Oʻylash vaqti 🤔

Genetika harommi yoxud odam ato va momo havo boshqa zamonlarda yashashganmi?

Bilamizki, islomiy mamlakatlarda (Eronda, Saudiyada) ham yoki dunyoviy (ammo aholisi musulmon) davlatlarda ham genetika harom qilinmagan. Keling, oldin genetika va dnk nima ekanligini bilib olaylik.

Genetika – bu tirik organizmlarning irsiyati va o‘zgaruvchanligini o‘rganadigan fan. U shaxsiy xususiyatlar, kasalliklar, irsiy belgilar va evolyutsiyani tushuntiradi.
DNK (dezoksiribonuklein kislota) – irsiy ma’lumotlarni saqlovchi molekuladir.

Genetika fani orqali erishilgan yutuqlar.
✅ Tibbiyotda:
- Irsiy kasalliklarni aniqlash va oldini olish.
- DNK tekshiruvi orqali shaxsning nasl-nasabini bilish.
✅ Qishloq xo‘jaligida:
- Kasalliklarga chidamli ekinlar yaratish.
- Hayvon zotlarini yaxshilash.
✅ Kriminalistikada:
- Jinoyatlarni ochishda DNK analizidan foydalanish.
✅ Inson tarixi va evolyutsiyada:
- Millatlarning genetik kelib chiqishini aniqlash.
- Ajdodlarimiz qayerdan kelganini tushunish.
Real vaziyatdagi yutuqni aytadigan boʻlsam, olimlar bizda har doim paxtaning dnk'sini bizning mintaqaga moslashtirish ustida ishlashgan. Shuningdek, paxtaning moslashuvchan yaxshiroq navlarini ham yaratishgan va paxta eksporti daromadi yaxshilangan.

Bu fan bizga real foydalar olib kelayotgani haqiqat. Ammo, bu fan evolyutsiyaga yaʼni, odam va maymun qarindoshligini taʼkidlaydigan fanga asoslanadi. Bundan tashqari, dnk xulosalariga koʻra, bugungi odamlar qadimdagi har xil zamondagi odamlar avlodidir. Yaʼni ajdodlarimiz maʼlum bir vaqtda guruhdoshlari bilan nasl qoldira boshlashgan. Ammo, hammaning ham nasli uzoqqa bormagan. Kimningdir nasli 3-4 avlod davom etib qirilib ketgan, kimnikidir 9-10, yana kimdir nasl qoldirolmagan, eng omadlilarning nasli hozirgacha yetib kelgan. Ana shunday chalkashliklarda bugungi odamlarning ajdodi bitta boʻlishi mumkinmi? Ham erkak ajdodi, hamda ayol ajdodi?

Bu savolga genetika fani javob beradi. Odamlarning dnk'si oʻrganilsa, erkaklarda y-xromosoma bor. Bu xromosoma faqat otadan oʻgʻilga, erkaklar orasida oʻtadi. Bu xromosoma oʻrganilsa, u maʼlum bir zamonga borib bir erkakda toʻxtadi va oʻsha erkak biologik odam ato deyildi. Oʻsha biologik odam atoning yashagan zamoni yozib qoʻyildi. Ayollarda ham mitoxondrial dnk faqat onadan qizga oʻtadi. Bu dnk barcha ayollarda oʻrganilganda ularda ham umumiy bitta ajdodda toʻxtadi va u genetik momo havo deyildi. Uning ham yashagan zamoni yozib qoʻyildi. Genetik odam ato va momo havoning yashagan zamonlarini solishtirishsa, orasida asrlar farqi bor ekan!

Xulosa qilishdiki, ular zamondosh boʻlishmagan. Ularning oʻz zamondoshlari boʻlgan ammo avlodlari qirilib ketgan. Biz ham xulosa qila olamizki, genetika fani nafaqat odam va maymunning genetik oʻxshashligini, balki odam ato va momo havoning zamondosh emasligini ham taʼkidlaydi. Demak, bizga genetika fani foydaliroqmi yoki zararliroqmi?

⚡️ — Foydaliroq, chindan ham yutuqlari koʻp
👍 — Zararliroq, odam ato va momo havolar menimcha zamondosh

@oylash_vaqti

Taqdiringizni belgilash qoʻlingizda: nimalarni oʻzgartirasiz?

Tasavvur qiling, onangizning qornidasiz, erkak yoki ayolligingizni, boy yoki kambagʻal oilada dunyoga kelishingizni, qaysi dinda boʻlishingizni, millatingizni, irqingizni, qayerda tugʻilishingizni hali bilmaysiz. Ammo, onglisiz va sizga tugʻilajak joyingizning huquq va majburiyatlarini belgilash imkoni berildi.

