“Uzunquloq gaplarga koʻra”. Gap uzunquloq boʻlishi mumkinmi?
“Uzunquloq gaplarga koʻra”, “odamlar orasida uzunquloq gaplar yuribdi”. Qanday qilib gap uzunquloq boʻlishi mumkin? Deylik, biron hayvonga nisbatan uzunquloq desa tushunarli, lekin gapning uzunquloq boʻlishi gʻalati.
Gap shundaki, bu yerda uzun hozir tilimizdagi oʻlchovni bildiruvchi uzun emas. Qadimgi turkiyda unga shakldosh yana bir uzun soʻzi boʻlib, gʻiybat maʼnosini bеrgan. Gʻiybatchi esa uzunchi deyilgan. “Qutadgʻu bilig”da oʻqiymiz:
Uzunchi kishike qatilma yira,
Uzunchi tilinde kuyer ot ker-e.
Maʼnosi: gʻiybatchi kishiga yaqinlashma, yiroqlash, gʻiybatchi tilida oʻt yonadi, koʻr.
Uzundin qopar ul ajun bulgʻaqi,
Uzunchi bashin kes, ey ersig aqi.
Maʼnosi: dunyoning boʻlgʻanchiq fisq-u fasodlari gʻiybatdan chiqadi, Gʻiybatchining boshini kes, ey mard saxiy (QB. T. 1971.632-b.).
Demak, uzun gap uzundan-uzun choʻzilgan emas, balki gʻiybat gap ekan...
Bizningcha, uzunquloqning qulogʻi ham eshitish organi – quloq maʼnosida emas. Quloq ham baʼzi turkiy lahjalarda koʻchma maʼnoda mishmish, ovoza, gap soʻz, gʻiybat maʼnolarini bildiradi.
Shunday qilib, uzunquloq gaplar iborasini gʻiybat, mishmish, ogʻizdan-ogʻizga oʻtgan gaplar deb tushunish mumkin.
Abduvohid Hayit
@oriftolib
“Uzunquloq gaplarga koʻra”, “odamlar orasida uzunquloq gaplar yuribdi”. Qanday qilib gap uzunquloq boʻlishi mumkin? Deylik, biron hayvonga nisbatan uzunquloq desa tushunarli, lekin gapning uzunquloq boʻlishi gʻalati.
Gap shundaki, bu yerda uzun hozir tilimizdagi oʻlchovni bildiruvchi uzun emas. Qadimgi turkiyda unga shakldosh yana bir uzun soʻzi boʻlib, gʻiybat maʼnosini bеrgan. Gʻiybatchi esa uzunchi deyilgan. “Qutadgʻu bilig”da oʻqiymiz:
Uzunchi kishike qatilma yira,
Uzunchi tilinde kuyer ot ker-e.
Maʼnosi: gʻiybatchi kishiga yaqinlashma, yiroqlash, gʻiybatchi tilida oʻt yonadi, koʻr.
Uzundin qopar ul ajun bulgʻaqi,
Uzunchi bashin kes, ey ersig aqi.
Maʼnosi: dunyoning boʻlgʻanchiq fisq-u fasodlari gʻiybatdan chiqadi, Gʻiybatchining boshini kes, ey mard saxiy (QB. T. 1971.632-b.).
Demak, uzun gap uzundan-uzun choʻzilgan emas, balki gʻiybat gap ekan...
Bizningcha, uzunquloqning qulogʻi ham eshitish organi – quloq maʼnosida emas. Quloq ham baʼzi turkiy lahjalarda koʻchma maʼnoda mishmish, ovoza, gap soʻz, gʻiybat maʼnolarini bildiradi.
Shunday qilib, uzunquloq gaplar iborasini gʻiybat, mishmish, ogʻizdan-ogʻizga oʻtgan gaplar deb tushunish mumkin.
Abduvohid Hayit
@oriftolib