Tibbiyot haqida

Raxit kasalligini oldini olishda hamshira sog‘lom rivojlanish uchun zarur bo‘lgan sharoitlarni yaratishda, ota-onalarni o‘qitishda va profilaktik chora-tadbirlarni amalga oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Raxitni oldini olish choralari erta boshlanganda, kasallikning rivojlanishi oldini olish yoki kamaytirish mumkin.

Yana ham ko'proq ma'lumotlar
@tibbiyot_haqida kanalida

#hamshiralik #ikkinchi
85-Savol: Bolalardagi raxit kasalligini oldini olishda hamshiraning o`rni nimadan iborat?

Bolalardagi raxit kasalligini oldini olishda hamshiraning o‘rni
Raxit kasalligining oldini olishda hamshiraning asosiy vazifasi chaqaloq va bola parvarishini to‘g‘ri tashkil qilish, onalar va qarindoshlarga zarur maslahatlar berish va raxitni oldini olish bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirishdan iborat. Quyida hamshiraning raxit profilaktikasidagi vazifalari bosqichma-bosqich bayon etilgan:
1. Bolaning umumiy parvarishi va sog‘lig‘ini kuzatish
• Bola rivojlanishini muntazam kuzatish:
o Bola tana vazni va bo‘yining o‘sishini baholash.
o Suyak rivojlanishi va bosh suyaklarining yumshoq bo‘lishini tekshirish.
• Tana harorati va terining holatini kuzatish:
o Terining rangida o‘zgarishlar va boshqa belgilarni nazorat qilish.
• Yashash sharoitlarini yaxshilash bo‘yicha maslahat:
o Bolaning yashash joyi toza, yorug‘ va issiq bo‘lishi kerak.

2. Onalarni o‘qitish va maslahat berish
• D vitamini ahamiyatini tushuntirish:
o Onalarga D vitamini yetishmovchiligi bolada raxitga olib kelishi haqida ma’lumot berish.
o Tug‘ilganidan boshlab D vitamini qo‘shimchalarini tavsiya qilish.
• To‘g‘ri ovqatlanish bo‘yicha ko‘rsatmalar:
o Ko‘krak suti bilan oziqlantirishni rag‘batlantirish.
o Sun’iy oziqlantirilayotgan bolalar uchun muvozanatli oziqlantirishni tavsiya qilish (kaltsiy va D vitamini bilan boyitilgan aralashmalar).
o Ovqatga kaltsiyga boy mahsulotlar (sut, pishloq, qatiq)ni qo‘shish.

3. D vitamini profilaktikasi
• D vitamini preparatlarini tavsiya qilish:
o Shifokor ko‘rsatmasiga binoan chaqaloqlarga tug‘ilgandan keyin birinchi haftalarda D vitamini preparatlarini buyurish.
o D vitamini kundalik dozasini (400–1000 XBV) hisoblash va berishni nazorat qilish.
• Quyosh nuridan foydalanish:
o Bolani ochiq havoda sayr qilishga chaqirish.
o Quyosh nuri ta’sirida D vitamini tabiiy sintezlanishi uchun terining ochiq qismiga e’tibor qaratish.

4. Gigiena va yashash sharoitlarini yaxshilash
• To‘g‘ri parvarish:
o Bolani muntazam yuvish va gigiena qoidalariga rioya qilish.
• Xona sharoitlarini tashkil qilish:
o Xona harorati 22–24°C darajada bo‘lishi, yaxshi yoritilishi va havosi doimiy yangilanib turishi zarur.

5. Jismoniy faollikni ta’minlash
• Bolalar uchun jismoniy mashqlar:
o Kichik yoshdagi bolalarda mushak va suyak rivojlanishini ta’minlash uchun massaj va harakat mashqlarini o‘tkazish.
• Faol harakatni rag‘batlantirish:
o Bolaning yoshiga mos harakatli o‘yinlar va faoliyat turlarini tavsiya qilish.

6. Profilaktik ko‘riklarni tashkil qilish
• Muntazam tibbiy ko‘riklarni tashkil qilish:
o Har 1–3 oyda pediatr yoki neonatolog tomonidan bolaning umumiy holatini baholash.
• Raxitning dastlabki belgilarini aniqlash:
o Bosh suyaklari yumshashi, qovurg‘alar shaklining o‘zgarishi va mushaklar zaifligini tekshirish.

7. Parhez va oziqlantirish bo‘yicha ko‘rsatmalar
• Homilador ayollarga maslahat:
o Homiladorlik davrida D vitamini va kaltsiyga boy oziq-ovqatlarni iste’mol qilishni tavsiya etish.
o Sog‘lom turmush tarzini saqlash va quyosh nuri ta’sirida vaqt o‘tkazishni rag‘batlantirish.
• Bolani qo‘shimcha ovqatlantirish:
o 6 oylikdan boshlab qo‘shimcha oziqlantirishni to‘g‘ri tashkil qilish.
o D vitamini bilan boyitilgan oziq-ovqatlarni tavsiya qilish.

8. Ota-onalarni o‘qitish va ogohlantirish
• Raxitning dastlabki belgilariga e’tibor qaratish:
o Bola bosh terisini ishqalashi, bosh suyaklarining yumshashi, mushaklar zaifligi va terida o‘zgarishlar yuzaga kelishi haqidagi belgilarni tushuntirish.
• Tibbiy yordamga murojaat qilish:
o Raxit belgilarini aniqlagan zahoti shifokorga murojaat qilish zarurligini ta’kidlash.

Hamshiraning asosiy roli:
1. Tarbiyaviy faoliyat: Ota-onalarga raxitni oldini olish bo‘yicha ma’lumot berish.
2. Muntazam monitoring: Bolaning sog‘lig‘i va rivojlanishini doimiy nazorat qilish.
3. Tibbiy yordam: Raxitga qarshi profilaktik chora-tadbirlarni amalga oshirish va kerakli ko‘rsatmalar berish.
Xulosa:

#hamshiralik #ikkinchi
84-Savol: Revmatizm sabablarini sanab bering.

Revmatizm – bu asosan bog‘lovchi to‘qimalar va yurakni zararlaydigan yallig‘lanishli kasallik bo‘lib, ko‘pincha streptokokk infektsiyalari bilan bog‘liq. Revmatizmning sabablari quyidagi omillar bilan izohlanadi:

1. Infeksion sabablar:
1. B-guruhga mansub beta-gemolitik streptokokk (Streptococcus pyogenes):
o Angina, faringit, tonzillit yoki boshqa yuqori nafas yo‘llari infeksiyalarini chaqiruvchi bakteriyalar.
o Organizmning bu bakteriyaga immun javobi noto‘g‘ri yo‘naltirilganda, bog‘lovchi to‘qimalar va yurakka hujum qiladi.
o Revmatizm rivojlanishining asosiy infektsion sababi hisoblanadi.
2. Davolanmagan yoki noto‘g‘ri davolangan streptokokk infektsiyasi:
o Antibiotiklar bilan to‘liq davolanmagan angina yoki faringit revmatizm rivojlanishiga olib kelishi mumkin.

