlarda qanday yuzaga kelganligi bayon etiladi. Nega hozirgi kunda Shimoliy Amerika, G’arbiy Yevropa, Yaponiya boyligi, qolgan aksariyat mamlakatlar qashshoqligi, nega atrofidagi barcha davlatlar avtoritar rejimda, qashshoq turmush tarzida-yu, Botswana porloq istiqbol sari odimlayotganligini tushuntiriladi.
Xo’sh, yechim nima? Yechim - yulg’ich institutlarni bag’ri kengiga o’zgartirishda. Qanday qilib? Jamiyatning turli qatlamlari o’z manfaatlarini himoya qilgan holda birlashib rejimga qarshi chiqish, haqlarini talab qilish orqali. Buning uchun bilimli, irodali qatlam(lar) shakllanishi kerak. Bunda esa erkin matbuot, erkin dialog va ijtimoiy tarmoqlarning o’rni katta. Baxtga qarshi yulg’ich institutlar odatda bunday platformalarni cheklaydi, tarqoq, bilimsiz ommani boshqarish, yulish osonroq va davomliroq.
@MenSenvaUlar3.0
Qiyosiy iqtisodiy taraqqiyot sohasidagi ko’zga ko’ringan ishlardan biri bo’lgan mazkur kitob nega ayrim mamlakatlar taraqqiy etdi-yu, boshqalari tanazzuldan chiqaolmayapti degan katta savolga javob izlaydi.
Shu kunga qadar keng yoyilgan nazaryalar, mamlakatlar jo’g’rofiy joylashuvi, xalqlarning o’ziga xos madaniyati/ mentaliteti, yoxud boshqaruvdagilarning malaka/ilmsizligi, barini rad etgan holda, institutlar nazaryasini taqdim etishadi. Unga ko’ra ikki turdagi institutlar mavjud:
- Inklyuziv (bag’ri keng) siyosiy va iqtisodiy institutlar. Yetarli darajada markazlashgan va ko’pchilik manfaatlari yo’lida ishlaydigan hukumat, barchaga barobar adolatli qonunchilik va sifatli davlat xizmatlari – inklyuziv siyosiy institutlarni tashkil etsa. Mulkchilik huquqlari barqarorligi, innovatsiya va sarmoya kiritishni rag’banlatiruvchi muhit mavjudligi – inklyuziv iqtisodiy institutlar xususiyatlaridir. Ham siyosiy ham iqtisodiy jabhada ko’pchilikning manfaatlari hisobga olinib, ko’pchilikning ishtiroki ta’minlangani bois mamlakat barqaror o’sish yo’lidan ketadi.
- Ekstraktiv (yulg’ich) institutlar. Yuqoridagilarning aksi. Hukumat tepasida tor doiradagi elita butun xalq hisobiga o’z boyliklarini ko’paytirish payida bo’ladi, ta’magirlik, bosim, zulm kuchayadi. Kichik misol: mulk dahlsizligi bo’lmaganligi, korruptsiya yuqoriligi bois tadbirkorlik faoliyatlari uzoq davom etmaydi va h.k.
400 dan oshiq sahifalarda qadimgi Rimdan tortib Usmonli imperiyasigacha, Amerika, Afrika va Osiyo qit’alarida mustamlakachilikdan tortib turli inqiloblar orqali, dastlab, ikki turdagi institutlarga tasnif berilsa, keyin ular ayni ma’lum hududlarda qanday yuzaga kelganligi bayon etiladi. Nega hozirgi kunda Shimoliy Amerika, G’arbiy Yevropa, Yaponiya boyligi, qolgan aksariyat mamlakatlar qashshoqligi, nega atrofidagi barcha davlatlar avtoritar rejimda, qashshoq turmush tarzida-yu, Botswana porloq istiqbol sari odimlayotganligini tushuntiriladi.
Xo’sh, yechim nima? Yechim - yulg’ich institutlarni bag’ri kengiga o’zgartirishda. Qanday qilib? Jamiyatning turli qatlamlari o’z manfaatlarini himoya qilgan holda birlashib rejimga qarshi chiqish, haqlarini talab qilish orqali. Buning uchun bilimli, irodali qatlam(lar) shakllanishi kerak. Bunda esa erkin matbuot, erkin dialog va ijtimoiy tarmoqlarning o’rni katta. Baxtga qarshi yulg’ich institutlar odatda bunday platformalarni cheklaydi, tarqoq, bilimsiz ommani boshqarish, yulish osonroq va davomliroq.
@MenSenvaUlar3.0