Klassik kitobning muallifini qanday aniqlash mumkink?
Tarixiy manbalarni o‘qish va tarjima qilish bilan shug'ullanuvchi manbashunos olimlar ba‘zida muallifning ismi hech qanday joyda ko'rsatilmagan bo'lsa tarixiy asarlarga duch kelishadi. Va Muallifi noma'lum deb ketishadi.
Turkiyalik manbashunos olimlar bu manbalarning avtorini aniqlash uchun shunchaki so'zboshini diqqat bilan o'rganishni tavsiya qilishmoqda.
Agar manba Islom adabiy an'analarida yozilgan bo‘lsa bunday mumtoz asarlar ko'pincha uchta muhim element bilan boshlanadi:
1. Bismilla - “Mehribon va rahmdil Alloh nomi bilan”;
2. Hamdulloh – “Allohga hamd bo‘lsin”;
3. Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam)ga salovot - “Allohning sollallohu alayhi vasallami”.
Muqaddimaning ushbu uchta tarkibiy qismi nafaqat diniy an'analarni aks ettirgan, balki o'ziga xos mualliflik izi ham borligini bilib hayratda qoldim. Islom olimi Feryal Salim shunday izoh beradi:
Shunisi e'tiborga loyiqki, biron bir matnda bir xil hamdulla va salovot mavjud emas. Klassik matnlarning bu elementlari kamida ikkita vazifani bajargan.
Birinchidan, ular ko'p jihatdan zamonaviy ISBN raqamiga o'xshash va matnlarni farqlash usuli sifatida xizmat qilishi mumkin. Masalan, mashhur Usmonli olimi Kotib Chalabiy tomonidan tuzilgan kitoblarning ensiklopedik ro'yxatlarida asarning atributini aniqlashtirish uchun ko'pincha matnning hamdullasi va salovati ko'rsatilgan.
Ikkinchidan, matnning hamdullasi va salavotlari ko'pincha mualliflarning imzosi yoki "barmoq izi" bo'lib xizmat qiladi. Matnning ushbu qismida muallif ko'pincha munozarali teologik masala bo'yicha o‘zining fikrlash pog'onasini yoki pozitsiyasini ko'rsatadigan so'z va iboralardan foydalanadi. Ko'pincha she'riy so'zlar va matnni yozishda muallifning niyatini ko'rsatadigan boshqa maslahatlar mavjud. Qaysidir ma'noda, hozirgi zamongacha bo'lgan matnlarning bu bo'limlari zamonaviy matnlarning so'zboshilariga o'xshaydi, chunki ikkalasi ham muallifning nuqtai nazari va kitobni yozish motivlari haqida ma'lumot beradi.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi
Tarixiy manbalarni o‘qish va tarjima qilish bilan shug'ullanuvchi manbashunos olimlar ba‘zida muallifning ismi hech qanday joyda ko'rsatilmagan bo'lsa tarixiy asarlarga duch kelishadi. Va Muallifi noma'lum deb ketishadi.
Turkiyalik manbashunos olimlar bu manbalarning avtorini aniqlash uchun shunchaki so'zboshini diqqat bilan o'rganishni tavsiya qilishmoqda.
Agar manba Islom adabiy an'analarida yozilgan bo‘lsa bunday mumtoz asarlar ko'pincha uchta muhim element bilan boshlanadi:
1. Bismilla - “Mehribon va rahmdil Alloh nomi bilan”;
2. Hamdulloh – “Allohga hamd bo‘lsin”;
3. Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam)ga salovot - “Allohning sollallohu alayhi vasallami”.
Muqaddimaning ushbu uchta tarkibiy qismi nafaqat diniy an'analarni aks ettirgan, balki o'ziga xos mualliflik izi ham borligini bilib hayratda qoldim. Islom olimi Feryal Salim shunday izoh beradi:
Shunisi e'tiborga loyiqki, biron bir matnda bir xil hamdulla va salovot mavjud emas. Klassik matnlarning bu elementlari kamida ikkita vazifani bajargan.
Birinchidan, ular ko'p jihatdan zamonaviy ISBN raqamiga o'xshash va matnlarni farqlash usuli sifatida xizmat qilishi mumkin. Masalan, mashhur Usmonli olimi Kotib Chalabiy tomonidan tuzilgan kitoblarning ensiklopedik ro'yxatlarida asarning atributini aniqlashtirish uchun ko'pincha matnning hamdullasi va salovati ko'rsatilgan.
Ikkinchidan, matnning hamdullasi va salavotlari ko'pincha mualliflarning imzosi yoki "barmoq izi" bo'lib xizmat qiladi. Matnning ushbu qismida muallif ko'pincha munozarali teologik masala bo'yicha o‘zining fikrlash pog'onasini yoki pozitsiyasini ko'rsatadigan so'z va iboralardan foydalanadi. Ko'pincha she'riy so'zlar va matnni yozishda muallifning niyatini ko'rsatadigan boshqa maslahatlar mavjud. Qaysidir ma'noda, hozirgi zamongacha bo'lgan matnlarning bu bo'limlari zamonaviy matnlarning so'zboshilariga o'xshaydi, chunki ikkalasi ham muallifning nuqtai nazari va kitobni yozish motivlari haqida ma'lumot beradi.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi