"Каждый человек – творец своей судьбы." (Ҳар бир инсон – ўз тақдирининг яратувчиси.)
Бу жумлани таҳлил қилиш учун, биринчи навбатда, Қуръон ва ҳадислар ҳамда Ислом нуқтаи назаридан қараймиз, сўнгра Исломдан ташқари муқаддас китоблар (Инжил, Таврот, Забур) ва илмий далиллар билан изоҳлаймиз.
1. Қуръон ва Ҳадислар бўйича таҳлил
Исломда тақдир (القدر) муҳим тушунча бўлиб, ҳамма нарса Аллоҳнинг илми ва иродаси билан содир бўлади, деб ҳисобланади. Лекин бу инсоннинг эркин иродаси йўқ дегани эмас. Инсон ўзи учун ниманидир танлашда эркин, аммо Аллоҳнинг илмида бу нарса аввалдан мавжуд.
Қуръондан далиллар
"Биз ҳар бир нарсани ўлчов (тақдир) билан яратдик." (Қамар сураси, 49-оят)
→ Бу оятдан маълум бўладики, ҳамма нарса Аллоҳнинг тақдири билан содир бўлади.
"Албатта, Аллоҳ бир халқнинг аҳволини улар ўзларини ўзгартирмагунча ўзгартирмайди..." (Раъд сураси, 11-оят)
→ Инсон ўзи ҳаракат қилса, Аллоҳ унинг тақдирини ўзгартиришга йўл очади.
"Ҳар бир жон фақат ўз саъй-ҳаракатининг натижасини кўради." (Нажм сураси, 39-оят)
→ Бу оят инсон ўз ҳаракатининг самарасини кўриши ҳақидадир.
Ҳадислардан далиллар
Пайғамбаримиз (с.а.в) дедилар: "Агар таваккулни ҳақиқий бажарсангиз, Аллоҳ сизларни қуёнларни озиқлантирганидек ризқлантиради: улар эрталаб оч чиқадилар ва кечқурун тўқ қайтадилар."
→ Бу ҳадисда инсон ҳаракат қилиши кераклиги айтилган.
Пайғамбаримиз (с.а.в): "Бандалар ўз саъй-ҳаракатлари билан тақдирларини ўзгартиришлари мумкин."
→ Бу ҳадис инсоннинг тақдиридаги ролини тасдиқлайди.
Ислом нуқтаи назаридан хулоса
Инсон ўз тақдирининг тўлиқ яратувчиси эмас, лекин у ҳаракат қилиб, ўз тақдирини шакллантиришда иштирок этади. Аллоҳ таоло инсонга ихтиёр ва ирода берган, шунинг учун у ўз ҳаракатлари билан яхши ёки ёмон натижаларга эришади.
2. Таврот, Инжил ва Забур бўйича таҳлил
Таврот (Танах) ва Забурдан далиллар
"Мен сенинг олдингга ҳаёт ва ўлимни қўйдим, барака ва лаънатни қўйдим; ҳаётни танла, токи сен ва сенинг авлодинг яшасин." (Таврот, Такрорланган қонунлар, 30:19)
→ Бу оятда инсонга танлаш эркинлиги берилгани айтилмоқда.
"Раб (Яратувчи) ҳар бир кишига ўз йўлида юриш имконини берган." (Забур, 37:23)
→ Бу оятдан инсон ўз йўлида эркин ҳаракат қила олишини кўриш мумкин.
Инжил (Янги Аҳд) дан далиллар
"Нимаики одам экин, шунга яраша ўради." (Галатияликларга мактуб, 6:7)
→ Инсон ўз қилган ишига яраша натижа кўради.
"Ҳар ким ўз саъй-ҳаракатларига қараб ажр олади." (Матто, 16:27)
→ Бу ҳам инсон ҳаракат қилишининг аҳамиятини кўрсатади.
Насронийлик нуқтаи назаридан хулоса
Таврот ва Инжилда инсон ҳаётини шакллантиришга масъул экани айтилган, лекин Худо ҳамма нарсани бошқаради. Яъни, инсон ҳаракат қилади, лекин Худо унинг натижасини аниқлайди.
3. Илмий нуқтаи назардан таҳлил
Илмий жиҳатдан "ҳар бир инсон ўз тақдирининг яратувчиси" деган фикр психология, нейробиология ва квант физикаси нуқтаи назаридан ҳам тушунтирилиши мумкин.
Психология ва нейробиология
Нейропластиклик (Neuroplasticity): Инсон мияси ўзгарувчан бўлиб, фикрлар, ҳаракатлар ва қарорлар унинг келажагини белгилайди. Агар инсон ўзини ижобий томонга ўзгартирса, унинг тақдири ҳам ўзгаради.
Психолог Виктор Франкл: "Инсон ҳар қандай шароитда ўз муносабатини танлаш эркинлигига эга."
→ Франкл нацизм лагерларида бўлиб, одамлар ҳатто оғир шароитда ҳам ўз фикри ва муносабати орқали тақдирини шакллантириши мумкинлигини айтган.
Квант физикаси ва ихтиёрий қарорлар
Квант суперпозицияси (Quantum Superposition) ва Кўп дунё назарияси (Many Worlds Theory) шундан далолат берадики, реаллик инсоннинг қарорларига қараб ўзгариши мумкин.
Психология ва квант физикасининг умумий хулосаси: Инсон ўз ҳаракатлари ва фикрлари билан келажагини бошқариши мумкин.
Хулосалар:
1. Ислом нуқтаи назаридан: Инсон ўз тақдирини тўлиқ яратмайди, лекин ҳаракат қилиши керак.
2. Таврот, Инжил ва Забур нуқтаи назаридан: Инсон танлаш ҳуқуқига эга, аммо Худо яратувчидир.
3. Илмий нуқтаи назардан: Инсон мияси ва қарорлари орқали ўз тақдирини шакллантиришга таъсир қилади.
Бу жумлани таҳлил қилиш учун, биринчи навбатда, Қуръон ва ҳадислар ҳамда Ислом нуқтаи назаридан қараймиз, сўнгра Исломдан ташқари муқаддас китоблар (Инжил, Таврот, Забур) ва илмий далиллар билан изоҳлаймиз.
1. Қуръон ва Ҳадислар бўйича таҳлил
Исломда тақдир (القدر) муҳим тушунча бўлиб, ҳамма нарса Аллоҳнинг илми ва иродаси билан содир бўлади, деб ҳисобланади. Лекин бу инсоннинг эркин иродаси йўқ дегани эмас. Инсон ўзи учун ниманидир танлашда эркин, аммо Аллоҳнинг илмида бу нарса аввалдан мавжуд.
Қуръондан далиллар
"Биз ҳар бир нарсани ўлчов (тақдир) билан яратдик." (Қамар сураси, 49-оят)
→ Бу оятдан маълум бўладики, ҳамма нарса Аллоҳнинг тақдири билан содир бўлади.
"Албатта, Аллоҳ бир халқнинг аҳволини улар ўзларини ўзгартирмагунча ўзгартирмайди..." (Раъд сураси, 11-оят)
→ Инсон ўзи ҳаракат қилса, Аллоҳ унинг тақдирини ўзгартиришга йўл очади.
"Ҳар бир жон фақат ўз саъй-ҳаракатининг натижасини кўради." (Нажм сураси, 39-оят)
→ Бу оят инсон ўз ҳаракатининг самарасини кўриши ҳақидадир.
Ҳадислардан далиллар
Пайғамбаримиз (с.а.в) дедилар: "Агар таваккулни ҳақиқий бажарсангиз, Аллоҳ сизларни қуёнларни озиқлантирганидек ризқлантиради: улар эрталаб оч чиқадилар ва кечқурун тўқ қайтадилар."
