«ПсихоБлог»

#мутолаа

Оилавий қадриятлар ҳақидаги баҳслар

Сўнгги бир неча ўн йилликда юз берган ўзгаришларга назар ташлаб, оилавий қадриятлар тарафдорлари: "Оила ҳалок бўлмоқда!" дея хитоб қилишади. Улар жинсий ҳаётга нисбатан либерал ва очиқроқ муносабат, ажралишлар сонининг доимий ўсиши ҳамда оилавий бурчга оид эскирган қарашларни рад қилиб, шахсий бахтни излашни назарда тутишади.

Улар оиланинг маънавий руҳини тиклаш зарур, деб таъкидлашади. Анъанавий оилани қайта тиклаш керак, чунки у бизнинг кўпчилигимиз тушиб қолган чигал муносабатлар тармоғига қараганда анча барқарор ва тартибли эди, дейишади.

«Йўқ! Оила ҳалок бўлаяпти деб ўйлайсиз. Аслида у шунчаки ўзгармоқда. Биз ҳаммани бир қолипга солиш ўрнига, оила шакллари ва жинсий ҳаёт турларининг хилма-хиллигини фаол қўллаб-қувватлашимиз керак» дея эътироз билдиради танқидчилар.

Хўш, ким ҳақ? Эҳтимол, ҳар иккала нуқтаи назарга танқидий ёндашиш лозимдир. Анъанавий оилага қайтиш - бу ечим эмас. Гап шундаки, юқорида тушунтирилганидек, анъанавий оила одатда тасаввур қилинганидек ҳеч қачон мавжуд бўлмаган, ёки ўтмишда оилаларда бугунги оилаларга намуна бўлишга тўсқинлик қиладиган жуда кўп қийинчиликлар бўлган.

Аслида, никоҳ ва оиланинг аввалги шаклларини ўзгартиришга олиб келган ижтимоий ўзгаришлар аксарият ҳолларда қайтариб бўлмайди. Аёлларнинг кўпчилиги ўзлари чиқиб кетган уй-рўзғор ҳаётига қайтмайдилар. Бугунги кунда жинсий шериклик ва никоҳ, улар яхшилашган ёки ёмонлашганидан қатъи назар, аввалгиларга ўхшамайди. Шахсий ва оилавий ҳаётимизда ҳиссий алоқалар, аниқроғи, муносабатларни фаол равишда шакллантириш ва сақлаш марказий ўрин эгаллади.

Биз нимага келамиз? Ажралишлар даражаси ўсишдан тўхтаб, доимий кўрсаткичга етиши мумкин, лекин пасаймайди. Ажралишлар даражасининг барча ўлчовлари маълум даражада тахминий, аммо олдинги тенденцияларга асосланиб, бугунги кунда тузилаётган никоҳларнинг тахминан 60 фоизи ажралиш билан тугаши мумкин деб айтиш мумкин.

Энтони Гидденс. Социология.

@psixobloguz

Тил ғийбатлашишга эҳтиёж натижасида туғилган.

Homo sapiens – ижтимоий жонзот. Биз ўзаро муносабат сабабли кўпаямиз ва омон қоламиз. Одамларга шер ва бизонлар қаерда югураётганини билиш етарли эмас, балки қабилада ким кимни ёмон кўриши, ким ким билан ётиши, кимга ишонишу ишониб бўлмаслигини аниқлаш муҳимроқ.

Гарчи инсоннинг ғийбатга мойиллиги қораланса-да, у катта жамоалар ичида муносабат ўрнатишда ўта муҳим. 70 минг йил илгари сапиенслар эгаллаган янги лингвистик малакалар уларга соатлаб ғийбатлашиш имконини берган. Ким ишонч қозона олади, ким эса йўқлиги ҳақидаги ишончли ахборот кичик гуруҳларни катталарига бирлашишига ёрдам берган.
Оқибатда сапиенсларда янада мураккаброқ ва жипсроқ ҳамкорлик ривожланган.