Siz qanday yoʻl tutasiz? Hali jinsingizni bilmaysiz, biror jinsga ustunlik berasizmi? Deylik, erkaklar hukmron boʻlsin deyolasizmi? Balki ayoldirsiz, bu sizga qorongʻu. Boy va mansabdorlarga imtiyozlar berasizmi? U holda, qashshoq oilada tugʻilib qolsangiz nima boʻladi? Boylarni boyligini kambagʻallarga tarqatib, hammani teng qilishni istaysizmi? Boy-badavlat oilada tugʻilib qolsangiz nima boʻladi? Chiqargan hukmingiz oʻzingizga qarshi ishlab qoladi-ku.

Davlatingizda bitta din dominant boʻlishini xohlaysizmi? Yodda tuting, qanday dinli oilada tugʻilishingizni bilmaysiz. Ozchilik diniy guruhga mansub boʻlib qolsangiz, nima boʻladi? Islomiy davlatda, buddist oilada tugʻilib qolgangizni hayol qiling.

Ona qornidasiz, xudbinsiz, manfaatlaringizni oʻylayapsiz. Qaysini tanlaysiz: sekulyarlik, qonun hammaga barobar, ayol va erkak teng huquqli, milliy, diniy, irqiy tengliknimi yoki tavakkal qilib, bir millatga, bir dinga, bir irqqa, bir sinfga ustunlik berib chiqasizmi?

Hammaga adolatli boʻlgan qaror qilaman — 🔥
Tavakkal qilib hozirgi oʻzligimga oidlariga ustunlik beraman — ❤️

@oylash_vaqti

Hech qachon koʻrmagan rang haqida hamma narsani bilish mumkinmi?

Meri degan bir qiz bor. U butun umrini dunyodan izolyatsiya qilingan oq-qora xonada oʻtkazgan. U oʻz xonasida ranglar haqida kitoblar oʻqigan va ranglar boʻyicha mutaxassisdir. Ranglarning turlari, yorugʻlik spektri, ranglar psixologiyasi va ranglarning paydo boʻlishi haqida undan yaxshiroq biladigan odam yoʻq. Shu bilan birgalikda, u boshqa ranglarni hayotida koʻrmagan. Xoʻsh, bir kuni Meri xonasidan chiqsa va qizil gulni oʻz koʻzi bilan koʻrsa nima boʻladi?
Hech qachon oq-qora rangdan boshqa rangni koʻrmagan Meri yangi rang bilan tanishadimi? Yoki ranglar bilimdoni, olima sifatida oʻzi bilgan rangni koʻradimi?

Baʼzilarning fikricha, Meri qizil rang haqida barcha maʼlumotlarga ega. U qizil rangni amalda koʻrmagan boʻlsa-da, u ranglar haqida hammadan koʻp nazariy bilimlarga ega. Shu sababli uni yangi rangni koʻrdi, deyolmaymiz. U shunchaki, yangi tajriba orttirdi.
Boshqalarning fikricha, Meri oʻzi uchun yangi rangni koʻradi. Zero, u hali bu rangni oʻz koʻzi bilan koʻrmagan.

Merining yangi rangni koʻrgani yoki yoʻqligi haqidagi fikrlarimiz baribir subyektivligicha qoladi. Ammo, hayotda bu tajriba mantigʻini boshqa vaziyatlarda ham koʻrishimiz mumkin. Aytaylik, taʼlim va taʼlimni amaliyotda qoʻllay bilish oʻrtasida ham farq bor. Aynan bizning taʼlim tizmimizda oʻquvchilar bilimlarini amaliyotda qoʻllay bilishi foizi xalqaro baholash dasturlarida (Pisa, Pirls, Timss) juda kam chiqqan. Shuni aytish kerakki, berilgan bilimni amaliyotda qoʻllay olinadigan darajada, koʻnikma qilib berilmasa, uning samarasi yoʻq. Shuning uchun, taʼlim tizmimizda ahvol yaxshimas deyolamiz. Shuningdek, sayohat mavzusida ham aynan shu mantiqni koʻrsatsak boʻladi. Yaʼni, sayohat haqida, koʻpni koʻrish haqida qadimdan yaxshi fikrlar mavjud. Koʻpni koʻrgan savdogarlar tarixda eng aqlli odamlardan hisoblanishgan. Zamonamizda ham, sayohat qilgan inson bilan qilmaganning dunyoqarashida farq boʻladi. Albatta, oʻzga yurt haqida qancha koʻp maʼlumot bilmaylik oʻzimiz borib, oʻz koʻzimiz bilan koʻrgan vaqtdagi hissiyot va yangi taassurotlar, yangi maʼlumotlar oʻzgacha boʻladi.

