Georg Vilgelm Fridrix Gegelning falsafiy qarashlari zamonaviy siyosiy antropologiyaga chuqur ta’sir ko‘rsatgan bo‘lib, olimlarning zamonaviy kontekstda siyosiy tizimlarning rivojlanishi, tuzilishi va dinamikasini tushunishini shakllantirgan. Quyida ushbu ta’sirlarning tahlili va misollari keltirilgan:
1. Dialektik metod va tarixiy rivojlanish:
Tushuncha: Gegelning dialektik metodi g‘oyalar yoki tarixiy holatlar ziddiyat va yechim (tezis, antitezis, sintez) orqali rivojlanadigan jarayonni o‘z ichiga oladi. Bu metod siyosiy o‘zgarishni tabiiy va mantiqiy jarayon sifatida tushunish uchun asos yaratib, siyosiy antropologiyaga ta’sir ko‘rsatdi. Ta’sir:
Misol: Gegeldan kuchli ta’sirlangan Karl Marks bu dialektikani sinfiy kurash va feodalizmdan kapitalizmga, undan kommunizmga o‘tish evolyutsiyasini tahlil qilishda qo‘lladi. Siyosiy antropologiyada buni siyosiy tizimlarning rivojlanishini o‘rganishda ko‘rish mumkin. Masalan, E.E. Evans-Pritchardning Nuer jamiyatining mustamlaka ta’sirida o‘zgarishini tahlil qilishi, bunda an’anaviy siyosiy tuzilmalar yangi mustamlakachilik tuzilmalari bilan o‘zaro ta’sirlashib, yangi sintezlarni yaratgani ko‘rsatilgan.
2. Davlat va erkinlik:
Tushuncha: Gegel davlatni axloqiy hayotning timsoli deb hisoblagan, unda shaxsiy erkinlik jamoa hayotida ishtirok etish orqali ro‘yobga chiqadi. U zamonaviy davlatni erkinlik sari tarixiy taraqqiyotning cho‘qqisi deb bilgan. Ta’sir:
Misol: Gegelning davlat haqidagi, shaxs erkinligi ro‘yobga chiqadigan oqilona institut sifatidagi g‘oyasi davlat shakllanishi va fuqarolik rolini o‘rganuvchi antropologik tadqiqotlarga ta’sir ko‘rsatdi. Masalan, zamonaviy millat-davlatlar rivojlanishiga bag‘ishlangan tadqiqotlarda ko‘pincha Gegelning davlat haqidagi axloqiy hayotning oliy shakli sifatidagi g‘oyasi aks etadi. Bu Ernest Gellner singari olimlarning millatchilik bo‘yicha ishlarida ko‘ringanidek, shaxslarning o‘z erkinliklarini ro‘yobga chiqarish uchun davlat mexanizmlari bilan qanday munosabatda bo‘lishini o‘rganishda namoyon bo‘ladi.
3. Ruh (Geist) va madaniyat:
Tushuncha: Gegel uchun Geist yoki "Ruh" tarixiy taraqqiyotning harakatlantiruvchi kuchi bo‘lib, jamiyatlarning madaniy, intellektual va axloqiy hayotini qamrab oladi. Ta’sir:
Misol: Bu tushuncha antropologlarga siyosatni nafaqat boshqaruv tizimlari, balki jamiyat madaniyati yoki "ruhiyati"ning ifodasi sifatida o‘rganishga turtki berdi. Klifford Girsning Bali xo‘roz urishtirishlaridagi "chuqur o‘yin" haqidagi ishi siyosiy antropologiya madaniy amaliyotlar keng ijtimoiy va siyosiy ma’nolarni qamrab olishini qanday o‘rganishi mumkinligini ko‘rsatadi. Bu Gegelning Geist g‘oyasini kichik miqyosda aks ettiradi.
4. Oqilona yondashuv va qonuniylik:
Tushuncha: Gegelning fikricha, tarix ko‘proq oqilona yondashuvga qarab boradi va siyosiy tizimlarning qonuniyligi shu oqilona yondashuv bilan bog‘liq. Ta’sir:
Misol: Bu nuqtai nazar siyosiy antropologlarning siyosiy institutlar qonuniyligini qanday tekshirishini shakllantirdi. Masalan, postkolonial jamiyatlarda demokratik institutlarning qabul qilinishi bo‘yicha tadqiqotlar Gegelning siyosiy qonuniylik jamiyatning oqilona tashkil etilishi bilan bog‘liq degan g‘oyasidan kelib chiqishi mumkin. Buni an’anaviy boshqaruv shakllarining zamonaviy byurokratik tizimlar bilan moslashtirilishi yoki almashtirilishi tahlilida ko‘rish mumkin.
5. Universallik va partikulyarizm:
Tushuncha: Gegel falsafasi erkinlikning universal tamoyillari va ular amalga oshadigan o‘ziga xos tarixiy va madaniy kontekstlar o‘rtasida tebranadi. Ta’sir:
Misol: Bu ziddiyat siyosiy antropologiyaning universal inson huquqlari yoki demokratik tamoyillar mahalliy madaniy amaliyot bilan qanday o‘zaro ta’sir qilishini o‘rganishida aks etadi. Maykl Uolzerning "adolat sohalari" haqidagi ishi adolatning turli madaniy kontekstlarda qanday turlicha tushunilishini o‘rganadi va bu Gegelning universallik va xususiylik o‘rtasidagi dialektikasini aks ettiradi.