Ғийбат назарияси ҳазилдек туюлиши мумкин, бироқ кўплаб тадқиқотлар буни тасдиқлайди. Ҳаттоки ҳозирда ҳам мулоқотимизнинг асосий қисми – электрон почтадаги ёзишувлар, қўнғироқлар, газета устунлари – ғийбатдан ташкил топган. Ғийбат биз учун шунчалик табиийки, ҳаттоки тилимиз шунга мўлжаллангандек гўё.

Тарих ўқитувчилари тушликда Биринчи жаҳон уруши сабабларини муҳокама қилишади, ядро физиклари эса илмий конференциядаги танаффусда кварклар ҳақида гапиради деб ўйлайсизми? Ҳа, баъзан бўлиб туради. Аммо улар кўпроқ эрини хиёнатда ушлаб олган олима, кафедра мудири ва деканнинг жанжали ва бир ҳамкасб илмий грантни Lexus машинаси сотиб олиш учун ишлатиб юборгани ҳақида гапиришади.

Одатда ғийбат иллатлар ва ёмон ишлар ҳақида бўлади. Ғийбатчилар жамиятни бохабар қилиб турувчи ҳамда шу билан уни фирибгар ва текинтомоқлардан сақловчи тўртинчи ҳокимият – журналистларнинг аждодларидир.

Юваль Ноа Харари. Sapiens

PS: Виждонан айтингчи, бу ерда айтилганларни рад эта оласизми?

Иккинчи савол, нега ҳалигача шу китобни ўқимагансиз?

@psixobloguz

#мутолаа

PS: Китобни ўқиётиб, қизиқарли маълумотга дуч келдим.

Ўта бой одамларнинг жуда оз қисмини ҳисобга олмаганда, бугунги кунда никоҳ авлоддан-авлодга мулк ва ижтимоий мақомни ўтказиш мақсадига эга алоқа бўлмай қолди.

Аёллар иқтисодий мустақилликка эришган сари, никоҳ бир пайтлардагидек иқтисодий ҳамкорлик заруратининг оқибати бўлиш ҳолатлари камайиб бормоқда.

Умумий фаровонликнинг ўсиши шунга олиб келадики, никоҳдан қониқмаган ҳолда энди ўз ҳаётингизни ташкил этиш анча осонлашди. Бундан ташқари, ажралишлар энди шармандалик тамғасига эга эмас ва бу уларни маълум даражада рағбатлантиради. Яна бир муҳим омил - бу никоҳни шахсий қониқиш даражасига қараб баҳолаш тенденциясининг ўсиб бориши.

Ажралишлар сонининг кўпайиши, эҳтимол, никоҳдан чуқур ҳафсаласизлик билан эмас, балки уни тўлақонли, қониқарли иттифоққа айлантиришга бўлган интилишнинг кучайиши билан боғлиқ.

Энтони Гидденс. Социология

PS: Ҳадеб ўлдим-куйдим, йиғлоқи китобларни ўқийвермасдан жиддий китоблар ҳам ўқиб туринглар)

@psixobloguz

Cognitive shuffling

Ўзбек тилида бу психотехникани нима деб таржима қилишни билмадим. Русчасига "Когнитивная перетасовка" дейилади.

Мазкур психотехника ухлаб қолишни осонлаштириш учун мўлжалланган ажойиб усул. (Ажабмаски, "Ўўў айни манбоп нарса экан" деган бўлсангиз).

Нима қилиш керак?

Агар сизни ёпишқоқ фикрлар безовта қилиб ухлай олмаётган бўлсангиз, негатив ҳиссиёт уйғотмайдиган бирор бир сўзни ўйланг.

Масалан, «китоб» сўзини оламиз. Китоб сўзидаги ҳар бир ҳарфга бир нечта сўз топинг:

«К» – коса, какао, кофе, календарь ва хкз.
«И» – игна, ип, из ва хкз.
«Т» – тарелка, товус, томоқ ва хкз.
«О» – олов, офтоб ва хкз.
«Б» – булут, болиш, бўса ва хкз.

