❗️BMBA’ga Taklif
Ma’lumki, milliy sertifikat imtihonlarida kimyo va biologiya fanlaridan yangi format tasdiqlandi. Unga ko‘ra, imtihon 40 ta test (ochiq va yopiq) hamda 3 ta yozma ish savollaridan iborat bo‘ladi.
Bu qaror bir tomondan to‘g‘ri, lekin boshqa tomondan muammoli. Milliy sertifikat imtihoni haqiqiy kimyo fanini bilish darajasini o‘lchashi kerak. Abituriyentga moslashish emas, umumiy kimyo fanini ma’lum me’zonlar asosida xolisona baholash lozim. Shu maqsadda testning validligiga ta’sir qiluvchi omillarni imkon qadar minimallashtirish zarur.
Shuni inobatga olib, BMBA yozma ishlarni qo‘shdi deb o‘ylayman. Bu bir jihatdan to‘g‘ri qaror. Masalan, agar o‘quvchiga katta masala berilib, oxirida aniq variant tanlash talab qilinsa, u yechimni to‘g‘ri bajargan bo‘lsa ham, javobni noto‘g‘ri tanlagani sababli ball olmasligi mumkin. Yozma ish esa qisman bo‘lsa-da, uning bilimini baholash imkonini beradi. Yozma ishda o‘quvchi masalaning bir qismini to‘g‘ri bajarsa, shunga proporsional ball oladi. Bu testologiya uchun muhim talab.
Ammo bu yerda muhim bir muammo mavjud: xalqaro tajribada yozma ishlarni tekshirish uchun standartlar ishlab chiqiladi va ularga amal qilinadi. BMBA esa bu kabi standartlarni e’lon qilmagan. Bundan tashqari, yozma ishlarni tekshirishda subyektivlik muammosi paydo bo‘ladi. Har bir tekshiruvchi o‘z tushunchasi va tajribasiga qarab baholashi mumkin, bu esa natijalar noaniqligiga olib keladi. Yana bir xavf – tekshiruvchi tanish-bilishchilik yoki subyektiv yondashuv sababli adolatdan chetga chiqishi mumkin.
Taklif:
Agar yozma ish kiritilishi shart bo‘lsa, masalaning yechish usuli talab qilinmasligi kerak. Faqatgina aniq javob so‘ralsin. Bu inson omilisiz tekshirish imkonini beradi. Yechilish usulini so‘rash xato. Sababi kimdur uchundir oson bo‘lgan usul boshqa bir insonga qiyin bo‘lishi mumkin. Bu usul “aslida” oson yoki qiyinligi faqat bitta insonning subyektiv fikriga bog‘liq bo‘lib qoladi. Bu ham bo‘lsa tekshiruvchi. Bu esa yozma ishni qo‘shishdan maqsadga zid emasmi?
Yozma ishni olib tashlash va uning o‘rnini bosuvchi usullar joriy qilish maqsadga muvofiq. Testdan chiqadigan xulosaning aniqligini oshirish uchun 5 ta variantli testlar kiritish kerak.
Xalqaro tajribalar asosida yozma ish o‘rnini bosuvchi boshqa metodlarni joriy qilish lozim.
Elektromobillar misoliga qarang:
Yozma ishning foydasi va kamchiliklarini elektromobillar misolida tushuntirish mumkin. Elektromobillar ekologik jihatdan foydali. Lekin O‘zbekistonda elektr energiyasining ≈90% i IES (gaz va ko‘mir) orqali olinadi. Ya’ni, bu holatda gazni to‘g‘ridan-to‘g‘ri avtomobillarga quyish mantiqan to‘g‘riroq. Qachonki elektr energiyasining asosiy qismi AES, GES kabi ekologik toza manbalardan olinadigan bo‘lsa, elektromobillar biz uchun foydali bo‘ladi.
Yozma ish ham shunday: aslida foydali, lekin hozirgi texnologik va metodologik sharoitda O‘zbekistonda bu tizimni qo‘llash samarali emas. Qachonki texnologiyalar rivojlansa va validlikni xavf ostiga qo‘ymasdan, yozma ishlarni aniq tekshirish imkoniyati yaratilsa, o‘shanda bu tizimga o‘tish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Agar hozir BMBA’da shunday tizim bo‘lsa, marhamat keng jamoatchilikka taqdim etilsin, noroziliklarga barham beriladi.
Bu mening o‘ta shaxsiy fikrlarim.