1. Dialektik metod va tarixiy rivojlanish:
Tushuncha: Gegelning dialektik metodi g‘oyalar yoki tarixiy holatlar ziddiyat va yechim (tezis, antitezis, sintez) orqali rivojlanadigan jarayonni o‘z ichiga oladi. Bu metod siyosiy o‘zgarishni tabiiy va mantiqiy jarayon sifatida tushunish uchun asos yaratib, siyosiy antropologiyaga ta’sir ko‘rsatdi. Ta’sir:
Misol: Gegeldan kuchli ta’sirlangan Karl Marks bu dialektikani sinfiy kurash va feodalizmdan kapitalizmga, undan kommunizmga o‘tish evolyutsiyasini tahlil qilishda qo‘lladi. Siyosiy antropologiyada buni siyosiy tizimlarning rivojlanishini o‘rganishda ko‘rish mumkin. Masalan, E.E. Evans-Pritchardning Nuer jamiyatining mustamlaka ta’sirida o‘zgarishini tahlil qilishi, bunda an’anaviy siyosiy tuzilmalar yangi mustamlakachilik tuzilmalari bilan o‘zaro ta’sirlashib, yangi sintezlarni yaratgani ko‘rsatilgan.
2. Davlat va erkinlik:
Tushuncha: Gegel davlatni axloqiy hayotning timsoli deb hisoblagan, unda shaxsiy erkinlik jamoa hayotida ishtirok etish orqali ro‘yobga chiqadi. U zamonaviy davlatni erkinlik sari tarixiy taraqqiyotning cho‘qqisi deb bilgan. Ta’sir:
Misol: Gegelning davlat haqidagi, shaxs erkinligi ro‘yobga chiqadigan oqilona institut sifatidagi g‘oyasi davlat shakllanishi va fuqarolik rolini o‘rganuvchi antropologik tadqiqotlarga ta’sir ko‘rsatdi. Masalan, zamonaviy millat-davlatlar rivojlanishiga bag‘ishlangan tadqiqotlarda ko‘pincha Gegelning davlat haqidagi axloqiy hayotning oliy shakli sifatidagi g‘oyasi aks etadi. Bu Ernest Gellner singari olimlarning millatchilik bo‘yicha ishlarida ko‘ringanidek, shaxslarning o‘z erkinliklarini ro‘yobga chiqarish uchun davlat mexanizmlari bilan qanday munosabatda bo‘lishini o‘rganishda namoyon bo‘ladi.
3. Ruh (Geist) va madaniyat:
Tushuncha: Gegel uchun Geist yoki "Ruh" tarixiy taraqqiyotning harakatlantiruvchi kuchi bo‘lib, jamiyatlarning madaniy, intellektual va axloqiy hayotini qamrab oladi. Ta’sir:
Misol: Bu tushuncha antropologlarga siyosatni nafaqat boshqaruv tizimlari, balki jamiyat madaniyati yoki "ruhiyati"ning ifodasi sifatida o‘rganishga turtki berdi. Klifford Girsning Bali xo‘roz urishtirishlaridagi "chuqur o‘yin" haqidagi ishi siyosiy antropologiya madaniy amaliyotlar keng ijtimoiy va siyosiy ma’nolarni qamrab olishini qanday o‘rganishi mumkinligini ko‘rsatadi. Bu Gegelning Geist g‘oyasini kichik miqyosda aks ettiradi.
4. Oqilona yondashuv va qonuniylik:
Tushuncha: Gegelning fikricha, tarix ko‘proq oqilona yondashuvga qarab boradi va siyosiy tizimlarning qonuniyligi shu oqilona yondashuv bilan bog‘liq. Ta’sir:
Misol: Bu nuqtai nazar siyosiy antropologlarning siyosiy institutlar qonuniyligini qanday tekshirishini shakllantirdi. Masalan, postkolonial jamiyatlarda demokratik institutlarning qabul qilinishi bo‘yicha tadqiqotlar Gegelning siyosiy qonuniylik jamiyatning oqilona tashkil etilishi bilan bog‘liq degan g‘oyasidan kelib chiqishi mumkin. Buni an’anaviy boshqaruv shakllarining zamonaviy byurokratik tizimlar bilan moslashtirilishi yoki almashtirilishi tahlilida ko‘rish mumkin.
5. Universallik va partikulyarizm:
Tushuncha: Gegel falsafasi erkinlikning universal tamoyillari va ular amalga oshadigan o‘ziga xos tarixiy va madaniy kontekstlar o‘rtasida tebranadi. Ta’sir:
Misol: Bu ziddiyat siyosiy antropologiyaning universal inson huquqlari yoki demokratik tamoyillar mahalliy madaniy amaliyot bilan qanday o‘zaro ta’sir qilishini o‘rganishida aks etadi. Maykl Uolzerning "adolat sohalari" haqidagi ishi adolatning turli madaniy kontekstlarda qanday turlicha tushunilishini o‘rganadi va bu Gegelning universallik va xususiylik o‘rtasidagi dialektikasini aks ettiradi.