The Stranger

​​Madlen Miller – "Kırka"

Maʼlumot uchun, Kirka bu yunon mifologiyasidagi qahramonlardan biri. Rus tili orqali kirib kelgan manbalarda Sirseya deyiladi. U quyosh ma'budining qizi. Jodugar.

Madlen Miller yunon mifologiyasi boʻyicha mutaxassis boʻlib, shu mavzuda bir qator asarlar yozgan. Mazkur asarida Kirkaning nigohi va tili bilan koʻpchilikka tanish voqealar va qahramonlarni tasvirlaydi. Zevs, Afina, Hermes, Axil, Odissey, Yason, Medeya va hokazo.

Kitobni sekin oʻqidim. Mutolaa ogʻir kechdi qandaydir. Har yeridan kichik xulosalar chiqarib bordim. Biroq asarni yakunlagach umumiy xulosaga ikkilandim. Muallifning maqsadi Kirkaning hayoti orqali yunon afsonalariga yana bir bor toʻxtalish edi xolosmi? Asarda ma'budlar timsolida odamzodning pastkashliklari, xudbinliklari, ma'nisiz urushlar, shuhratparastlik, ochkoʻzlik kabilar koʻrsatib beriladi. Yanachi? Asarning oʻziga xos jihati nimada oʻzi deb koʻp oʻylandim. Nihoyat bu asar ayol tabiati, yanada toraytiradigan boʻlsam, ayol sevgisi haqida degan qarorga keldim.

Kirka barcha qoidalarni buzib, tangrilarning tavqi laʼnati, qahr-u gʻazabidan qoʻrqmay sevib qolgan insonini foniylikdan boqiylikka oʻtkazadi, uni ma'budga aylantiradi. Sal kam abadiyat qadar davom etgan surgunligi, yolgʻizligi oʻsha harakatining badali edi.

Ha, ayol kishi sevib qolsa koʻziga hech nima koʻrinmaydi. Sevib qolgan ayol ham ojiz, ham qudratli. Ojizligi shuki, sevgan odami uni xohlagan koʻyga sola oladi. Qudrati shuki, sevgan odami uchun hamma-hamma narsani qiladi. Sevib qolgan ayolning koʻziga diniy cheklovlar ham, ijtimoiy me'yorlar ham, ota-onasi ham, or-nomusi ham, umuman hech narsa koʻrinmay qolishi mumkin. U sevgan odami uchun butun dunyoga qarshi chiqa oladi.

Sevaman-sevaman deb boshqasiga tegib ketganlar, ota-onasining xohishiga boʻyin ekkanlar kammi? Ayol sevgisi yolgʻonmi shunda? Menimcha yoʻq. Ayol kurashishdan toʻxtadimi, demak u allaqachon sevishdan ham toʻxtagan. Farzandiga boʻlgan sevgisi endi bu boshqa hikoya. Kirka sevgisi tufayli insonni ma'budga aylantiradi va yana sevgisi tufayli ma'buddan insonga aylanadi. Demak, "Kirka" ayol sevgisi, matonati, oʻjarligi va buyukligi haqida.

@salimov_blogi

​​Aleksandr Polyariyning "Yalpizli ertak" kitobini oʻqiyapman. Yetimxonada katta boʻlgan Jek ulgʻayib, Marsi ismli qiz bilan oila qurgach, oʻzi yashagan yetimxonadan Soyer ismli bolani asrab oladi. Marsi Soyerni yangi uyi bilan tanishtiradi. Soyerning xonasida bittagina kitob qoʻyilgan javon bor edi. Jekning xonasidagi javon esa kitoblar bilan toʻla edi.

Marsi shunday tushuntiradi: "Oʻzim yaxshi koʻrgan kitobni javoningga qoʻydim. Oʻqib chiq. Jekning javonini koʻrdingmi? Hammasini oʻqigan. U javoniga faqat oʻqigan kitoblarini qoʻyadi".