© Mirjalol BOYMURODOV
Ma’lumki, milliy sertifikat imtihonlarida kimyo va biologiya fanlaridan yangi format tasdiqlandi. Unga ko‘ra, imtihon 40 ta test (ochiq va yopiq) hamda 3 ta yozma ish savollaridan iborat bo‘ladi.
Bu qaror bir tomondan to‘g‘ri, lekin boshqa tomondan muammoli. Milliy sertifikat imtihoni haqiqiy kimyo fanini bilish darajasini o‘lchashi kerak. Abituriyentga moslashish emas, umumiy kimyo fanini ma’lum me’zonlar asosida xolisona baholash lozim. Shu maqsadda testning validligiga ta’sir qiluvchi omillarni imkon qadar minimallashtirish zarur.
Shuni inobatga olib, BMBA yozma ishlarni qo‘shdi deb o‘ylayman. Bu bir jihatdan to‘g‘ri qaror. Masalan, agar o‘quvchiga katta masala berilib, oxirida aniq variant tanlash talab qilinsa, u yechimni to‘g‘ri bajargan bo‘lsa ham, javobni noto‘g‘ri tanlagani sababli ball olmasligi mumkin. Yozma ish esa qisman bo‘lsa-da, uning bilimini baholash imkonini beradi. Yozma ishda o‘quvchi masalaning bir qismini to‘g‘ri bajarsa, shunga proporsional ball oladi. Bu testologiya uchun muhim talab.
Ammo bu yerda muhim bir muammo mavjud: xalqaro tajribada yozma ishlarni tekshirish uchun standartlar ishlab chiqiladi va ularga amal qilinadi. BMBA esa bu kabi standartlarni e’lon qilmagan. Bundan tashqari, yozma ishlarni tekshirishda subyektivlik muammosi paydo bo‘ladi. Har bir tekshiruvchi o‘z tushunchasi va tajribasiga qarab baholashi mumkin, bu esa natijalar noaniqligiga olib keladi. Yana bir xavf – tekshiruvchi tanish-bilishchilik yoki subyektiv yondashuv sababli adolatdan chetga chiqishi mumkin.
Taklif:
Agar yozma ish kiritilishi shart bo‘lsa, masalaning yechish usuli talab qilinmasligi kerak. Faqatgina aniq javob so‘ralsin. Bu inson omilisiz tekshirish imkonini beradi. Yechilish usulini so‘rash xato. Sababi kimdur uchundir oson bo‘lgan usul boshqa bir insonga qiyin bo‘lishi mumkin. Bu usul “aslida” oson yoki qiyinligi faqat bitta insonning subyektiv fikriga bog‘liq bo‘lib qoladi. Bu ham bo‘lsa tekshiruvchi. Bu esa yozma ishni qo‘shishdan maqsadga zid emasmi?
Yozma ishni olib tashlash va uning o‘rnini bosuvchi usullar joriy qilish maqsadga muvofiq. Testdan chiqadigan xulosaning aniqligini oshirish uchun 5 ta variantli testlar kiritish kerak.
Xalqaro tajribalar asosida yozma ish o‘rnini bosuvchi boshqa metodlarni joriy qilish lozim.
Elektromobillar misoliga qarang:
Yozma ishning foydasi va kamchiliklarini elektromobillar misolida tushuntirish mumkin. Elektromobillar ekologik jihatdan foydali. Lekin O‘zbekistonda elektr energiyasining ≈90% i IES (gaz va ko‘mir) orqali olinadi. Ya’ni, bu holatda gazni to‘g‘ridan-to‘g‘ri avtomobillarga quyish mantiqan to‘g‘riroq. Qachonki elektr energiyasining asosiy qismi AES, GES kabi ekologik toza manbalardan olinadigan bo‘lsa, elektromobillar biz uchun foydali bo‘ladi.
Yozma ish ham shunday: aslida foydali, lekin hozirgi texnologik va metodologik sharoitda O‘zbekistonda bu tizimni qo‘llash samarali emas. Qachonki texnologiyalar rivojlansa va validlikni xavf ostiga qo‘ymasdan, yozma ishlarni aniq tekshirish imkoniyati yaratilsa, o‘shanda bu tizimga o‘tish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Agar hozir BMBA’da shunday tizim bo‘lsa, marhamat keng jamoatchilikka taqdim etilsin, noroziliklarga barham beriladi.
Bu mening o‘ta shaxsiy fikrlarim.
© Mirjalol BOYMURODOV