Сўзда ҳарф тугагач бошқа сўз ўйланг.

Бу машқдан сўнг мия тинчланиб, ухлашга тараддуд кўра бошлайди.

Ушбу техникани ухлай олмаётганидан шикоят қилувчиларга жўнатиб қўйинг

@psixobloguz

#мутолаа

Эркаклар ва аёллар ўртасидаги зиддият тобора кучаймоқда. Бек ва Бек-Герншеймнинг фикрича, "жинслар ўртасидаги уруш" "замонамизнинг марказий драмаси" бўлиб, буни никоҳ агентликлари саноатининг ривожланиши, оилавий судлар сонининг кўпайиши, эр-хотинларнинг ўзаро ёрдам гуруҳларининг ортиши ва ажралишлар даражасининг юқорилиги тасдиқлайди. Никоҳ ва оилавий ҳаёт ҳеч қачон бўлмаганидек мўрт бўлса-да, улар ҳанузгача инсонлар учун ғоят муҳим аҳамиятга эга. Ажралишлар сони ортиб бормоқда, бироқ қайта никоҳга кириш даражаси ҳам юқори. Туғилиш даражаси пасайиши мумкин, аммо бепуштликни даволашга бўлган талаб жуда катта. Одамлар камроқ никоҳдан ўтишса-да, кимдир билан жуфтлик сифатида яшаш истаги шубҳасиз сақланиб қолмоқда. Бу зиддиятли тенденцияларни қандай изоҳлаш мумкин?

Муаллифларнинг фикрича, жавоб оддий: севги. Улар бугунги кунда "жинслар ўртасидаги уруш" одамлар орасидаги "севги очлигининг" энг аниқ кўрсаткичи эканлигини таъкидлашади. Севги туфайли одамлар оила қуришади ва ажрашишади; улар умидлар, кўнгилсизликлар ва янги уринишларнинг тугалмас айланмасига тушиб қолишади. Бир томондан, эркаклар ва аёллар ўртасидаги зиддиятлар кучли, бироқ бошқа томондан, ҳақиқий муҳаббат ва қониқиш топиш имкониятига бўлган чуқур умид ва ишонч сақланиб қолмоқда.

"Севги" замонавий дунёнинг мураккабликларини жуда оддий тушунтириш бўлиб туюлиши мумкин. Бироқ, Бек ва Бек-Герншайм таъкидлайдиларки, айнан дунёмиз шунчалик улкан, мавҳум ва тез ўзгарувчан бўлгани учун севги тобора муҳимроқ омилга айланиб бормоқда. Муаллифларнинг фикрича, муҳаббат - инсонлар ўзлигини топиши ва бошқалар билан бирлашиши мумкин бўлган ягона майдондир. Бизнинг ноаниқлик ва хавф-хатарга бой дунёмизда муҳаббат ҳақиқий топилма ҳисобланади.

"Севги - бу ўз-ўзини излаш, сен билан менинг ўртамда, умумий таналар ва умумий фикрлар билан иттифоққа чанқоқлик, бир-бирига тийиқсиз интилиш, тан олиш ва кечириш, тушуниш, тасдиқлаш ва ҳамма нарсани қўллаб-қувватлаш, уйга интилиш ва замонавий ҳаёт келтириб чиқарадиган шубҳа ва қўрқувларни енгишга ишончдир. Агар ҳеч нарса аниқ ва хавфсиз бўлиб туюлмаса, ҳатто заҳарланган дунёмизда нафас олиш хавфли бўлса ҳам, одамлар тўсатдан тунги тушларга айлангунча муҳаббатнинг алдамчи тушларини таъқиб қилишади" (Beck and Beck-Gernsheim 1995, 175-176).

Муаллифларнинг таъкидлашича, муҳаббат бир вақтнинг ўзида ҳам умидсиз, ҳам тасалли беради. Бу "ўз қонунларига бўйсунадиган ва одамларнинг кутишлари, қўрқувлари ва хулқ-атворига ўз таъсирини ўтказадиган қудратли куч"дир. Ўзгарувчан дунёмизда у янги эътиқод манбаига айланди.

