"O‘tkan kunlar"da ko‘prak qo‘llang‘an didaktika to‘g‘risida. Didaktika usulini ko‘prak qo‘llanishning sababi «O‘tkan kunlar»ning ommamizning saviyasiga qarab yozilishidandir. Ma’lumki, bizning omma to shu kungacha ham O‘rta asr doston va hikoyalari bilan oziqlanib keladir. Ommaning shu holini nazarga olg‘anda, barmoq bilan sanarliq besh-o‘ntagina (ular ham o‘z hunarlarida no‘noqlardirlar) yoshlarimiz uchun «so‘ngg‘i priyom»ni berish - tishi chiqmag‘an bolag‘a qurt shimitish kabi bo‘lar edi. Holbuki, bu eski priyom jo‘rtga, xalqimizning saviyasini e’tiborg‘a olib qabul qiling‘andir. Xalqning zavqini, ruhini nazarda tutilmasa, «so‘ngg‘i priyom» deb Yovruponing so‘ngg‘i mo‘dasini taqdim qilinsa, bundan nima ma’no chiqarib bo‘lar edi. Hattoki men «so‘ngg‘i priyom»lardan ba’zisini «O‘tkan kunlar»ga ertarak kirgizgan bo‘lsam kerakki, choyxonada o‘lturgan tanish bir dehqondan «Mullaka, shu Kumushbibining kitobini xo‘b yozg‘ansiz-ku, biroq, bu ba’zi yerida gapini xudda chovi aralash ushlaysiz-da, tushunib olg‘uncha enka-tenkamiz chiqdi-da!» deb «so‘ngg‘i priyom»dan shikoyat eshitkan edim.
«O‘tkan kunlar»ni yozar ekanman, doim ko‘z o‘ngimda o‘qug‘uchi ommamiz turar edi. Men bu kitobim bilan xalqimiz rag‘batini bir oz bo‘lsa ham yangilikka tortay der edim. Shuning uchundirkim, hatto bir faslni tamom tashlab o‘tar ekanman, «Falon holni bundan so‘ngg‘i fasllarning birida o‘qursiz» kabi so‘z bilan o‘qug‘uchig‘a ta’minot berib qo‘yishqacha majburiyat sezar edim.
Mashrabning «berdisini aytkuncha» kaltak yeb olg‘anini tushunar edim. Bu haqda hanuz bir fikrim bor:
Modomiki, asar saviyasi o‘zimizga ma’lum shu xalq uchun yozilar ekan, yana birmuncha vaqt «so‘ng‘i priyom»lardan ko‘z yumib turish, oraliqda «so‘ngg‘i priyom»ni oz-oz qistira borish lozimdir. Na uchunkim, «so‘ngg‘i priyom»da yozilg‘an she’r va nasrlarimiz bir tabaqag‘ag‘ina xos bo‘lib qolaberg‘ani da’vomizg‘a dalildir. Vaqtoki, biz ko‘bchilik — ishchi va dehqon ommasi uchun yozar ekanmiz, «eski priyom» bilan yozadi, binoan alayhi bu yozg‘uchig‘a birinchi no‘mirni bermaymiz», deb qiling‘an tanqidlardan hurkmaymiz.
P.s. Yuqoridagi matn 1929-yil Sotti Husaynning "Oʻtkan kunlar" tanqidiga javoban Abdulla Qodiriyning oʻzi tomonidan berilgan izoh. Qodiriy bu qiyomiga yetgan roman emasligini, xohlasa bundan-da zoʻr yoza olishini, hozirgi maqsadi shunchaki kitobdan uzoq qatlamni mutolaaga undash ekanligini, bu asar ilmdan uzoq ishchi-dehqonlar uchun yozilganini aytib turibdi. Ha, Qodiriy bundan zoʻr roman yoza olishini "Mehrobdan chayon"da koʻrsatib qoʻygan. "Mehrobdan chayon" bu butkul boshqa daraja. Omma uchun yozilganini Qodiriyning oʻzi aytib tursa-da, asarga yoʻq maʼnolarni yuklashga uringanlarni koʻrib kulgim qistaydi.
@salimov_blogi
«O‘tkan kunlar»ni yozar ekanman, doim ko‘z o‘ngimda o‘qug‘uchi ommamiz turar edi. Men bu kitobim bilan xalqimiz rag‘batini bir oz bo‘lsa ham yangilikka tortay der edim. Shuning uchundirkim, hatto bir faslni tamom tashlab o‘tar ekanman, «Falon holni bundan so‘ngg‘i fasllarning birida o‘qursiz» kabi so‘z bilan o‘qug‘uchig‘a ta’minot berib qo‘yishqacha majburiyat sezar edim.
Mashrabning «berdisini aytkuncha» kaltak yeb olg‘anini tushunar edim. Bu haqda hanuz bir fikrim bor:
Modomiki, asar saviyasi o‘zimizga ma’lum shu xalq uchun yozilar ekan, yana birmuncha vaqt «so‘ng‘i priyom»lardan ko‘z yumib turish, oraliqda «so‘ngg‘i priyom»ni oz-oz qistira borish lozimdir. Na uchunkim, «so‘ngg‘i priyom»da yozilg‘an she’r va nasrlarimiz bir tabaqag‘ag‘ina xos bo‘lib qolaberg‘ani da’vomizg‘a dalildir. Vaqtoki, biz ko‘bchilik — ishchi va dehqon ommasi uchun yozar ekanmiz, «eski priyom» bilan yozadi, binoan alayhi bu yozg‘uchig‘a birinchi no‘mirni bermaymiz», deb qiling‘an tanqidlardan hurkmaymiz.
P.s. Yuqoridagi matn 1929-yil Sotti Husaynning "Oʻtkan kunlar" tanqidiga javoban Abdulla Qodiriyning oʻzi tomonidan berilgan izoh. Qodiriy bu qiyomiga yetgan roman emasligini, xohlasa bundan-da zoʻr yoza olishini, hozirgi maqsadi shunchaki kitobdan uzoq qatlamni mutolaaga undash ekanligini, bu asar ilmdan uzoq ishchi-dehqonlar uchun yozilganini aytib turibdi. Ha, Qodiriy bundan zoʻr roman yoza olishini "Mehrobdan chayon"da koʻrsatib qoʻygan. "Mehrobdan chayon" bu butkul boshqa daraja. Omma uchun yozilganini Qodiriyning oʻzi aytib tursa-da, asarga yoʻq maʼnolarni yuklashga uringanlarni koʻrib kulgim qistaydi.
@salimov_blogi