Sizningcha, Meri yangi rangni koʻrganmi?
Yoʻq, chunki u ranglar olimasi — 👍
Ha, u birinchi marta bu rangni koʻrdi — 🔥

@oylash_vaqti

Trolleybus yoʻlida kimdir oʻladi

Trolleybus nazoratdan chiqib, rils izi bo‘ylab yuqori tezlikda kelmoqda. Oldinda izda besh odam turibdi va ular trolleybus kelayotganini payqamaydi. Siz trolleybusni boshqa yo‘lga yo‘naltiradigan lever oldida turibsiz. Agar leverni tortsangiz, poyezd boshqa yo‘lga o‘tadi, lekin boshqa yo‘lda bitta odam turibdi.

Savol: leverni tortasizmi?

• Agar leverni tortmasangiz, besh odam halok bo‘ladi.
• Agar leverni tortsangiz, bitta odamni oʻldirasiz, lekin besh odamni qutqarasiz.

Leverni tortish:
• Leverni tortish orqali besh kishini qutqarasiz, ammo shu bilan bir kishining hayotini qurbon qilasiz.
• Bu holatda, siz bevosita harakat qilasiz va bir odamning jonini olasiz. Axloqan bu qanchalik to‘g‘ri?
• Agar leverni tortmasangiz, siz hech qanday bevosita harakat qilmayapsiz, boʻlajak koʻngilsizlikka sizni sababchi qilishmaydi, albatta. Lekin besh kishining o‘limiga sabab bo‘ladigan voqeani toʻxtatmaysiz.

Masalani murakkablashtiruvchi savollar:
• Agar bitta odam sizning yaqin insoningiz bo‘lsa, qaroringiz o‘zgarardimi?
• Agar besh kishi axloqsiz yoki jinoyatchi bo‘lsa, bitta begunoh odamni qutqarish ma’qulroqmi?
• Siz leverni tortmay kuzatib tursangiz, o‘z harakatsizligingizni oqlay olasizmi?

Trolleybus muammosi — falsafadagi fikriy eksperimentlardan boʻlib, bunda inson qarorlarining axloqiyligiga juda kichik narsalarning ham taʼsiri borligini oʻrganadi. Siz berilgan birinchi savoldanoq qaror qabul qilasiz, vaziyat oʻzgarmaydi, ammo kichik bir vaziyat detali oʻzgartirilib qayta savol beriladiki, siz qabul qilgan qaroringizda ikkilanib qolasiz.

Ehtiyojlar toʻqnashuvi

Bu yerdagi barcha ehtiyojlardan misol qilib olsak boʻlardi. Keling, sevgini misol qilib olaylik. Masalan, bir inson ogʻir kasal. U hali sevmagan boʻlsa, tuzalguncha sevib qolish ehtimoli past. Chunki, sogʻliq 2-darajali, sevgi 3-darajali. Shuningdek, iqtisodiy holatidan qoniqmaydigan yigitlarning sevib qolish ehtimollari pastroq boʻlishi ham tabiiy hol ekan.

Sevgiga qaraganda pastroq darajada hurmat ehtiyoji. Shuning uchun, sevib qolgan insonlar oʻz qadr-qimmatini pastga urishi ehtimoli yuqorilaydi. Oʻzini namoyon qilish ham bir ehtiyoj, ammo u 5-darajali. Shu sababli odamlar sevganining rashkiga qarab, oʻzini namoyon qilishdan tiyilishlari ham mumkin, baʼzan.

Ehtiyojlarimiz koʻp: eng muhimlari qaysi?

Abraham Maslow (Ibrohim Maslov) inson ehtiyojlaridan imorat qurgan ekan. Yaʼni ehtiyojlarimizni pogʻonalashtirgan. Birinchisi imorat poydevori, ikkinchisi devor, uchinchisi tom va hk. Bulardan eng muhimi tabiiyki birinchisi yaʼni poydevor boʻladi. Keyingisi ikkinchisi - devor va hk. Quyida oʻsha jadvalni keltiraman:

1. Fiziologik ehtiyojlar (Eng asosiy daraja)
Bu ehtiyojlar hayotiy zarurat bo‘lib, qondirilmas ekan, inson boshqa ehtiyojlarga o‘tmaydi:
- Ovqat
- Suv
- Uyqu
- Nafas olish
- Jinsiy yaqinlik

2. Xavfsizlik ehtiyojlari
Bu daraja insonning xavfsiz va barqaror muhitda yashash istagini ifodalaydi:
- Moliyaviy barqarorlik (daromad va ish)
- Uy-joy xavfsizligi
- Sog‘liqni saqlash va himoya
- Jinoyatchilikdan himoyalanish