Энтони Гидденс. Социология

@psixobloguz

#Мутолаа

Кўпчилик одамлар учун оила суянч, шинамлик, муҳаббат ва дўстликнинг ҳаётий муҳим манбаи ҳисобланади. Бироқ, у эксплуатация, ёлғизлик ва улкан тенгсизлик ўчоғи ҳам бўлиши мумкин. Феминизм оилага уйғунлик ва тенглик макони сифатида қарашни ўзгартириб, социологияга катта таъсир кўрсатди.

Дастлабки "норозилик" овозларидан бири 1965 йилда янгради ва у америкалик феминист Бетти Фрейданга тегишли эди. У "номи йўқ муаммо" ҳақида ёзган эди - бу муаммо болалар ва уй-рўзғор ишлари билан боғлиқ чексиз ташвишлар гирдобига тушиб қолганини ҳис қилган кўплаб америкалик уй бекаларини қамраб олган изоляция ва ёлғизлик эди. Кейинчалик "қулга айлантирилган аёл" ҳодисасини (Gavron, 1966) ва "дим" оилавий муҳитнинг шахслараро муносабатларга вайрон қилувчи таъсирини (Laing, 1971) ўрганган бошқа овозлар пайдо бўлди.

Энтони Гидденс. Социология.

@psixobloguz

Фан ва фалсафа

Бугун маърузам тугаганидан кейин олдимга талабалар келишувди. Уларга фан ва фалсафа муносабати ҳақида қисқача гапириб бердим. Фикрларимни кенгроқ қилиб шу ерда ҳам қолдираман:

Фан ҳаётда қандай яшаш керак деган саволга жавоб бермайди. У инсонга дунё ва ўзини тушуниш учун асос яратади. Бироқ, тўғридан-тўғри қандай яшаш кераклигини ўргатмайди. Бу вазифа кўпроқ фалсафа, дин ва турли таълимотлар зиммасига тушади.

Психология ҳам фан. Унинг асосий вазифаси — психик фактларнинг қонуниятлари ва механизмларини ўрганиш ҳамда тушунишдир. Психология фанида "Психика қандай тузилган? Мана бу вазиятларда инсон нега шундай реакция билдирмоқда?" каби саволларга жавоб изланади.

Илмий методлар асосида топилган жавоблар инсон хатти-ҳаракатларини олдиндан башорат қилиш имконини беради, лекин бу башоратлар нисбий бўлиши мумкин, чунки инсон хатти-ҳаракати кўплаб омилларга боғлиқ бўлади.

Фан ва фалсафа муносабатини яхшироқ тушуниш учун мисол:

Тиббиёт соғлиқни яхшилаш учун овқатланиш қоидаларини таклиф қилиши мумкин, лекин “Қандай ҳаёт тарзи сизга маъноли?” деган саволга жавоб бериш инсоннинг шахсий қадриятлари ва фалсафий қарашларига боғлиқ бўлади.

@psixobloguz

Саволларингиз бўлса, аудиочатда беришингиз мумкин. Ёки комментда қолдирсангиз ҳам бўлади.

35 дақиқадан сўнг суҳбатимиз бошланади!

#мутолаа

Гиперактивликни «тиббийлаштириш»

Сўнгги ўн йил ичида Риталин дори воситасига ёзилган рецептлар сони кескин кўпайди. АҚШда беш ёшдан ўн саккиз ёшгача бўлган болаларнинг деярли 3 фоизи Риталин қабул қилмоқда. Буюк Британияда 1993 йилда Риталинга 3500 та рецепт ёзилган бўлса, 1998 йилда бу кўрсаткич 125000 тага етди.