2. Immun tizimining buzilishi:
1. Avtoimmun reaktsiya:
o Streptokokk antigenlari organizmdagi ayrim hujayralarga o‘xshash bo‘lganligi sababli, immun tizimi o‘z to‘qimalariga hujum qiladi (molekulyar mimikriya fenomeni).
o Bu yurak klapanlari, bo‘g‘imlar, asab tizimi va terining zararlanishiga olib keladi.
2. Sensibilizatsiya (immun tizimining kuchaygan javobi):
o Streptokokk bilan takroriy infektsiyalar natijasida immun tizimi kuchaygan javob beradi, bu esa revmatizm rivojlanishiga sabab bo‘ladi.

3. Genetik moyillik:
1. Irsiy omillar:
o Ayrim oilalarda revmatizm rivojlanish xavfi yuqori bo‘ladi, bu immun tizimining genetik xususiyatlari bilan bog‘liq.
2. HLA genlari bilan bog‘liqlik:
o Ayrim HLA genotiplari (masalan, HLA-DR4) revmatizm rivojlanishiga moyillikni oshiradi.

4. Ijtimoiy va ekologik omillar:
1. Yashash sharoitlari:
o Qisqa masofalarda ko‘pchilik bilan yashash streptokokk infeksiyasining yuqishi xavfini oshiradi.
o Nam va sovuq muhit immunitetni pasaytirishi va infeksiyaga chidamlilikni kamaytirishi mumkin.
2. Yomon gigiena:
o Nafas yo‘llari infeksiyalarining tarqalishini osonlashtiradi.
3. Kam ovqatlanish:
o Immunitetni zaiflashtiradi va organizmning infektsiyalarga qarshi kurashish qobiliyatini kamaytiradi.

5. Yosh va jins omillari:
1. Yosh:
o Revmatizm ko‘pincha 5–15 yoshdagi bolalarda uchraydi.
2. Jins:
o Ayollarda biroz ko‘proq kuzatiladi, lekin sabablari to‘liq o‘rganilmagan.

6. Streptokokk infektsiyalari bilan bog‘liq holatlar:
1. Yuqori nafas yo‘llari infeksiyalari:
o Tez-tez angina, faringit yoki tonzillit bo‘lishi.
2. Qorin bo‘shlig‘i va teri infektsiyalari:
o Streptokokkning boshqa turlari bilan bog‘liq infeksiyalar.

7. Revmatizmga olib keluvchi boshqa omillar:
1. Streptokokk toksinlari:
o Bakteriya chiqaradigan toksinlar (masalan, streptolizin O) bog‘lovchi to‘qimalarga zarar yetkazadi.
2. Davolanmagan yoki noto‘g‘ri davolangan surunkali infektsiyalar:
o Immunitet tizimining doimiy zo‘riqishi natijasida revmatik jarayonlar rivojlanadi.

Revmatizmning oldini olish uchun tavsiyalar:
1. Streptokokk infektsiyalarini vaqtida davolash:
o Antibiotiklar kursini to‘liq o‘tkazish.
2. Gigiena qoidalariga rioya qilish:
o Nafas yo‘llari infektsiyalarining tarqalishini oldini olish.
3. Immunitetni mustahkamlash:
o To‘g‘ri ovqatlanish, vitaminlar va minerallar iste’moli.
4. Shaxsiy gigiena va yashash sharoitlarini yaxshilash:
o Infektsiyalar xavfini kamaytirish uchun toza va quruq muhit yaratish.
5. Revmatoid profilaktika:
o Oldindan shifokor ko‘rsatmasiga binoan profilaktik antibiotiklarni qabul qilish (masalan, benzatin penisillin).

Xulosa: Revmatizmning asosiy sababi streptokokk infektsiyasi va immun tizimining noto‘g‘ri reaktsiyasidir. Ushbu kasallikni oldini olish uchun infektsiyalarni vaqtida aniqlash va davolash, immunitetni mustahkamlash va gigiena qoidalariga rioya qilish muhimdir.

Yana ham ko'proq ma'lumotlar
@tibbiyot_haqida kanalida

Raxitning oldini olish:
1. D vitamini qo‘llash:
o Tug‘ilganidan boshlab D vitamini preparatlarini qabul qilish (shifokor tavsiyasi bilan).
2. Quyosh nuri:
o Bolani quyoshda sayr qilish (to‘g‘ridan-to‘g‘ri quyosh nurida emas, ammo yorug‘ muhitda).
3. Ovqatlanishni yaxshilash:
o Kaltsiy va fosforga boy oziq-ovqatlarni qo‘shish.
o Onaning laktatsiya davridagi parheziga e’tibor.
4. Jismoniy faoliyat:
o Bola uchun mos bo‘lgan jismoniy mashqlarni ta’minlash.

Xulosa:
Raxit kasalligi asosan D vitamini yetishmovchiligi va kaltsiy-fosfor almashinuvidagi buzilishlar tufayli kelib chiqadi. Uning oldini olish uchun to‘g‘ri ovqatlanish, quyosh nuri va kerakli vitaminlarni qabul qilish muhim ahamiyatga ega. Erta tashxis va to‘g‘ri davolash orqali raxitni muvaffaqiyatli davolash mumkin.

Yana ham ko'proq ma'lumotlar
@tibbiyot_haqida kanalida

#hamshiralik #ikkinchi

83-Savol: Raxit kasalligining sabablarini sanab bering.
Raxit – bu bolalarda suyaklarning noto‘g‘ri rivojlanishi va yumshashi bilan kechuvchi kasallik bo‘lib, odatda D vitamini yetishmovchiligi sababli yuzaga keladi. Ushbu kasallik suyaklarni shakllantirish va mustahkamlashda ishtirok etadigan kaltsiy va fosfor moddalari almashinuvidagi buzilishlar bilan bog‘liq. Quyida raxit kasalligining asosiy sabablari keltirilgan.

1. D vitamini yetishmovchiligi:
D vitamini yetishmovchiligi – raxitning eng asosiy sababi. Bu quyidagi omillar tufayli yuzaga kelishi mumkin:

1. Quyosh nuri yetishmovchiligi:
o Quyosh nurining kamligi D vitaminining terida sintezlanishiga to‘sqinlik qiladi.
o Bolaning uzoq vaqt yopiq binoda bo‘lishi.
o Shimoliy hududlarda yashash yoki doimiy bulutli ob-havo sharoiti.

2. D vitamini kam iste’mol qilinishi:
o D vitamini bilan boyitilgan oziq-ovqatlarni kam yeyish (masalan, baliq, tuxum sarig‘i, sut mahsulotlari).
o Sun’iy oziqlantirishda noto‘g‘ri tarkibdagi aralashmalarni qo‘llash.