Talabaligim yodimga tushdi. Oʻzimning birinchi shaxsiy kitobimni 1-avgust imtihonidan chiqib sotib olgandim, koʻchma kitob doʻkonidan. Uni oʻqib boʻlgach boshqa oldim. Uni tugatgach yana boshqa. Shunday qilib uyimda faqat oʻqilgan kitoblargina yigʻilardi. Imkonim boʻlsa-da koʻp kitob olmasdim. Ayni paytda qoʻlimda oʻqilmagan yagona kitob boʻlishini xohlardim. Kitobni tushunishim, his qilishim hozirgidan ancha yaxshi edi oʻshanda. Oʻqilgan har bir kitobga mehr qoʻyardim shu tariqa. Bir kitobni oʻqiy turib xayolim boshqa birida boʻlmasdi.

Keyinchalik kitob olishim baribir koʻpaydi. Seriyali kitoblar yoki keyinchalik topish mumkin boʻlmay qoladigan kitoblar chiqqanda koʻtarasiga oladigan boʻldim. Biroq shunda ham qatʼiy prinsipga amal qildim: uyda oʻqilgan kitoblar oʻqilmagan kitoblardan ancha koʻp boʻlishi kerak. Shaxsiy kitob javonim kattagina, koʻpi oʻqilgan. Tinimsiz kitob xarid qilmasligimning, kitoblarim soni birdan keskin oshib ketmasligining sababi mana shu. Men uchun yigʻilgan emas, oʻqilgan, oʻqilsa ham berilib, mehr berib, sel boʻlib oʻqilgan kitoblar soni muhim.

Jiyanlarimga qarayman, bir dunyo oʻyinchogʻi bor, lekin sevimlisi yoʻq. Hech birini asrab-avaylamaydi, sinib qolsa koʻz yosh toʻkmaydi. Men esa bolaligimdagi kam sonli oʻyinchoqlarimni hamon sogʻinaman. Shunaqa gaplar.

@salimov_blogi

​​Eng sevgan odamimizning xiyonati, oʻnglab boʻlmas xato, ayriliq, moddiy qiyinchilik, sharmandalik, lahzalik gʻazab... Shu kabi yuzlab holatlar tufayli gohida odamlar oʻzini oʻldiradi. Gohida esa qoʻl bilan koʻrsatib, koʻz bilan koʻrib boʻlmaydigan muammolar boʻladiki, uni kimsaga anglatolmaysan, chunki oʻzing ham toʻla anglab yetolmagan boʻlasan.

Ishga borasan, ishlaysan, toʻyga borasan, oʻynaysan, uyga bozorlik qilib kelasan, farzandingni suyib erkalaysan. Hammasi joyida, hammasi toʻkis. Lekin ich-ichingdan nurab borasan. Ichingdagi boʻshliq oʻzingni yutar darajada kattarib boraveradi. Bu yerda irodang har qancha kuchli boʻlsa ham ahamiyatsiz. Qachonki aniq muammo qarshisida taslim boʻlsang irodasizlik boʻladi. Ruhning tub-tubidagi mavhumlik qarshisida iroda koʻrsatib boʻlmaydi.

Va eng odatiy kunlarning birida, hech kim kutmaganda joningga qasd qilasan. Hammasi zoʻr edi, biror muammosi yoʻq edi, deb qolaveradi odamlar, yaqinlaring...

Inson ruhan yolgʻiz. Uning doʻsti, ulfati, qoʻshnisi, umr yoʻldoshi, farzandi bor. Lekin ruhdoshi yoʻq. Kechinmalarini tushunadigan odam yoʻq. Oʻz joniga qasd qilgan odamlarni vaqtida aytilgan bitta soʻz, bitta tabassum, bir ozgina suhbat hayotda olib qola olardi aslida.