3. Ijtimoiy ehtiyojlar (Sevgi va tegishlilik)
Bu bosqichda inson o‘zini jamoaning bir qismi sifatida his qilishni istaydi:
- Do‘stlik
- Oila
- Jamiyatga tegishlilik
- Muhabbat va sevgi munosabatlari

4. Hurmat va eʼtirof ehtiyojlari
Bu darajada inson o‘zini qadrlangan va hurmat qilingan his qilishni istaydi:
- O‘ziga ishonch
- Yutuqlar va tan olinish
- O‘zini jamiyatda muhim his qilish

5. O‘zini namoyon qilish (O‘zini rivojlantirish)
Bu eng yuqori bosqich bo‘lib, inson o‘z salohiyatini to‘liq amalga oshirishni maqsad qiladi:
- Shaxsiy o‘sish
- Yaratish va ijodkorlik
- Maqsad va maʼnoni topish
- O‘z idealini anglash

Maslowning fikricha, pastki darajadagi ehtiyojlar qondirilmasdan yuqori darajadagi ehtiyojlarga erishish qiyin bo‘ladi. Shu bilan birga, bu ehtiyojlar odatda qatʼiy bo‘lmay, bir vaqtda bir nechta darajani qondirishga harakat qilinishi mumkin.

Insonning hayvondan farqi bor(mi)!

Odatda, faqat tirik qolish va koʻpayish uchun yashaydigan insonlarga hayvondan farqing yoʻq. Haqiqiy insonlarning oliy maqsadlari ham boʻladi. Masalan, ilm olish, boyish, birovlarga yaxshilik qilish va hk deyishadi.

Aslida, hayvonlar ham faqatgina tirik qolish va koʻpayish uchun harakat qilmaydi. Zavq olish uchun qiladigan harakatlari ham chiqib turadi. Insonlar esa yaxshilab eʼtibor bersangiz, barcha harakatlarini yuqoridagi ikki ehtiyojni toʻlaqonli qondirish uchun qiladi... Yaʼni jonliqlarning eng yuqori maqsadi ikkita. Qolgan maqsadlari shu ikkisiga yetguncha yoʻlda joylashgan.

Masalan, primatlar gorilla va shimpanzelar hazil qilishini bilasizmi? Hayotda shunchaki yashab, koʻpayib oʻlib ketmasdan ular oʻzaro hazil ham qilishadi. Toʻgʻri, hazillari oʻta primitiv. Asosan boshqa bir sheriklarining harakatlari ustidan kulish. Ammo, hayotda boshqa zavq manbalari, boshqa maqsadlari ham bor ekan deya olamiz. Masalan, hazil orqali ular kayfiyatlarini yuqorilatib, baxtli boʻlishga harakat qilishar? Demak, hayvonlarda ham boshqa maqsadlar chiqib turishini tushundik.

Endi insonlarga qaytaylik. Insonlar shunchalik oliy maqsadli yaratiqlarmi? Oliy maqsadlari tirik qolish va koʻpayishdan tashqari yana bormi? Yana bordek koʻrinishi mumkin. Masalan, ilm olishni, boylikka harakatni, jismonan baquvvat boʻlishga harakatni yoki birovlarga yaxshilikka harakatni eng oliy maqsadlar qatoriga qoʻshishga harakat boʻlishi mumkin. Aslida bular qoʻshimcha maqsadlardir, yuqoridagi ikki maqsadga erishish uchun qoʻshimcha maqsadlar.

Jismonan baquvvat boʻlishga harakat qilasiz barcha jonliqlar kabi, chunki bu omon qolish va koʻpayish uchun tanlanishda juda muhim. Boylikka yoki ilm olishga harakatlar ham, qanchalik quloqqa jarangdor eshitilmasin, oliy maqsadlar yoʻlida qoʻshimcha maqsadlardir. Ilmli boʻlgingiz keladi, chunki sizning didingizdagi umr yoʻldosh ilmlilarni yoqtiradi deysiz, boy boʻlishga harakat ham xuddi shunday. Boy boʻlishga harakat qarshi jinsni jalb qilish uchun emas deyolmaysiz, albatta.