3. Oziqlanish buzilishi:
o Onaning homiladorlik davrida yoki laktatsiya paytida D vitamini yetishmovchiligi.
o Tug‘ilganidan keyin bola ko‘krak sutini yetarlicha olmasligi.

2. Kaltsiy va fosfor yetishmovchiligi:
• Kaltsiy yetishmovchiligi:
o Bolaning parhezida kaltsiyga boy oziq-ovqatlar (sut mahsulotlari, yashil sabzavotlar) yetishmasligi.
o Ovqatda yuqori miqdorda fitin kislotasi bo‘lishi (masalan, don mahsulotlarida) kaltsiyning so‘rilishiga to‘sqinlik qiladi.
• Fosfor yetishmovchiligi:
o Parhezda fosfor miqdorining kamligi.
o Ba’zi kasalliklar fosforning ichak orqali so‘rilishini buzadi.

3. Ichakdan moddalar so‘rilishining buzilishi:
• Ichakning surunkali kasalliklari:
o Enterit, malabsorbsion sindrom, kistoz fibrozi yoki laktaza yetishmovchiligi kabi kasalliklar D vitamini, kaltsiy va fosforning ichak orqali so‘rilishini buzadi.
• Surunkali diareya:
o Suv va elektrolitlar bilan birga kaltsiy va fosforning yo‘qotilishi.

4. Jigarning va buyrakning buzilishlari:
• Jigarning D vitaminini faollashtirishdagi buzilishlari:
o D vitamini jigarda faol shaklga aylanadi, agar jigar kasalliklari bo‘lsa (masalan, sirroz yoki gepatit), bu jarayon buziladi.
• Buyrak yetishmovchiligi:
o Buyraklar D vitamini 1,25-digidroksixolekalsiferol (uning faol shakli)ga aylantiradi. Buyraklarning yomon ishlashi bu jarayonni buzadi.

5. Genetik omillar:
• Tug‘ma raxit (vitamin D-rezistent raxit):
o Genetik mutatsiyalar sababli D vitaminining suyaklarda so‘rilmasligi yoki uning samarasi pasayishi.
o Kaltsiy va fosforning metabolik jarayonlari buziladi.

6. Erta tug‘ilish (chala tug‘ilganlik):
• Homila davridagi kaltsiy va D vitamini zaxirasi kamligi:
o Chala tug‘ilgan chaqaloqlarda kaltsiy, fosfor va D vitamini miqdori past bo‘ladi.
• Ichki organlarning yetarlicha rivojlanmaganligi:
o Buyrak va jigar D vitaminini faollashtirishni to‘liq bajara olmaydi.

7. Gormonal buzilishlar:
• Paratgormon yetishmovchiligi:
o Paratgormon suyaklarda kaltsiy va fosforning normal metabolizmini ta’minlaydi, uning yetishmasligi raxitga olib keladi.
• Qalqonsimon bez faoliyatining buzilishi:
o Qalqonsimon bez gormonlari suyak to‘qimalarining normal shakllanishi uchun muhimdir.

8. Ba’zi dorilarni qabul qilish:
• Dori vositalarining ta’siri:
o Antikonvulsantlar (epilepsiya davosida ishlatiladigan dorilar) D vitaminining faol shaklini sintezlanishini buzadi.
o Glukokortikoidlar va boshqa yallig‘lanishga qarshi dorilar kaltsiy so‘rilishini pasaytiradi.

9. Boshqa sabablar:
• Irsiy omillar:
o Oilaviy moyillik bo‘lishi.
• Surunkali infeksiyalar:
o Organizmda surunkali infeksiya o‘chog‘i raxit rivojlanishiga yordam beradi.
• Noto‘g‘ri parvarish:
o Quyosh nuri yetarlicha tushmasligi, chaqaloqni kam cho‘miltirish va to‘g‘ri ovqatlantirmaslik.

10. Bemor chaqaloqlarga maxsus parvarish
• Chala tug‘ilgan yoki kam vaznli chaqaloqlar:
o Inkubator yoki maxsus isitish moslamalarida saqlash.
o Qo‘shimcha oziqlantirish va shifokor nazorati.
• Patologik holatlar:
o Sariklik, infektsiyalar yoki nafas olish muammolari mavjud bo‘lsa, shifokor ko‘rsatmasiga binoan muolajalarni amalga oshirish.
Hamshiraning asosiy vazifalari:
1. Doimiy kuzatish: Chaqaloqning umumiy holatini va o‘zgarishlarni kuzatish.
2. Samarali aloqa: Onaga yordam berish va unga chaqaloqni parvarish qilishni o‘rgatish.
3. Shoshilinch yordam: Zarurat tug‘ilganda birinchi yordam ko‘rsatish va chaqaloqni shifokorga yetkazish.

Xulosa:
Yangi tug‘ilgan chaqaloqni parvarish qilishda hamshira chaqaloqning fiziologik, gigienik va hissiy ehtiyojlarini qondirishi, kasalliklarning oldini olish uchun chora-tadbirlarni amalga oshirishi va onaga yordam ko‘rsatishi kerak. Bu chaqaloqning sog‘lom rivojlanishi va hayot sifati uchun muhimdir.

Yana ham ko'proq ma'lumotlar
@tibbiyot_haqida kanalida

#hamshiralik #ikkinchi

82-Savol: Yangi tug`ilgan chaqaloqni parvarish qilishda hamshira taktikasi nimalardan iborat?

Yangi tug‘ilgan chaqaloqni parvarish qilishda hamshira muhim rol o‘ynaydi. U chaqaloqning fiziologik ehtiyojlarini qondirish, gigienani ta’minlash, kasalliklarning oldini olish va onaga chaqaloqni parvarish qilishni o‘rgatish bilan shug‘ullanadi. Quyida yangi tug‘ilgan chaqaloqni parvarish qilishda hamshira taktikasi asosiy bosqichlari keltirilgan.

1. Chaqaloqning holatini baholash
• Tug‘ilgandan so‘ng darhol baholash:
o Apgar shkalasi bo‘yicha chaqaloqning umumiy holatini baholash (nafas olish, yurak urishi, mushak tonusi, reflekslar, terining rangi).
o Nafas yo‘llarining ochiqligini tekshirish.
• Tana haroratini tekshirish:
o Normal harorat: 36,5–37,5°C bo‘lishi kerak.
• Chaqaloqning hayotiy belgilarini monitoring qilish:
o Yurak urishi, nafas olish tezligi va qon bosimini kuzatish.