Oʻlim qoʻrqinchlimas, deb tomoq yirtaveradi oʻlim bilan chinakam yuzlashib koʻrmagan kishilar. Oʻlim juda qoʻrqinchli, doʻstlar. Oʻlimigada oʻz ixtiyori bilan rozi boʻlgan odam, oʻlimdan yechim kutgan odam dahshatli darajada yolgʻiz qolgan boʻladi. Jismonan emas, ruhan. Yer yuzida shuncha odam boʻla turib kimdir bu qadar yolgʻiz qolishi adolatdanmi? Kimdir joniga qasd qilsa bunda har birimiz aybdormiz.

Yoningizdagi odamga ijtimoiy qoliplar va moddiy dunyo prizmasidan qarayvermang. Uning ruhi ham borligini yodda saqlang. Ichida qanday tugʻyonlar gʻujgʻonligini tasavvur qilishga urining. Shunchaki bir nuqtaga birgalikda tikilib tura olish uchun yoningizga kela olsin yaqinlaringiz. Ishoning, shu uning hayotini saqlab qoladi.

@salimov_blogi

​​Yunon mifologiyasing eng oʻziga xos jihati, ularning xudolari antropomorflashganidir. Ya'ni yunon xudolari insonlarning xuddi oʻzi edi. Injiq, oʻjar, ahmoq, qasoskor, buzuq. Shu bois ham yunonlar xudolarni oʻzlaridan ulgi olib yaratgan deyishadi.

"Kirka"ni oʻqish chogʻida angladimki, yunonlar xudolarni nafaqat oʻzlariga oʻxshash yaratishgan, shuning bilan birga oʻzlarining orzularidagi hayotni ularga yuklashgan. Yunon xudolarining butun hayoti kayf-u safo, vaqtichogʻlikdan iborat. Mudom ziyofat, sharobxoʻrlik, sarhil taomlar. Ular ochiqqanlari uchun emas, mazali taom yeyish yoqimli boʻlgani uchun ham ovqatlanishadi. Xudolar och qolmaydi.

Oʻzaro shakarguftorlik qilishdan tashqari, zerikkanlarida yerga tushib, odamlar bilan ham qoʻshilishadi. Ma'bud va odamdan yarim ma'budlar dunyoga keladi. Xohlagancha ovqatlanish, xohlagancha sharobxoʻrlik qilish, xohlagancha maishat qilish... Yunonlar oʻzlari erisholmaganlari uchun shu sifatlarni xudolarga yuklashgan.

Oradan shuncha vaqt oʻtganiga qaramay koʻp narsa oʻzgarmadi aslida. Odam dunyoni oʻzgartira oladi, lekin oʻzini oʻzgartirishi qiyin. Yuqoridagi ehtiyojlar hamon birinchi oʻrinda. Insoniyat tarixidagi keyingi dinlarda ham bu oʻz ifodasini topgan. Faqat endi bu xudolar hayotiga emas, jannat tasviriga koʻchdi. Asal, sharob oqib oʻtuvchi daryolar va hur-u gʻilmonlar haqidagi va'dalarga koʻzingiz tushgandir har holda...

@salimov_blogi

​​Kirkaning oʻnlab opa-singillari, yuzlab qarindoshlari borligiga qaramay oʻzini yolgʻiz his qilardi. Uni hech kim tushunmasdi, goʻyo u hech kimga kerak emasday.

Hozirgi yoshlar qanday, bilmayman. Xoh yigit boʻlsin, xoh qiz, bizning avlod oʻtish davrida oʻzini nihoyatda yolgʻiz his qilardi koʻpincha. Bizni hech kim tushunmayotganday, hamma bizni yomon koʻradiganday tuyulardi. Qiz bola biror yigit bilan gaplashib ketishining sababini aynan shundan koʻrgandim oʻshanda. Uyidan halovat topolmagan qizning koʻziga sevgi izhor qilgan yigit xaloskorday koʻrinardi. Endi uni sevadigan, tushunadigan kishi bor.