Boshqalarga yaxshilik qilish-chi? Boshqalarga yaxshilik, oʻzini axloqli tutish jamiyat tomonidan qabul qilinish imkoniyatini beradi. Inson har doim jamiyat vakili boʻlgan. Jamiyat tomonidan qabul qilinsagina, omon qola olgan, nasil qoldirishi ham osonlashgan. Bu narsani ham qoʻshimcha maqsad deyishimiz mumkin. Aynan mana shu abzats biroz tushunarsizroq boʻldi. Hali toʻliq fikrimga qoʻshilmagan boʻlishingiz va insonlarga yaxshilik qilishning, jamiyat tartib qoidalariga amal qilishning omon qolish va koʻpayishga aloqasi kam deyotgan boʻlishingiz mumkin. Shuning uchun, ayni shu abzats uchun kengroq tushuntirishlarni keyinroq yana yozaman.

Lekin, bu postning umumiy xulosasi shuki, insonlar va hayvonlarning umumiy harakatlari mantigʻi oʻxshash. Faqat oʻz aqllari doirasida harakat qilishadi, xolos.

Erkaklarga tarix oʻqiydigan ayollar yaxshi suhbatdosh boʻla olishadi

Faylasuf Devid Hyum ayollarga erkaklar uchun qiziqarli suhbatdosh boʻlishni istasa, toʻqima romantik badiiy hikoyalarni oʻqiyvermasdan, tarixni oʻqishni maslahat beradi.  Murakkab ilmiy tilda yozilgan tahliliy tarixni emas, Plutarx, Fukidid, Gerodot uslubidagi hikoyaviy tarixni. Hamma erkaklar uchun ham tarix juda qiziq boʻlmasa kerak, ammo oʻzini intelligent hisoblovchilar, siyosatga qiziquvchilar, millatchilar, muayyan gʻoyasi borlarning aksarisi qiziqadi unga. Ammo qanday tarixga?

Menga, masalan, “avliyo” va “farishtalar” tasvirlaridan iborat koʻtarinki tarix yoqmaydi, ishonarsiz koʻrinadi. (Masalan, milliy tarix darsliklarimiz ham siyosiy va boʻrttirma tarixdir.) Vatani uchun kurashgan qahramonlar tarixi ham soxta koʻrinadi. Kimdir bu tarixdan oʻziga ibrat olib, diniga, mafkurasiga, siyosatiga, yana nima balosigadir qoʻrgʻon qilmoqchidek goʻyo.

Menga xoinliklar, jaholat, xiyla, yolgʻonlar, insoniy qusurlar, ojizliklar, beshavqat hayot, bugungi erishilgan yutuqlar millionlab odamlarning jasadi uzra bizgacha keltirilgan “bayroq” ekanligi, yuksalishlar qay tarzda tanazzul topgani haqida hikoya qiluvchi tarix yoqadi. Ammo bu kabi tarix nozik did sohibalarining dilini hufton qilishi ham mumkin.

Kechagi mavzuga qoʻshimcha qilsam, Hyum aytganida: “quyidagi qizlarni tanlanglar yigitlar: falon joyda oʻqiydiganlarni, falondaqa oʻqiydiganlarni, tarixni oʻqiydiganlarni” desa, u ham soxta ekspertlar kabi yoʻl tutgan derdik. Ammo, u oʻz fikrini izohlagan, misollar keltirgan. Demak, uning maslahatiga amal qilsa boʻladi.

Kim birinchi qadamni bosishi kerak, qizmi yo yigitmi?

Juda koʻp qiz-yigit masalalariga hayvon-odam farqlari bilan javob berishga harakat qildim. Ijozatingiz bilan, yana davom etsam. :) Yuqoridagi mavzuga javob berish uchun, keling, qushlarni misol qilib olaylik.

Qushlarda tabiiyki, maʼlumotni yetkazishda suhbatdan foydalanish imkoniyati yoʻq. Shuning uchun, erkaklari urgʻochilar yonida baland ovozda sayrashlari bilan yoki uzun va rang-barang patlarini yoyib koʻrsatishlari bilan urgʻochilar eʼtiborini tortmoqchi boʻlishadi. Bu orqali ular yirtqichlar eʼtiborini osongina tortadigan xususiyatlar bilan ham tabiatda omon qolib yuribman, men kuchli va chidamliman, men koʻpayishga haqliman degan maʼlumot tarqatmoqchi boʻlishadi.

Shunday qilib, urgʻochi munosib erkak tomonga yaqinlashadi. Bunda erkak urgʻochi uni tanlaganini anglaydi va juftlashishga harakat qila boshlaydi...

Insonlarga parallel oʻtkaza boshlasak, demak, qiz bola yoqtirgan yigitiga biror belgi berishi va yigit qiz bilan munosabatlarini jiddiylashtirishga harakat qilishi juftlashishning ideal varianti ekanligi maʼlum boʻladi.