2. Gigienik parvarish
• Tug‘ilganidan so‘ng birlamchi tozalash:
o Chaqaloqning terisini steril latta bilan muloyim artib, quruq holga keltirish.
o Steril matolar bilan o‘rash.
• Kundalik gigiena:
o Ko‘zlarni gigienik eritma (masalan, furatsillin yoki fiziologik eritma) bilan tozalash.
o Burun yo‘llarini fiziologik eritma va aspirator bilan tozalash.
o Kindik qolipini antiseptik bilan ishlov berish (masalan, 1% yod eritmasi yoki xlorofillipt).
o Tananing burmalariga bolalar yog‘i yoki krem surtish.
• Muntazam cho‘miltirish:
o Iliq qaynatilgan suvda yoki chaqaloq sovuni bilan 36,5–37°C haroratda cho‘miltirish.

3. Issiqlikni ta’minlash
• Termoneutral muhit yaratish:
o Chaqaloqni maxsus issiq krovatda yoki inkubatorda joylashtirish.
o Xona haroratini 22–26°C darajada saqlash.
• Tana haroratini kuzatish:
o Haroratning pasayishi yoki oshib ketishi bo‘yicha muntazam nazorat qilish.

4. Oziqlantirish
• Ko‘krak suti bilan oziqlantirishni tashkil qilish:
o Tug‘ilgandan keyin birinchi 30–60 daqiqada chaqaloqni onaning ko‘kragiga qo‘yish.
o Talabga ko‘ra oziqlantirish (kuniga 8–12 marta).
• Sun’iy oziqlantirish:
o Agar ona suti mavjud bo‘lmasa, shifokor tavsiyasiga ko‘ra moslashtirilgan sut aralashmalaridan foydalanish.

5. Nafas olishni qo‘llab-quvvatlash
• Nafas yo‘llarini ochiqligini ta’minlash:
o Burun va og‘izni mukus va qusindilardan tozalash.
• Havoning namligi va haroratini nazorat qilish:
o Xona ichidagi namlikni 50–70% darajada saqlash.
• Shoshilinch yordam:
o Agar chaqaloq nafas olmasa yoki qiyinchilik bo‘lsa, reanimatsion yordam ko‘rsatish.

6. Kindik parvarishi
• Antiseptik ishlov:
o Kindik qolipini kundalik antiseptik vositalar bilan (masalan, 1% yod eritmasi) ishlov berish.
• Gigiena qoidalariga rioya qilish:
o Kindikni toza va quruq holda saqlash.

7. Immunoprofilaktika va skrining
• Vaksinalar:
o Tug‘ilganidan so‘ng chaqaloqqa BCG (silga qarshi) va gepatit B vaksinalari qilish.
• Skrining:
o Tug‘ilgandan keyin 48 soat ichida tug‘ma kasalliklar (masalan, fenilketonuriya, gipotireoz)ni aniqlash uchun qon tahlillari o‘tkaziladi.

8. Onaga maslahat va yordam
• Chaqaloqni parvarish qilishni o‘rgatish:
o To‘g‘ri ko‘krak suti bilan oziqlantirish texnikasi.
o Chaqaloqni cho‘miltirish, kiyintirish va yotqizish.
• Gigiena va xavfsizlik bo‘yicha maslahat:
o Teri parvarishi va infektsiyadan himoya qilish choralarini tushuntirish.
o Uyda xavfsizlik choralarini ko‘rish (masalan, chaqaloqni yotoqda xavfsiz joylashtirish).

9. Psixologik qo‘llab-quvvatlash
• Ona va bolaning hissiy bog‘lanishini kuchaytirish:
o "Teri bilan teriga" usuli orqali ona va bolaning emotsional aloqasini rivojlantirish.
• Onaga ijobiy ruhiy yordam ko‘rsatish:
o Onaning qo‘rquv va xavotirlarini kamaytirish uchun maslahatlashuvlar o‘tkazish.

#hamshiralik #ikkinchi
81-Savol: Chala tug‘ilgan chaqaloqlarni isitish usullarini ayting.

Chala tug‘ilgan chaqaloqlarni isitish – ularning tanasidagi normal haroratni saqlash va hipotermiyaning oldini olish uchun muhim muolaja. Chala tug‘ilgan chaqaloqlarda issiqlikni boshqarish tizimi yetarlicha rivojlanmagan bo‘lgani uchun maxsus isitish usullari qo‘llaniladi.
1. Tabiiy isitish usullari:
a. "Teri bilan teriga" usuli (Kanguru usuli):
• Tavsif: Chaqaloqni onaning yoki otaning ko‘kragiga yalang‘och holda qo‘yib, ustidan adyol yoki maxsus kiyim bilan yopish.
• Afzalliklari:
o Issiqlikni tabiiy saqlaydi.
o Chaqaloq va ota-onalar o‘rtasida emotsional bog‘lanishni kuchaytiradi.
o Chaqaloqning nafas olish va yurak urishining barqarorligini ta’minlaydi.
b. Qulay xona harorati:
• Tavsif: Xonaning harorati 22–26°C oralig‘ida saqlanadi.
• Afzalliklari:
o Chaqaloqni o‘rta haroratli muhitda saqlab, issiqlik yo‘qotilishini kamaytiradi.

2. Sun’iy isitish usullari:
a. Termoneutral muhit yaratish:
• Inkubator (kuyka):
o Maxsus moslama bo‘lib, chaqaloqni barqaror issiqlik va namlikda saqlaydi.
o Harorat: 32–37°C.
o Namlik: 50–70% (chaqaloqning terisining qurib qolishini oldini oladi).
• Radiatsion isitish moslamasi (o‘tkir hollarda):
o Infraqizil nurli isitgich yordamida chaqaloqni isitish.
o Qo‘llanilishi: shoshilinch hollarda yoki chaqaloqni boshqa joyga ko‘chirish vaqtida.
b. Elektr issiqlik yostiqchalari yoki termopaketlar:
• Tavsif: Chaqaloqning joyi yoki maxsus krovatining atrofiga isitiladigan yostiqchalar qo‘yiladi.
• Afzalliklari:
o Oson va tez amalga oshiriladi.
• Ehtiyot choralari:
o Chaqaloq terisining kuyishidan ehtiyot bo‘lish uchun o‘rtaga yumshoq mato qo‘yish zarur.

3. Issiqlikni saqlash uchun qo‘shimcha choralar:
a. Maxsus kiyimlar va adyollar:
• Tavsif: Issiqlikni saqlovchi termokiyimlar yoki jun matodan qilingan kiyimlar kiydiriladi.
• Afzalliklari:
o Issiqlik yo‘qotilishini kamaytiradi.
b. Plastik plyonka yoki maxsus qoplamalar:
• Tavsif: Isitish jarayonida chaqaloqning tanasini plastik plyonka bilan o‘rash.
• Afzalliklari:
o Namlik va issiqlikni saqlab qoladi.
o Chala tug‘ilgan chaqaloqni ko‘chirish vaqtida qo‘llaniladi.
c. Issiqlik yo‘qotilishini oldini olish:
• Chaqaloqni sovuq yuzalar bilan kontaktdan himoya qilish.
• Xona ichidagi haroratni doimiy nazorat qilish.