Qiz endi faqat unga intiladi. Muhabbatning yozilmagan qoidasi: sevib qolgach qiz jurʼatli, yigit esa tortinchoq boʻlib qoladi. Qiz endi yigit bilan uchrashish uchun har qanday xavfni boʻyniga oladi. Koʻziga hech narsa koʻrinmaydi. Ming afsuski, ayni mana shu davrda uning aldanib qolish ehtimoli yuqori. Gul tutgan birinchi odamga oshiq boʻlib qolmasligi uchun qizimga gul sovgʻa qilib turaman, deb yozgandi bir kishi. Uyidagilar tomonidan toʻliq tushunilgan qizning koʻngliga, ishonchiga kirish oson boʻlmaydi men sizga aytsam.

Kırka mana shu yolgʻizlik oqibatida qarshisidan chiqqan birinchi insonni sevib qoladi. Unga erishish, unga yaxshilik qilish uchun bor budini xavfga qoʻyadi. Muhabbat yoʻlidagi xatti-harakatlari tufayli ma'budlar la'natiga mubtalo boʻlib, quvgʻin qilinadi. Dunyo ayollarga nisbatan ancha adolatsiz, yigit muhabbati yoʻlida kurashsa qahramon, shu ishni qiz qilsa gunohkor. Yolgʻizlik koʻzlarini koʻr qilib qoʻygani uchun ham u insonning bunday qurbonlikka arzimasligini koʻra olmaydi Kırka. Demak, sevgi bilan oʻtkinchi havasni farqlash uchun ham inson chinakamiga sevilishi kerak oilada. Axir sevilmagan odam sevgini qanday tushunsin?..

@salimov_blogi

​​"Kirka"ni endi ochdim. Biroz oʻqigach bu kitob boshqa bir kitobni yodimga soldi: N.A.Kun – "Qadimgi yunon afsona va rivoyatlari".

9-10 yilcha avval. Talabalikning dastlabki kunlari. Falsafa ostonasida eshikni taqillatib turgan vaqtlarim. Bir oʻqituvchi Kunning shu kitobini albatta oʻqib chiqishimiz kerakligini aytib, kitobni topish mumkin boʻlgan doʻkon manzilini ham tushuntirdi.

Algoritm dahasida yashardim. 87-avtobusda qatnardim: uydan oʻqishga, oʻqishdan uyga. Hali Toshkentni bilmayman. Yoʻl topish qobiliyatim bilan hech qachon maqtanolmaganman. Milliy universitet oldida taksilar turardi. U paytda hozirgidan boshqacharoq edi talabalar shaharchasi. Kimdir u doʻkonni bilmadi, kitob doʻkonlari hamma biladigan joy emas-da axir. Kimdir juda qimmat narx aytdi. Oxiri bir amaki metro bilan borish qulay va arzon ekanligini tushuntirib yubordi. Mustaqillik metrodan chiqib, UzA tomonga yuriladi, operaning yonida: Sharq ziyokori kitob doʻkoni.

Aynan qanday topib borganim yodimda yoʻq. Oʻsha kitobni oldim. Boshqa kitoblarga va choʻntagimga nisbatan ancha salmoqli edi narxi. Shu tariqa yunon afsonalarini oʻqishga kirishgandim. Koʻz oldimda ulkan olam namoyon boʻlgandi. Bu olam juda rang-barang boʻlib, shajara daraxtlari mukammal ishlab chiqilgandi. Har bir hodisaning mantiqiy asosi, tabiatdagi har narsaning tangrisi va har bir tangrining oʻz hikoyasi bor edi.

Kunda, kunora oz-ozdan oʻqirdim. Ba'zi boblar qiziqarli, baʼzilari esa zerikarli tuyulardi. Hayratlanarlisi, oʻsha damga dovur yunon afsona va rivoyatlariga zarra qadar qiziqmagan boʻlsam-da ismlar va voqealarning koʻpi tanish edi. Keyinchalik tushundimki, adabiyot, kino, ilm-fan, umuman dunyodagi koʻp narsa yunon afsonalaridan ilhomlangan va bu kundalik hayotimizda ham oʻz ifodasini topgan. Bu hanuz davom etmoqda.