→ Бу ҳадисда инсон ҳаракат қилиши кераклиги айтилган.
Пайғамбаримиз (с.а.в): "Бандалар ўз саъй-ҳаракатлари билан тақдирларини ўзгартиришлари мумкин."
→ Бу ҳадис инсоннинг тақдиридаги ролини тасдиқлайди.
Ислом нуқтаи назаридан хулоса
Инсон ўз тақдирининг тўлиқ яратувчиси эмас, лекин у ҳаракат қилиб, ўз тақдирини шакллантиришда иштирок этади. Аллоҳ таоло инсонга ихтиёр ва ирода берган, шунинг учун у ўз ҳаракатлари билан яхши ёки ёмон натижаларга эришади.
2. Таврот, Инжил ва Забур бўйича таҳлил
Таврот (Танах) ва Забурдан далиллар
"Мен сенинг олдингга ҳаёт ва ўлимни қўйдим, барака ва лаънатни қўйдим; ҳаётни танла, токи сен ва сенинг авлодинг яшасин." (Таврот, Такрорланган қонунлар, 30:19)
→ Бу оятда инсонга танлаш эркинлиги берилгани айтилмоқда.
"Раб (Яратувчи) ҳар бир кишига ўз йўлида юриш имконини берган." (Забур, 37:23)
→ Бу оятдан инсон ўз йўлида эркин ҳаракат қила олишини кўриш мумкин.
Инжил (Янги Аҳд) дан далиллар
"Нимаики одам экин, шунга яраша ўради." (Галатияликларга мактуб, 6:7)
→ Инсон ўз қилган ишига яраша натижа кўради.
"Ҳар ким ўз саъй-ҳаракатларига қараб ажр олади." (Матто, 16:27)
→ Бу ҳам инсон ҳаракат қилишининг аҳамиятини кўрсатади.
Насронийлик нуқтаи назаридан хулоса
Таврот ва Инжилда инсон ҳаётини шакллантиришга масъул экани айтилган, лекин Худо ҳамма нарсани бошқаради. Яъни, инсон ҳаракат қилади, лекин Худо унинг натижасини аниқлайди.
3. Илмий нуқтаи назардан таҳлил
Илмий жиҳатдан "ҳар бир инсон ўз тақдирининг яратувчиси" деган фикр психология, нейробиология ва квант физикаси нуқтаи назаридан ҳам тушунтирилиши мумкин.
Психология ва нейробиология
Нейропластиклик (Neuroplasticity): Инсон мияси ўзгарувчан бўлиб, фикрлар, ҳаракатлар ва қарорлар унинг келажагини белгилайди. Агар инсон ўзини ижобий томонга ўзгартирса, унинг тақдири ҳам ўзгаради.
Психолог Виктор Франкл: "Инсон ҳар қандай шароитда ўз муносабатини танлаш эркинлигига эга."
→ Франкл нацизм лагерларида бўлиб, одамлар ҳатто оғир шароитда ҳам ўз фикри ва муносабати орқали тақдирини шакллантириши мумкинлигини айтган.
Квант физикаси ва ихтиёрий қарорлар
Квант суперпозицияси (Quantum Superposition) ва Кўп дунё назарияси (Many Worlds Theory) шундан далолат берадики, реаллик инсоннинг қарорларига қараб ўзгариши мумкин.
Психология ва квант физикасининг умумий хулосаси: Инсон ўз ҳаракатлари ва фикрлари билан келажагини бошқариши мумкин.
Хулосалар:
1. Ислом нуқтаи назаридан: Инсон ўз тақдирини тўлиқ яратмайди, лекин ҳаракат қилиши керак.
2. Таврот, Инжил ва Забур нуқтаи назаридан: Инсон танлаш ҳуқуқига эга, аммо Худо яратувчидир.
3. Илмий нуқтаи назардан: Инсон мияси ва қарорлари орқали ўз тақдирини шакллантиришга таъсир қилади.