4. Shoshilinch isitish usullari:
1. Nafas olishni qo‘llab-quvvatlash moslamalari (CPAP):
o Termoaktiv nafas olish moslamasi orqali isitiladigan namlangan havo bilan nafas oldirish.
2. Issiq eritma yuborish:
o Chaqaloqning tana haroratini ko‘tarish uchun issiq fiziologik eritma vena orqali yuborilishi mumkin.

5. Muhim jihatlar:
• Doimiy monitoring: Chaqaloqning tana harorati muntazam ravishda termometr yordamida nazorat qilinadi.
• Individual yondashuv: Chala tug‘ilgan chaqaloqning holatiga qarab isitish usuli tanlanadi.
• Haddan tashqari qizdirishdan saqlanish: Chaqaloqni ortiqcha qizdirish ham xavfli bo‘lib, tananing muvozanatini buzishi mumkin.
Normal harorat ko‘rsatkichlari:
• Chaqaloqning tana harorati: 36,5–37,5°C bo‘lishi kerak.

Xulosa: Chala tug‘ilgan chaqaloqlarni isitishda tabiiy va sun’iy usullar birgalikda qo‘llaniladi. Termoneutral muhit yaratish, doimiy monitoring va xavfsizlik choralari muhim ahamiyatga ega. Har bir holatda chaqaloqning individual ehtiyojlarini hisobga olish lozim.

Yana ham ko'proq ma'lumotlar
@tibbiyot_haqida kanalida

#hamshiralik #ikkinchi
80-Savol: Oshqozon-ichak yarasidan qon ketish simptomlarini sanab bering.

Oshqozon-ichak yarasidan qon ketish – bu oshqozon yoki ichakdagi yarali sohalardan qon chiqishi bilan tavsiflanadigan og‘ir patologik holat bo‘lib, tezda aniqlanishi va shoshilinch tibbiy yordam ko‘rsatilishi talab etiladi.

Asosiy simptomlar:
1. Qon ketishning umumiy simptomlari:
1. Holzizlik va bosh aylanishi:
o Qon yo‘qotilishi tufayli qon aylanish hajmi kamayishi va kislorod yetishmovchiligi.
2. Hushdan ketish yoki ongning susayishi:
o Og‘ir qon yo‘qotish oqibatida qon bosimi tushishi.
3. Teri va shilliq qavatlarning oqarib ketishi:
o Gemoglobin darajasi pasayishi bilan bog‘liq.
4. Terning ko‘payishi va sovuq terlash:
o Organizmdagi stress va qon aylanish buzilishi belgilari.
5. Tachikardiya (yurak urishining tezlashishi):
o Qon yo‘qotishiga kompensator reaksiya sifatida.
6. Qon bosimining pasayishi (gipotenziya):
o Qon aylanish tizimining buzilishi.

2. Oshqozon-ichak yo‘llaridan qon ketishga xos simptomlar:
1. Qon aralash qusish ("qahva qo‘tirining rangi"):
o Oshqozonda qon va me’da shirasi aralashuvi natijasida qusma qoramtir tusga ega bo‘ladi.
o Agar qon yangi bo‘lsa, qusma qizil rangda bo‘lishi mumkin.
2. Melena (qora najas):
o Ichakka kirgan va hazm bo‘lgan qon oqibatida najas qora va yopishqoq bo‘ladi.
o Najasning o‘ziga xos yoqimsiz hidi bo‘ladi.
3. Gematoxezia (yangi qonli najas):
o Og‘ir va tez qon ketishda to‘q-qizil yoki qizil rangli qon najasda ko‘rinishi mumkin (asosan pastki ichak qon ketishida).
4. Qorin og‘rig‘i:
o Qorin sohasida kuchli yoki yengil og‘riq bo‘lishi mumkin, ba’zida og‘riq kamayib, qon ketish boshlanishini bildiradi.
5. Og‘iz qurishi va chanqoq:
o Qon ketishi natijasida organizmda suyuqlik tanqisligi.
6. Qon ketishning bevosita ko‘rinishi:
o Og‘ir holatlarda anusdan yangi qonni to‘g‘ridan-to‘g‘ri chiqishi.

Qon ketishning klinik ko‘rinishiga qarab tasnifi:
1. Yashirin qon ketish:
o Belgilari unchalik sezilmaydi, gemoglobin asta-sekin pasayadi.
o Najasni laborator tekshirishda yashirin qon aniqlanadi.
2. O‘rtacha qon ketish:
o Yengil bosh aylanishi, zaiflik, qora najas yoki qusish bilan birga kechadi.
3. Og‘ir qon ketish:
o Qattiq bosh aylanishi, hushdan ketish, sovuq terlash, pulsning tezlashishi va qon bosimining keskin tushishi.

Shoshilinch yordam ko‘rsatish zarurati:
Oshqozon-ichak yarasidan qon ketish hayot uchun xavfli holat bo‘lib, quyidagi belgilar mavjud bo‘lsa, darhol shifokorga murojaat qilish lozim:
• "Qahva qo‘tiriga o‘xshash" qusish.
• Qora yoki qonli najas.
• Og‘ir holzizlik, bosh aylanishi yoki hushdan ketish.
• Qon bosimining keskin tushishi va pulsning tezlashishi.

Eslatma: Oshqozon-ichak yarasidan qon ketish shifokor tomonidan davolanishi kerak. Davolash usullari qon ketishning og‘irligi va sababi bilan bog‘liq holda belgilanadi (dori vositalari, endoskopik yoki jarrohlik usullari).

Yana ham ko'proq ma'lumotlar
@tibbiyot_haqida kanalida

#hamshiralik #ikkinchi
79-Savol: Gipertoniya kasaligiga olib keladigan sabablarni sanab bering.

Gipertoniya kasalligi (yuqori qon bosimi) – bu yurak-qon tomir tizimi kasalligi bo‘lib, arterial qon bosimining me’yoridan yuqori bo‘lishi bilan tavsiflanadi. Gipertoniya birlamchi (asosiy) yoki ikkilamchi (boshqa kasalliklarning oqibati) bo‘lishi mumkin. Quyida gipertoniya kasalligiga olib keluvchi asosiy sabablar keltirilgan:

1. Hayot tarzi bilan bog‘liq sabablar:
1. Noto‘g‘ri ovqatlanish:
o Tuzni me’yordan ortiq iste’mol qilish.
o Yog‘li, yuqori kaloriya va nosog‘lom oziq-ovqat mahsulotlarini iste’mol qilish.
o Meva va sabzavotlarni kam iste’mol qilish.
2. Kam harakatlilik (gipodinamiya):
o Jismoniy faollikning yetishmasligi yurak-qon tomir tizimining zaiflashishiga olib keladi.
3. Ortib ketgan tana vazni (semizlik):
o Ortiqcha vazn yurak va qon tomirlariga qo‘shimcha yuk tushishiga olib keladi.
4. Spirtli ichimliklar iste’moli:
o Me’yordan ortiq spirtli ichimlik iste’moli qon bosimining oshishiga sabab bo‘ladi.
5. Chekish:
o Nikotin qon tomirlarini toraytirib, qon bosimini oshiradi.
6. Surunkali stress:
o Stress holatida gormonlar (masalan, kortizol va adrenalin) qon tomirlarini siqadi va bosimni oshiradi.