Kunning kitobini oʻqish butun guruhga aytilgandi. Nari-berisi bir-ikki kishi sotib olgandi. Bir kursdoshim oʻqib turishga soʻradi. Berdim. Qaytib bermadi. Birovga bergan narsamni qaytib soʻrolmayman odatda. Nozik tomonim shu, soʻrasa yoʻq deyolmayman, bermasa soʻrolmayman. Madlen Millerning "Kırka"si oʻsha kitobimni yodimga soldi. Endi aynan oʻsha nashrini qidirib topishim kerak.

@salimov_blogi

​​Sara Jio – "Mart binafshalari"

Oʻzimiz sezib-sezmay odamlardan, munosabatlardan, hayotdan ideallikni kutamiz. Masalan, sevgan insonimiz bizdan boshqasiga qiyo boqmasligi kerak, deb hisoblaymiz. Xiyonatni juda ogʻir qabul qilamiz. Biz sevgan va bizni sevgan kishi bir vaqtning oʻzida boshqa biriga iliqlik his qilishini tasavvurimizga sigʻdirolmaymiz. Holbuki hayot bu qadar joʻn emas. Mutlaq oq ham, mutlaq qora ham yoʻq. Inson bejizga xom sut emgan banda deyilmaydi. Komil inson yoʻq.

Hissiyotlar oʻzgaruvchan, beqaror. Uzoq muddatli munosabatlarda hissiyotlarning koʻtarilish va tushish davrlari boʻladi. Shu orada boshqa biriga qiziqishimiz mumkin. Yangi munosabatlar, yangi insonlar doim jozibali tuyuladi. Kun kelib pinhon sirlar oshkor boʻladi va faqat bir tomonni tanlashimizga toʻgʻri keladi. Birini olib qolsak, narigisidan butun umrga ayrilamiz. Mana shundagina kimni chinakamiga yaxshi koʻrishimizni, kim biz uchun muhimligini, aynan kimsiz yasholmasligimizni anglab yetamiz.

Toʻgʻri, bu bizning ideallarimizga tushmaydi. Biz juftimizga bus-butun egalik qilishni xohlaymiz. Nafaqat hayotida, xayolida ham oʻzga biri boʻlishini hazm qilolmaymiz. Ammo dunyo ikki qutbli emas. Hayot ham, inson hislari ham, oʻzaro munosabatlar ham ancha murakkab va chalkash. Mutlaq oqni topolmaysiz. Qorasi kamroq oqni topolsangiz, baxtingiz kulgani shu. Zarra qadar oqiga aldanib, qalbi qop-qoraga uchrasangiz holingizga maymunlar yigʻlaydi.

Qolaversa, aksar dilxiraliklarning zamirida tushunmovchilik yotadi. Misol uchun, kinolarda qiz sevgan yigitini boshqa bir qiz bilan koʻrib qoladi va jahl ustida barini tugatadi. Aslida yigitning yonidagi uning singlisi, qarindoshi, tanishi, biror tasodifiy oʻtkinchi yoki yuqoridagi kabi chalkash munosabatning mevasi boʻlib chiqadi. Yigit arazlagan qizni topguniga va anglashilmovchilik bartaraf etilguniga qadar koʻp suvlar oqib oʻtadi.

Bu hayotda ham roʻy beradi. Nimanidir notoʻgʻri tushunib, kimdandir qattiq xafa boʻlamiz, shoshma-shosharlik bilan qaror qabul qilamiz, shashtimizdan qaytmay oʻjarlik qilamiz. Vaziyatga boshqa koʻz bilan qarash, hammaga oʻzini oqlashga imkon berish, har doim har ikki tomonni eshitish juda koʻp muammolarning va hatto fojialarning oldini oladi.

"Mart binafshalari" nafaqat hayotiy xulosalarga, shu bilan birga juda qiziqarli syujetga ega. Xuddi detektiv kitob kabi yangidan yangi jumboqlar chiqaveradi. Butun asarni bir nafasda oʻqib qoʻyasiz. Kitobni yopgach chalkash hislar qurshovida qolasiz. Bu baxtli yakunmi yoki fojiaviymi, bir qarorga kelolmaysiz.