Shunda yigitlar munosabat boshlamoqchi boʻlishsa, nima qilishlari kerak? Avvalo, insonlarning oʻzgacha xususiyatlari yaʼni muloqotdan unumli foydalanish kerak. Qiz bola bilan muloqot qila boshlash kerak. Bunda umumiy gaplashilinadigan mavzu topish muhimi. Tabiiyki, siz yaxshi hamsuhbat va koʻp kitob oʻqigan boʻlsangiz, umumiy mavzu topa olasiz. Yoki bu narsalar sizda boʻlmasa ham, shunchaki, qiz bilan bitta guruhda boʻlsangiz, aytaylik, bitta joyda oʻqisangiz, umumiy mavzudan koʻpi boʻlmaydi. Shunchaki, suhbatlashing.

Suhbat davomida xuddi qushlarda boʻlgani kabi, ustun taraflaringiz ham bilinib turishi kerak, ora-orada. Yodda tuting, qushlar kabi hamma ustun taraflaringizni bir vaqtda koʻrsatib qoʻyishingiz shart emas. Yaʼni, sizning maqtanayotganingiz ochiqchasiga bilinib qolmagani yaxshi.

Yoqtirishingizni unga tezda bildirib qoʻyishga shoshilmang. Tasavvur qiling, erkak qush urgʻochi daraxtga qoʻnsa, juftlashish uchun qoʻqqisdan uchib yoniga kutilmaganda qoʻndi. Urgʻochi nima qiladi? Tutqich bermasdan uchib ketadi! Birinchi navbatda, qushchangizning eʼtiborini tortishingiz kerak.)

Eʼtiborini tortish qanday boʻladi? Aytaylik, siz bilan muloqotni davom ettirgisi kelyapti. Bu birinchi belgi. Yaxshisi, bundan boshqa ham belgi bergani durust boʻlardi. Aniq qanday belgiligini bilmayman, qanday boʻlishi muhim ham emas, chunki hamma har xil belgi beradi. Lekin, belgi olsangiz endi harakat qilishingiz kerak. Dadil va tezroq harakat qilganingiz yaxshi. Chunki, siz ham qushlardagi kabi birinchi navbatda, hayotda munosib va kuchli erkaklar safida ekanligingizni isbotlashingiz kerak.

Unutmang, bu bosqichda aynan yigitlar harakatlari muhim qizlarnikidan koʻra. Chunki, hayotda birinchi navbatda urgʻochi qushlar tanlashadi, erkaklari emas. Urgʻochilar koʻpayishi uchun urgʻochi boʻlib tugʻilgani yetadi. Erkaklari esa, koʻpayishga loyiq ekanligini koʻrsatishi kerak. Yaʼni, biz inson boʻlganimiz uchun, baʼzan qizdan ham harakat kutib qolishimiz mumkin. Aslida, hayvonlar mantigʻidan kelib chiqib, qizlar qattiq yoqtirib qolishsa ham yigitlar qiladigan darajada harakat qilmasligini tushunishimiz kerak.

Demak, juftlashish mantigʻini tushundingiz. Bu yogʻiga hamma gap oʻzingizda. Omad tilayman.

Ammo, yana bir mavzuga diqqat qaratib ketmoqchiman. Bu ham boʻlsa, sevmaydigan qizning ortidan yuraverish. Qushlarda bu hol boʻlganida edi, juda kulguli koʻrinardi. Masalan, bir qush toʻxtamay sayrayveradi yoki qanotini qoqaveradi. Urgʻochi oʻz hayotida yashayveradi, parvo ham qilmaydi. Shoʻrlik qushcha esa, harakat qilaveradi va oxiri yirtqich tutib olib oʻlib ketadi... Qissadan xissa shuki, oʻzini bunday tutish insonni xarob qiladi.

Demak, oʻz vaqtida harakatdan toʻxtash va u harakat qilgan urgʻochilar boshqani tanlagan boʻlishini, keksa boʻlishini, koʻpayish qobiliyati yoʻq xasta boʻlishini hayol qilib boshqa qushchalar tomonga uchib ketish toʻgʻri ekan. Oʻz qushchangizni izlashda davom eting. Albatta topasiz!

Maʼnoli soʻzlar aslida maʼnosizdir

Bilasizmi, men doim maʼnoli soʻzlar bir tiyin deganman. Chunki, qisqalikni odamlar maʼnolilik bilan adashtiradi. Qisqa jumla koʻpchilikning (yaxshi yoki yomon kayfiyatda ekanligi farqi yoʻq) holatiga mos keladi. Shuning uchun, maʼnoli gap deb oʻylashadi.

Men maʼnoli gaplarda tayinli maʼno yoʻqligini koʻrsatmoqchiman. Misol keltiraman.