2. Genetik omillar:
1. Oilaviy moyillik:
o Agar ota-onalarda gipertoniya bo‘lsa, bolalarda bu kasallik rivojlanish xavfi yuqori bo‘ladi.
2. Irqiy omillar:
o Ayrim irqiy guruhlar (masalan, afroamerikaliklar) orasida gipertoniya tarqalishi yuqoriroq.

3. Yurak-qon tomir tizimi bilan bog‘liq sabablar:
1. Qon tomirlarining elastikligini yo‘qotishi:
o Qon tomirlari devorining qalinlashishi yoki torayishi qon bosimini oshiradi.
2. Ateroskleroz:
o Qon tomirlarining yog‘li blyashkalar bilan tiqilib qolishi.

4. Endokrin tizim bilan bog‘liq sabablar:
1. Gormonlar darajasining buzilishi:
o Qandli diabet, kuşing sindromi, qalqonsimon bez kasalliklari (gipotireoz yoki gipertireoz).
2. Adrenalin va kortizolning yuqori darajasi:
o Bu gormonlar qon tomirlarini siqib, bosimni oshiradi.

5. Buyrak kasalliklari:
1. Buyrak arteriyalarining torayishi (renal stenoz):
o Qon oqimining buzilishi natijasida qon bosimi oshadi.
2. Surunkali buyrak yetishmovchiligi:
o Buyraklar natriy va suyuqlikni chiqarishda qiyinchilikka uchraydi, bu esa bosimni oshiradi.

6. Ijtimoiy va ekologik omillar:
1. Shovqin va ifloslangan muhit:
o Shovqin darajasining yuqori bo‘lishi yoki ekologik muammolar stressni oshiradi.
2. Notinch uyqu:
o Uyqu buzilishi, ayniqsa, uyqu apnesi gipertoniyaning rivojlanish xavfini oshiradi.

7. Ikkilamchi sabablar (ikkinchi darajali gipertoniya):
1. Qon tomirlarning torayishi (koarktatsiya):
o Tug‘ma yoki orttirilgan tomir torayishlari.
2. Qalqonsimon bez kasalliklari:
o Gormonlarning ortiqcha yoki yetarli bo‘lmagan ishlab chiqarilishi.
3. Feoxromotsitoma:
o Buyrak usti bezining gormon ishlab chiqaruvchi shishi.
4. Dori vositalari:
o Ba’zi dorilar (masalan, steroidlar, kontratseptivlar, nosteroid yallig‘lanishga qarshi vositalar) qon bosimini oshiradi.

8. Yosh va jins bilan bog‘liq omillar:
1. Yoshning oshishi:
o Qon tomirlarning elastikligini yo‘qotishi va yurak-qon tomir tizimi funktsiyalarining pasayishi.
2. Jinsiy farq:
o Erkaklarda gipertoniya yoshligida, ayollarda esa menopauzadan keyin ko‘proq uchraydi.

Gipertoniyaning oldini olish:
1. Sog‘lom turmush tarzi:
o Tuz va yog‘li mahsulotlarni cheklash, meva-sabzavotlarni ko‘proq iste’mol qilish.
2. Jismoniy faollik:
o Har kuni kamida 30 daqiqa jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanish.
3. Spirtli ichimlik va chekishni cheklash:
o Salomatlikka zararli odatlardan voz kechish.
4. Stressni boshqarish:
o Meditatsiya, massaj yoki dam olish texnikalari orqali stressni kamaytirish.
5. Regulyar tibbiy ko‘riklar:
o Bosimni o‘z vaqtida tekshirish va kerakli choralarni ko‘rish.

Xulosa: Gipertoniya ko‘pincha turli omillarning birikmasidan kelib chiqadi. Uning asosiy sabablari turmush tarzi, irsiy moyillik va surunkali kasalliklarga bog‘liq.

Yana ham ko'proq ma'lumotlar
@tibbiyot_haqida kanalida

Xulosa:
Enurez bolalar orasida keng tarqalgan va aksariyat hollarda davolanadi. Erta diagnostika va muvofiq davolash muolajalari orqali enurezning asoratlari va ijtimoiy ta’sirini kamaytirish mumkin. Eng muhimi, bolaning muammosi uchun uni ayblamaslik, balki unga yordam berishga intilish lozim.

Yana ham ko'proq ma'lumotlar
@tibbiyot_haqida kanalida

#hamshiralik #ikkinchi
78-Savol: Enurez haqida aytib bering.
Enurez – bu tunda siydikni ixtiyoriy ushlab tura olmaslik (siydik chiqarishning buzilishi) holati bo‘lib, asosan bolalarda uchraydi, lekin kattalarda ham kuzatilishi mumkin. Bu holat tibbiy, psixologik va ijtimoiy jihatdan ahamiyatga ega.

Enurezning turlari:
1. Birlamchi enurez:
o Bola tug‘ilganidan buyon siydikni ushlab tura olmaydi.
o Qovuqni boshqarish refleksining to‘liq shakllanmaganligi bilan bog‘liq.
2. Ikkinchi darajali enurez:
o Bola siydikni boshqarishni o‘rgangan, lekin bir muncha vaqt o‘tgach, bu qobiliyatni yo‘qotgan.
o Ko‘pincha ruhiy yoki fiziologik muammolar bilan bog‘liq.
3. Kunduzgi enurez:
o Kunduzgi vaqt davomida siydikni ushlab turolmaslik.
o Kamroq uchraydi va ko‘pincha nevrologik yoki qovuq mushaklari zaifligi bilan bog‘liq.
4. Tungi enurez (bedwetting):
o Uyqu vaqtida siydikni boshqarolmaslik.
o Bolalarda ko‘p uchraydi.