@salimov_blogi

​​Tomas Erikson – "Atrof toʻla ahmoqlar"

Kimdir darsga, tadbirga, uchrashuvlarga vaqtida va hatto koʻpincha vaqtidan avval keladi. Kimdir esa mudom kechikadi. Uchrashuv belgilangan vaqtda u tayyorgarlikni boshlaydi. Har qancha kechiksa ham bunga parvo qilmaydi, buni ayb sifatida koʻrmaydi. Vaqtida keladiganlar kechikadiganlarni ahmoq deb hisoblashadi.

Kimdir yetakchilikni yaxshi koʻradi. Har qanaqa masalada masʼuliyatni zimmasiga oladi. Qaror qabul qilishdan oldin uzoq oʻylab oʻtirmaydi. Kimdir esa bir qarorga kelguncha oʻzini ham, boshqalarni ham ezib yuboradi. Barcha ehtimoliy oqibatlarni hisoblab chiqadi. Hali yoʻq muammolarni xayolan boshdan kechirib, depressiyaga tushadi hatto. Tez qaror qabul qiluvchi liderlar imillaydiganlarni ahmoq deb hisoblashadi.

Kimdir har doim davraning guli boʻladi. U hammani ogʻziga qaratishni xush koʻradi. Latifalar aytadi, hayotidan misollar keltiradi. Suhbatdoshiga bu qiziqmi yoki yoʻqligi haqida oʻylab ham koʻrmaydi. Kimdir esa tinglashni yaxshi koʻradi. Koʻpchilik orasida iloji boʻricha koʻrinmaslikni maʼqul koʻradi. Davraning guli boʻladiganlar bunday odamovilarni ahmoq deb hisoblashadi.

Xullas, biz yashar ekanmiz, hayotimiz davomida oʻzimizga oʻxshamagan koʻplab odamlarni uchratamiz. Baʼzilarning gap-soʻzi, xatti-harakati gʻashimizga tegadi. Tan olmasakda, oʻzimizdan boshqalarni ahmoq deb hisoblashga moyilmiz. Nimadir masalada fikri yoki tutumi boshqachami, demak u ovsar. Tamom!

Tomas Erikson odamlarning turfaligini temperamentlariga bogʻlaydi. Shartli ravishda ularni qizil, sariq, yashil va koʻk guruhlarga boʻladi. Har bir guruhnig oʻziga xos jihatlarini sodda va qiziqarli shaklda sanab oʻtadiki, undan oʻzingizni osongina topasiz. Shunda nega kimdir kechikib kelishi, kimdir koʻp gapirishi, kimdir juda injiqligi, kimdir esa boqibegʻamligining sabablarini tushuna boshlaysiz.

Darhaqiqat, odam odamga oʻxshamaydi. Qarshimizdagi inson ahmoq emas, shunchaki tabiati boshqacha. Biznikidan farqli. Bu kitob oʻzimizni, odamlarni tushunishimizda yordam beradi. Xatti-harakatlarning mohiyatini, sabablarini tushuntiradi. Turfa tipdagi odamlar bilan murosa qilishni oʻrgatadi.

Misollar asosan kasbiy faoliyatga qaratilgan. Muayyan tashkilotda ishlar risoladagidek ketishi uchun u yerda turfa tiplar boʻlishi va har biri oʻziga mos lavozimga tayinlanishi juda muhim. Bu kitobni maʼlum bir ishxonadagi barcha xodimlar bir vaqtda oʻqib chiqishsa juda foydali boʻladi deb oʻylayman. Bu ishxonadagi tushunmovchiliklarni ancha kamaytiradi. Oʻzaro munosabatlarni yaxshilaydi. Oʻz-oʻzidan ish samaradorligi ham oshadi.

@salimov_blogi