Риталин нима ва нима учун социологлар унинг тарқалишидан ташвишда? Риталин – бу диққат етишмовчилиги ва гиперактивлик синдромидан азият чекадиган болалар ва ўсмирларга ёзиладиган дори. Кўплаб шифокорлар ва психиатрларнинг фикрича, бу психологик бузилиш болаларнинг эътиборсизлиги, диққатни жамлашдаги қийинчиликлари ва мактабда ўқий олмаслигига сабаб бўлади. Риталин "сеҳрли дори" сифатида тарғиб қилинади. У болаларга диққатни жамлашга ёрдам беради, уларни тинчлантиради ва янада самарали ўқишга кўмаклашади.

Ўқитувчиларнинг таъкидлашича, синфда ёмон ҳисобда бўлган болалар Риталинни қабул қилишни бошлагач, дарров "фаришталар"га айланишади.
Бироқ, Риталиннинг танқидчилари бу дори воситаси ҳеч қандай зарарсиз "сеҳрли" нарса эмаслигини таъкидлашмоқда.

АҚШ ва Англияда сўнгги йилларда Риталин кўпроқ тавсия этилишига қарамай, унинг болалар мияси ва танасига узоқ муддатли таъсири ҳали чуқур ўрганилмаган. Энг хавотирли жиҳати шундаки, Риталин аслида тиббий муаммо бўлмаган ҳолатнинг қулай "ечими" сифатида кўрилмоқда. Риталинга қарши чиқувчилар таъкидлашича, диққат танқислиги ва гиперактивлик белгилари замонавий болаларга кўрсатилаётган босим ва стресснинг натижаси бўлиб, бу ҳаёт суръатининг тезлашуви, ахборот технологияларининг кучли таъсири, жисмоний фаолликнинг етишмаслиги, шакар миқдори юқори бўлган овқатлар ва оилавий муаммолар билан боғлиқ. Риталиндан фойдаланиш тиббиётга болалар гиперактивлиги ва эътиборсизлигини "тиббийлаштириш" имконини берди, ҳолбуки бу белгиларнинг ижтимоий сабабларига эътибор қаратиш керак эди.

Энтони Гидденс. Социология

@psixobloguz

Яхудий онанинг уйланган ўғлига насиҳатлари

— Жон ўғлим, сени яхши кўришимни ва барча такрорий насиҳатларим ўз меҳримни изҳор этишимнинг бир усули эканлигини унутма.

— Хотининг сенга мен каби муносабатда бўлишини кутма. Ҳеч қачон бундай бўлмайди, у сени туғмаган.

— Ҳар доим пайпоғингни ўзинг юв. Ўрнингга фақатгина кир ювиш машинаси ёрдам бериши мумкин. Нуқта. Тиш чёткангни эса ойда бир марта ўзгартир.

— Ҳеч қачон хотинингга: "Ойим бошқача қиларди!" дея кўрма. "Ойим тайёрлагани мазали бўларди", - дейишни эса абадий унут!

— Хотинингдан менга нолима. Уни ўзинг танлагансан! Хотинингга олдинги муносабатларинг ҳақида гапирма. Унутганман деб туриб ол!

— Телефонингда фақатгина "хавфсиз" маълумотни сақла. Бошқа барчасини хотирангда сақла, хотирангни машқ қил.

— Хотининг тайёрлаган овқатни доим мақта. Ҳеч қачон хотинингга отанг билан жанжалимизни айта кўрма. Бунга анча бўлган ва ҳеч кимга алоқаси йўқ.

— Агар мен касал бўлиб қолсам, ҳафтада бир марта йўқла. Бу мен учун муҳим. Яна бир нарса, илтимос, йўл-йўлакай ширинлик ҳам ола кел...

— Сендан телефон созламалари ҳақида сўраганимда асабийлашма! Сени тувакка ўтиришни ўргатганимни унутма.

— Унутма, энди ҳаётингда асосий аёл – бу хотининг.

— Агар хотининг сендан "Бу кийим семиз кўрсатмаяптими?", - деб сўраса ҳар доим: "Нималар деяпсан! Умуман олганда менга озгандек кўринаяпсан", - деб жавоб қил.

— Агар хотининг сенга нимадир муҳим(таъмирлаш, мўйнали пальто, машина, саёҳатлар, велотренажёр, чангютгич роботи ва хкз) нарсалар ҳақида сўраса, ҳар доим учинчи мартада рози бўл.