Enurezning sabablari:
1. Fiziologik sabablari:
o Qovuqning kichik hajmi.
o Siydik chiqarishni boshqaruvchi mushaklarning zaifligi.
o Siydik chiqarish yo‘llari infeksiyalari.
o Gormonlar darajasining buzilishi (masalan, antidiuretik gormon yetishmovchiligi).
2. Genetik omillar:
o Agar ota-onalardan biri bolalikda enurezdan aziyat chekkan bo‘lsa, bu bola uchun ham xavf omilidir.
3. Ruhiy va psixologik sabablar:
o Stress, oiladagi muammolar, qo‘rquv yoki boshqa hissiy bosim.
o Bola uchun muhim o‘zgarishlar (masalan, yangi uyga ko‘chish, maktabni boshlash).
4. Nevrologik muammolar:
o Siydik chiqarish jarayonini boshqaruvchi nerv tizimining yetarli rivojlanmaganligi.
o Qandli diabet yoki boshqa endokrin kasalliklar.
5. Chuqur uyqu:
o Bola siydikni boshqarish zarurati haqida uyg‘onishni his qilmaydi.

Enurezning diagnostikasi:
1. Tibbiy anamnez yig‘ish:
o Enurez boshlanishi va davomiyligi haqida ma’lumot yig‘iladi.
o Bolaning umumiy sog‘lig‘i va oilaviy tarixi.
2. Jismoniy ko‘rik:
o Siydik chiqarish yo‘llari va qovuqning holatini baholash.
o Nevrologik muammolarni aniqlash.
3. Laboratoriya tekshiruvlari:
o Siydik tahlili (infektsiyalarni aniqlash uchun).
o Qon tahlillari (diabet va boshqa endokrin muammolarni tekshirish uchun).
4. Qovuq va buyrak ultratovush tekshiruvi:
o Anomaliyalar yoki strukturaviy muammolarni aniqlash.
5. Psixologik baholash:
o Stress va hissiy holatni baholash.

Davolash usullari:
1. Dori vositalari:
o Desmopressin: Antidiuretik gormon darajasini oshiruvchi preparat.
o Antixolinergik dorilar: Qovuq mushaklarining faoliyatini yaxshilash uchun.
o Trisiklik antidepressantlar: Noyob holatlarda, psixologik sabablar uchun.
2. Davolashsiz yondashuvlar:
o Kichik yoshdagi bolalarda (5–6 yoshgacha) ko‘pincha kuzatuv va sabr qilish tavsiya etiladi, chunki bu yoshda muammo tabiiy ravishda o‘z-o‘zidan yo‘qolishi mumkin.
3. Xulq-atvor terapiyasi:
o Siydikni boshqarish odatini shakllantirish uchun maxsus mashqlar.
o Kattaroq bolalar uchun maxsus taymerli uyg‘otkichlar.
4. Parhez va turmush tarzini o‘zgartirish:
o Uyqudan oldin suyuqlik iste’molini cheklash.
o Kofeinli ichimliklarni iste’mol qilmaslik.
o Uyqudan oldin hojatxonaga borish odatini shakllantirish.
5. Psixologik yordam:
o Ruhiy bosim va stressni kamaytirish uchun psixolog bilan ishlash.
o Oilaviy maslahatlashuvlar.
6. Fizioterapiya:
o Siydik chiqarishni boshqaruvchi mushaklarni kuchaytirish uchun mashqlar.

Enurezning oldini olish:
1. Suv iste’molini tartibga solish:
o Kunning oxirgi soatlarida suyuqlik iste’molini cheklash.
2. Bolani hojatxonaga borishga o‘rgatish:
o Uyqudan oldin qovuqni bo‘shatish odatini shakllantirish.
3. Stressni kamaytirish:
o Bola uchun qulay muhit yaratish va ruhiy bosimni kamaytirish.
4. Tibbiy tekshiruvlar:
o Siydik chiqarish tizimi bilan bog‘liq kasalliklarni erta aniqlash va davolash.

#hamshiralik #ikkinchi
77-Savol: Verbal va noverbal muloqat turlari haqida ma’lumot bering.

Verbal va noverbal muloqat – insonlar o‘rtasida axborot almashishning asosiy shakllari bo‘lib, ular muloqat jarayonida bir-birini to‘ldiradi. Quyida har ikkala muloqat turi haqida batafsil ma’lumot keltirilgan:

1. Verbal muloqat (so‘zlashuv muloqoti):
• Ta'rif: Insonlar o‘rtasida axborotni so‘zlar, jumlalar va yozuvlar orqali yetkazish.
• Turlari:
1. Og‘zaki muloqat:
- Suhbat, nutq, savol-javob.
- Misol: Telefon orqali gaplashish, shaxsiy suhbat.
2. Yozma muloqat:
- Yozma shaklda fikr almashish.
- Misol: Xatlar, elektron pochta, chat.
• Xususiyatlari:
o Aniq va tushunarli bo‘lishi kerak.
o So‘zlashuv madaniyatiga rioya qilinadi.
o Axborotning mazmuni asosiy ahamiyatga ega.
• Afzalliklari:
o Murakkab tushunchalarni tushuntirish imkonini beradi.
o Maqsadni to‘liq yetkazish imkonini beradi.
• Kamchiliklari:
o Ba’zida noto‘g‘ri tushunilishi mumkin (intonatsiya yoki kontekst yetishmasligi tufayli).

2. Noverbal muloqat (so‘zsiz muloqot):
• Ta'rif: Axborotni harakatlar, imo-ishoralar, yuz ifodalari, tana holati va boshqa so‘zsiz vositalar yordamida yetkazish.
• Turlari:
1. Imo-ishoralar va tana harakatlari:
- Qo‘l harakatlari, tana holati, yuz ifodalari.
- Misol: Boshni irg‘itib "ha" yoki "yo‘q" degan ma’noni yetkazish.
2. Ko‘z bilan muloqat:
- Ko‘z harakati yoki nigoh orqali fikr yetkazish.
- Misol: Nigoh bilan ko‘rsatish, diqqatni jalb qilish.
3. Proksemika (masofa):
- Insonlar orasidagi masofa orqali muloqat.
- Misol: Rasmiy suhbatda uzoq masofa, shaxsiy suhbatda yaqin masofa.
4. Paralingvistika:
- Ovozni boshqarish (ton, tezlik, balandlik).
- Misol: Yumshoq yoki baland ovoz ohanglari.
5. Tashqi ko‘rinish va holat:
- Insonning kiyimi, o‘zini tutishi, gigienasi.
- Misol: Rasmiy kiyim rasmiya tus beradi, oddiy kiyim oddiylikni bildiradi.
• Xususiyatlari:
o So‘zsiz, intuitiv tushuniladi.
o Muloqatning hissiy jihatini aks ettiradi.
o Ko‘pincha verbal muloqatni to‘ldiradi yoki unga qarshi chiqadi.
• Afzalliklari:
o Hissiyotlarni va munosabatni tez yetkazadi.
o Har qanday tilni bilmasdan ham muloqat qilishga yordam beradi.
• Kamchiliklari:
o Ma’no noto‘g‘ri talqin qilinishi mumkin.
o Kontekstga bog‘liq bo‘ladi.
Verbal va noverbal muloqatning o‘zaro bog‘liqligi:
• Verbal va noverbal muloqat birgalikda ishlaydi:
o Imo-ishoralar yoki intonatsiya orqali so‘zlarning mazmuni kuchaytiriladi yoki o‘zgartiriladi.
o Misol: "Men yaxshi" degan so‘zlar tabassum bilan aytilsa – ijobiy, xafalik bilan aytilsa – salbiy tushuniladi.
• Muloqatdagi ulushi: Tadqiqotlarga ko‘ra, muloqatda noverbal signallar 60–70% gacha axborot uzatishda ishtirok etadi.