1. Uzoq yo'lning boshlanishi bir qadamdir.
- Tushunish: Bu jumla yangi boshlovchilar yoki maqsadga erishishga intilayotgan odamlar uchun motivatsiya manbai boʻlishi mumkin. Ularni harakatga keltirishi va katta maqsadga erishish uchun birinchi qadamni tashlashga undashi mumkin. Ammo, ogʻir holatda boʻlgan kishi bu jumlani qiyinchilik va mehnatni ifodalovchi holat sifatida koʻrishi mumkin.
2. Sevgi hamma narsaga qodir.
- Tushunish: Muhabbatni his qilayotgan odam uchun bu jumla ruhlantiruvchi va ijobiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Biroq, muhabbatda omadsizlikka uchragan inson bu so‘zlarni achchiq yoki haqiqatdan uzoq deb tushunishi mumkin.
3. Haqiqat hamisha g‘olib chiqadi.
- Tushunish: Bu jumla adolatga ishonadigan odamlar uchun ilhom manbai bo‘lishi mumkin. Biroq, adolatsizlikka uchraganlar buni hayotning haqiqiy emasligini aks ettiruvchi gap sifatida his qilishadi.

Xulosam shuki, men qisqa jumlalarni yoqtirmayman. Shuning uchun ham, biror fikrimni yozsam fikrning qisqa va tushunarsiz boʻlib qolmasligi uchun, iloji boricha koʻproq izohlayman, koʻp misollar keltiraman. Shuningdek, turk mualliflari yozadigan adabiyotlarga juda past baho beraman. Umuman oʻqimaganman. Kitob emas bir tiyinga qimmat jumlalar jamlanmasi deyman.

Erkaklar koʻproq, urgʻochilar munosibroq nasl qoldirishga harakat qilishadi

Koʻpchilik hayvonlarga qarasak, erkaklarida va ayollarida juft tanlashi farqli boʻladi. Masalan, erkaklari iloji boricha koʻproq urgʻochilar bilan qoʻshilishga harakat qilishadi. Qancha koʻp boʻlsa, shuncha yaxshi. Urgʻochilar vazifasi esa, filtr. Eng munosib erkakdan nasl olish. Har koʻpayish mavsumida eng munosib erkakni tanlashadi. Ularga farqi yoʻq, har safar har xil erkak boʻlishi ham mumkin. Yoki bitta erkak dominant boʻlaversa, har safar uni tanlayverishadi.

Boshqa jonliqlar ham borki, ularning bolalari uzoq vaqt eʼtibor talab qiladi. Bundan tashqari, urgʻochilari ham nimjonroq, erkak himoyasiga muxtoj boʻladi. Bunday jonliqlar uzoq vaqt bitta juft tanlab yashashadi. Albatta, insonlar ham mana shunday toifaga kirishadi.

Lekin, juft tanlashdagi mantiq butun jonliqlarning hammasida oʻxshab ketadi. Yuqoridagi hayvonlar juftlashishini tahlil qiling. Keyin insoniyatdagi holatlarga tadbiq qilasiz. Masalan, erkak va ayol sevgisidagi farqni yoki hiyonatlaridagi farqni yuqoridagi juft tanlash mantiqidan kelib chiqib tahlil qilishga harakat qilib koʻring.

P.s. Albatta farqlar talaygina. Lekin qidirsangiz, oʻxshash tomonlarini ham topishingiz mumkin.

Kun tartibi tuzish eng tufta ishdir!

Bolaligimdan to hozirgacha kun tartibi tuzganman. Boshidagi bir-ikki soat yaxshi oʻtadi. Boring ana bir-ikki kun oʻtadi. Ammo, keyinchalik albatta kun tartibning ishlamas vosita ekanligi koʻrinib qolaveradi.

Kun tartibi nega kerak? 1. Kerakli ishlar esdan chiqmasligi uchun. 2. Kerakli ishlarning barchasi qilinishi uchun.
Buning uchun nima qilamiz? Taqriban barcha ishlarimizni yozamiz va vaqt belgilaymiz. Ammo, hamma kamchilik shu yerda boshlanadi.

Biz kunimizga belgilaganimiz har bir ishni qildik, endi hayotdan toʻlaqonli zavq ola bilamiz, deb oʻylamasligimiz kerak. Chunki, zavq (dofamin) faqat maʼlum ishni maʼlum bir kichik miqdorda qilganimizda emas, toʻliq-mukammal bajarganimizda olamiz. Toʻliq bajarmasak, qaytaga yanada koʻproq asabiylashamiz.