Чунки аёл киши биринчи марта овозда ўйлайди, иккинчисида унга бу нарса керакми ёки йўқлигини овоз чиқариб ўйлайди, агар у буни учинчи мартада ҳам сўраса, демак, аниқ керак. Учинчи мартада рози бўл! Ҳисоблашма! Олдинроқ бажарсанг: у қайта ўйлаб кўрган бўлади, кейинроқ бажарсанг, у энди аразлаган бўлади... Аммо гуллар, ширинликлар бундан мустасно. Хотин буни тиламаслиги керак, бу муқаддасдир!

— Агар сендан бирор нарса ҳақида сўрасам, уни биринчи мартадаёқ бажар! Шубҳаланмаслигинг мумкин: сўрашдан олдин 333 марта ўйлаганман.

— Ҳеч қачон хотининг ота-онасини танқид қилма. Улар сен танлаган аёлни дунёга келтиришганини унутма!

— Ўзингни ривожлантир. Китоб ўқи, маърузалар тингла, тренингларга бор, курсларда таҳсил ол.

— Олти кечани оиланг билан биттасини дўстинг билан ўтказ. Бу руҳий мувозанат учун керак.

— Ҳеч қачон меҳмонга келганда бўш қўл билан кириб келма. Бу ҳурматсизлик.

— Ҳар доим ҳамма байрамларда хотинингни табрикла. Шунингдек, турмуш қурганинг ва танишган кунингда ҳам. Аёл учун бу жуда ҳам муҳим.

— Эшикни очишдан олдин табассум қил! Хотининг ва болаларинг учун хотиржамлик ва ишончлилик барометри сен ўзинг эканлигингни унутма.

Инна Коневская

@psixobloguz — таржимаси

Салом дўстлар!

3 декабрь, сешанба соат 18.00 да "Германияда давлатида ишлаш ва таҳсил олиш" бўйича каналда аудиочат бўлиб ўтади. Меҳмонимиз Дилбархон опа бўладилар.

Дилбархон опа Германия мамлакатида 12 йилдан бери истиқомат қилиб келадилар. Айни пайтда Марбург университети қошида ташкил этилган "Психиатрия" клиникасида фаолият юритиб келадидар.

Барча қизиқувчиларни суҳбатга таклиф қиламан.

@psixobloguz

#мутолаа

1. Социологлар жинс ва гендер тушунчаларини фарқлайдилар. Жинс эркак ва аёл танаси ўртасидаги биологик фарқларни англатса, гендер эркак ва аёллар ўртасидаги психологик, ижтимоий ва маданий фарқларни белгилайди.

2. Баъзи мутахассислар жинслар ўртасидаги тафовутлар генетик жиҳатдан боғлиқ, деган нуқтаи назарни ҳимоя қиладилар. Бироқ бу фараз ишончли далилларга эга эмас.

3. Гендер ижтимоийлашуви - бу оила ёки оммавий ахборот воситалари ёрдамида гендер ролларини ўргатиш жараёнидир. Гендер ижтимоийлашуви бола туғилиши биланоқ бошланади, деб ҳисобланади. Болалар ўз биологик жинсига мос келадиган меъёрлар ва кутилмаларни ўрганадилар ва ўзлаштирадилар. Шундай қилиб, улар "жинсий ролларни," шунингдек, уларга хос бўлган эркаклик ва аёллик хусусиятларини ўзлаштирадилар.

4. Баъзи социологлар жинс ҳам, гендер ҳам ижтимоий жиҳатдан шакллантирилган, турли кўринишларда бўлиши ва ўзгариши мумкин, деб ҳисоблайдилар. Нафақат жинс маълум бир "маъносини" йўқотади, балки асоснинг ўзи ҳам - инсон танаси ижтимоий таъсирлар ва технологик аралашувлар натижасида ўзгариши мумкин.

Энтони Гидденс. Социология

@psixobloguz