Xulosa:
Verbal va noverbal muloqat samarali axborot almashishni ta’minlash uchun bir-birini to‘ldiradi. Yaxshi muloqot qilish uchun so‘zlarni to‘g‘ri tanlash bilan birga, noverbal vositalardan ham samarali foydalanish muhimdir. Bu insonlar o‘rtasidagi tushunishni yaxshilaydi va munosabatlarni mustahkamlaydi.

Yana ham ko'proq ma'lumotlar
@tibbiyot_haqida kanalida

Xulosa:
Yatrogeniya tibbiyotda uchraydigan jiddiy muammo bo‘lib, shifokor va bemor o‘rtasidagi ishonchni saqlash uchun uning oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish muhimdir. Malakali yordam, muloqotning yaxshilanishi va standart protokollarga rioya qilish yatrogeniya xavfini kamaytiradi.

Yana ham ko'proq ma'lumotlar
@tibbiyot_haqida kanalida

#hamshiralik #ikkinchi
76-Savol: Yatrogeniya haqida ma’lumotlarni keltirib o’ting

Yatrogeniya – bu tibbiy yordam ko‘rsatish jarayonida shifokorlar, hamshiralar yoki boshqa tibbiyot xodimlarining xatti-harakatlari, tashxis qo‘yish yoki davolash jarayonidagi xatolari natijasida yuzaga keladigan salbiy ta’sir yoki patologik holat. Yatrogeniya atamasi yunoncha "iatros" (shifokor) va "geneia" (kelib chiqish) so‘zlaridan olingan bo‘lib, "shifokor tomonidan keltirilgan" degan ma’noni anglatadi.

Yatrogeniyaning asosiy turlari:
1. Psixogen yatrogeniya:
o Shifokorning noqulay gaplari yoki noto‘g‘ri tashxisi tufayli bemorda stress, xavotir yoki depressiyaning rivojlanishi.
o Misol: Shifokor kasallikni noto‘g‘ri talqin qilib, bemorni haddan tashqari qo‘rqitib qo‘yishi.
2. Dori vositalari bilan bog‘liq yatrogeniya:
o Noto‘g‘ri dorilarni buyurish yoki noto‘g‘ri dozalash natijasida yuzaga keladigan nojo‘ya ta’sirlar.
o Misol: Allergik reaktsiyalar, toksik asoratlar yoki dorilarning bir-biri bilan mos kelmasligi.
3. Jarrohlik yatrogeniyasi:
o Jarrohlik muolajalari davomida noto‘g‘ri amalga oshirilgan harakatlar natijasida paydo bo‘lgan asoratlar.
o Misol: Jarrohlikda tasodifan qon tomirining zararlanishi.
4. Diagnostik yatrogeniya:
o Noto‘g‘ri tashxis qo‘yish yoki diagnostik muolajalarning noto‘g‘ri o‘tkazilishi tufayli kelib chiqadigan asoratlar.
o Misol: Radiologik tekshiruvlarda ortiqcha nurlanish yoki invaziv muolajalardan keyingi infektsiyalar.
5. Profilaktik yatrogeniya:
o Oldini olish choralarini noto‘g‘ri qo‘llash natijasida yuzaga keladigan zarar.
o Misol: Vaksinatsiya davomida asoratlar.
6. Ijtimoiy yatrogeniya:
o Tibbiy yordamning haddan tashqari ko‘p ko‘rsatilishi natijasida bemorda noqulayliklar yuzaga kelishi.
o Misol: Noto‘g‘ri tavsiyalar tufayli ortiqcha qo‘rqinch va ijtimoiy izolyatsiya.

Yatrogeniyaning sabablari:
1. Tibbiyot xodimlarining xatolari:
o Noto‘g‘ri tashxis qo‘yish.
o Davolash protokollariga rioya qilmaslik.
o Noto‘g‘ri dori buyurish yoki invaziv muolajalarni noto‘g‘ri bajarish.
2. Noqonuniy va noto‘g‘ri davolash:
o Malakali bo‘lmagan shaxslar tomonidan davolash.
3. Bemor va shifokor o‘rtasidagi kommunikatsiya yetishmovchiligi:
o Bemorga kasallik yoki muolaja haqida noto‘g‘ri yoki noaniq tushuntirish.
4. Psixologik ta’sirlar:
o Bemorni ruhiy bosimga tushiruvchi noto‘g‘ri gaplar yoki xulq-atvor.
5. Tibbiy vositalar va asbob-uskunalar:
o Noto‘g‘ri ishlatilgan yoki buzilgan tibbiy uskunalar.

Yatrogeniyaning oldini olish:
1. Shifokorlarning malakasini oshirish:
o Tibbiyot xodimlarini muntazam ravishda o‘qitish va malakasini oshirish.
o Zamonaviy protokollar va klinik tavsiyalarga rioya qilish.
2. Bemor bilan samarali kommunikatsiya:
o Muolaja va tashxis bo‘yicha batafsil va aniq tushuntirish.
o Bemorning xavotirlarini tinglash va ularga javob berish.
3. Dori vositalarini ehtiyotkorlik bilan buyurish:
o Dori-darmonlar mosligini tekshirish va nojo‘ya ta’sirlarni baholash.
4. Sterillik va gigiena qoidalariga rioya qilish:
o Jarrohlik va invaziv muolajalar davomida infektsiya xavfini kamaytirish.
5. Tekshiruv va davolashni individuallashtirish:
o Har bir bemorning yoshi, holati va ehtiyojlarini hisobga olish.
6. Jurnal va hisobotlarni yuritish:
o Xatolarni o‘rganish va ularni takrorlashning oldini olish uchun bemorlar haqidagi ma’lumotlarni to‘g‘ri qayd etish.

Yatrogeniyaning oqibatlari:
1. Bemorning sog‘lig‘iga ta’siri:
o Jismoniy asoratlar (infektsiyalar, shikastlanishlar).
o Ruhiy va emotsional jarohatlar.
2. Tibbiyot xodimlariga bo‘lgan ishonchning kamayishi:
o Yatrogeniya ko‘pincha shifokorlarga nisbatan salbiy fikr va ishonchsizlikni keltirib chiqaradi.
3. Ijtimoiy va iqtisodiy oqibatlar:
o Qo‘shimcha davolash xarajatlari.
o Bemor va uning oilasiga tushadigan psixologik va moddiy yuk.