Masalan, ovqatni belgilangan vaqtda chala yedik, deylik. Nima boʻladi deb oʻylaysiz? Yoki kinoning yarmidan tugatganingizni, darsni chala qilganingizni, chala choʻmilishga majbur boʻlishingizni tasavvur qilib koʻring. Qanchalik asabiylik-a?!

Demak, vaqtdan unumli foydalanib zavq olish uchun oʻylab topilgan bu narsa, vaqtdan istaganingizcha foydalana olmayotgangiz uchun asabiylashishingizga sabab boʻlar ekan.

Nega ishonch bilan vaqtdan foydalana olmaysiz deyapman? Masalan, kun davomida qiladigan har bir ishingiz uchun ketadigan vaqtlarni yozib chiqing istaganingizcha. Keyin ularni kun tartibingizga tushirmoqchi boʻling. Vaqt yetmay qoladi! A-ancha yetmay qoladi!

Nima demoqchiman? Kun tartibi yomon demoqchimasman. Ammo, kun tartibi tuzgan va amal qilayotgan boʻlsangiz, doimiy asabiylikka tayyor turing.

Ayol va erkak qanchalik teng boʻla olishadi?

Ayollar mavzusida gapirilganda feminizm haqida ham gapirilishi kerak albatta. Feminizmda tenglik asosiy tushuncha. Xoʻsh, feminizm qanchalik tenglikni taʼminlay oladi? Tenglik oʻzi nima? Tenglik kerakmi?

Ayollar iqtisodiy-siyosiy tenglasha boshlagani haqida yozdim. Ayollarning tabiiy holati ham pastga urarlik emasligi haqida yozdim. Endi navbat mutlaqo tenglik tarafdorlariga. (Jismoniy mustasno)

Huquqiy, ijtimoiy-siyosiy tenglikdan tashqari iqtisodiy ham tenglikka harakat qilish kerakmi? Bu nega zarur? Feminizm haqida

Shuningdek, tarixda ayollar huquqi qanday boʻlgan? Feminizm gʻoyasini kimlar oʻylab topgan? Nima turtki boʻlgan, kimlar qoʻllab quvvatlagani — feminizm tarixi haqida bu videoda koʻrish mumkin.

Erkaklar mushukdirlar, ayollar kuchuk

Avvalo, mushuk va itni solishtiraylik. Qaysi biri koʻproq oʻz his-tuygʻularini ifodalay oladi? Yoki insonning qanday kayfiyatda ekanligini seza oladi? Javobi: itlar koʻproq sezishadi! Ammo nega?

Gap shundaki, insonlar itlarni ertaroq qoʻlga oʻrgatishgan. Boʻri va itning ajdodi bir hisoblanadi. Oʻsha eski boʻrini insonlar ovchilik bilan shugʻullanayotgan davrlarida qoʻlga oʻrgatdi. Qoʻlga oʻrgangani bugungi kuchukchalarimiz, yovvoyilikni davom ettirganlar bugungi boʻrilar. Xullas, bunga tahminan 15 mingyil boʻlgan.

Mushuklar esa, insonlar qishloq xoʻjaligini oʻrgana boshlashganida, bundan 9 mingyil ilgari qoʻlga oʻrgatilgan. Chunki, qishloq xoʻjaligi maxsulotlarini omborda kemiruvchilardan himoya qiluvchi “mitti yirtqich” kerak boʻlgan. Qadimgi yovvoyi mushukni xonakilashtirishgan. Bugungi kunda bu yirtqichlar yana-da kichiklashib, mushuklarga aylangan. Tabiatda qolgani esa, ancha yirik va yirtqichroq. Koʻrinib turibdiki, mushuk va kuchukning xonakilashtirish davrlari turlicha boʻlgani uchun ularning insonning hissiyotini tushunish darajasi ham har xil.

Buning ayol va erkakka nimasi aloqador? Gap shundaki, erkaklar koʻproq ovda yurishgan. Ayollar esa, gʻorda har doim katta jamoa ichida boʻlishgan. Shuning uchun, erkaklar bir krugda uni yoqtirmaydiganlar bilan uzoq yillar sezmasdan ham birga yuraverishi mumkin. Ammo ayollar juda tez payqaydilar, kim ularni yoqtirmasligini.

Ayollarda erkaklardagi hissiyot turlaridan ancha koʻp hissiyotlar bor boʻlsa kerak deb oʻylayman.) Shuning uchun, xuddi kuchuk-mushuk mavzusida boʻlgani kabi, erkak-ayol mavzusida ham ayollar erkaklar bilan solishtirganda, koʻproq davr mobaynida, katta kruglarda yurganliklari uchun, ularda hissiyotlar mavzusida tushunish/tushuntirish yaxshiroq rivojlangan.