Nurboy Jabborov saboqlari dan repost
Bir she’r tahlili
O‘ZBEK AYOLI RUHIYATI
Odamiylikda bani basharga dars berganlar avlodimiz. Ota-onalarimiz, bobo-momolarimiz yomonga ham yomonlik sog‘inmagani, hatto qabohatga-da ezgulik bilan javob berishga undagani buning dalilidir. Bu xususiyat o‘zbek onalari va ularning tarbiyasini olgan millat qizlari tabiatida, ayniqsa, yaqqolroq namoyon bo‘ladi. Ayni milliy fazilatning yosh shoiralarimiz ijodida ohorli talqin etilayotgani she’riyatimizning yutug‘i sifatida baholanishga loyiq. Iste’dodli shoira Gulrux Xudoyorovaning “Singlimga nasihat” she’ri ana shu xususiyati bilan alohida ajralib turadi:
Yomonni qarg‘ama,
Qarg‘ama, singlim!
Yomonning ham yaxshi onalari bor.
Yomondan ranjima,
Ranjima, singlim,
Yomonning ham aybsiz bolalari bor.
“Yaxshidin yomonlar ham yomonlig‘ ko‘z tutmas, yaxshi yomonlarg‘a ham yaxshilig‘in unutmas. Yaxshiliq qila olmasang, yomonliq ham bore qilma” – hazrat Alisher Navoiyning “Mahbub ul-qulub” asaridagi ushbu o‘git milliy ruhiyatni ifodalagani bilan qimmatlidir. Buyuk bobokalonimiz mazkur o‘gitda millatning asl tabiatini aks ettirgan bo‘lsa, Gulruxning she’rida o‘zbek ayolining pok ruhiyati suvratlangan. Singlisiga yomonni qarg‘amaslikni tavsiya etar ekan, avvalo, tasbe san’ati, ya’ni ikkinchi misrani avvalgi satr yakunidagi “qarg‘ama” so‘zi bilan boshlash orqali bunga alohida urg‘u beradi. Yosh shoira yomonni qarg‘amaslik kerakligiga rad etib bo‘lmaydigan asos keltiradi: “Yomonning ham yaxshi onalari bor”. Keyingi satrlarda “ranjima” so‘zi vositasida yana tasbe san’atini qo‘llab, singlisini yomondan aybsiz bolalari borligi uchun ranjimaslikka undaydi. Diqqat qaratilishi zarur bo‘lgan muhim jihati shundaki, yomonga ham yomonlik qilmaslikka undar ekan, o‘zbek ayoli yomonning o‘zini emas, onasini va bolasini o‘ylaydi. Gulrux o‘zbek ayolining tabiatiga xos ana shu eng nozik xususiyatni inja ilg‘agan. Ilg‘ash bilangina cheklanmagan, mahorat bilan talqin etgan.
Singlim, yomonlarni Xudoga solma,
Xudo yaratmaydi yomon odamni.
Ular to‘g‘ri yo‘ldan yurmagan go‘dak,
Ular xato bosib qo‘ygan qadamni.
Ushbu misralarda o‘zbek ayolining, hazrat Navoiy “Muhokamat ul-lug‘atayn”da millatga nisbat berganidek: “xilqati sofroq va pokroq” ekani san’atkorona ifodalangan. “Yomonlarni Xudoga solma” – “qarg‘ama” so‘zining o‘zgacha shakli. Aslan, Xudoga solish qarg‘ashdan ham og‘irroqdir. Shoira singlisini bundan ham qaytaradi. Negaki, uning toza e’tiqodicha, Xudo odamzodni yomon qilib yaratmaydi.
“Ular to‘g‘ri yo‘ldan yurmagan go‘dak” – bu satr bir necha qavat ma’noga ega. Birinchisi – ular go‘daklikdan yaxshi tarbiya ko‘rmagan, ikkinchisi – to‘g‘ri yo‘ldan yurmagan go‘dakka o‘xshaydi. “Ular xato bosib qo‘ygan qadamni” – bunday dunyoqarash faqatgina o‘zbekning ruhiyatiga xos bo‘lib, yomonning aybini boridan ko‘ra yengilroq qabul qilish uchun asos beradi. Shoira bag‘rikeng, olijanob, har qanday mushkulotga ham balanddan qaray oladigan o‘zbek ayolining ruhiyatini ohorli suvratlantirgan.
Yomonni qarg‘ama,
Qarg‘ama, singlim!
Uchrama hayotning qarshiligiga.
Axir hech kim kafil bo‘la olmaydi
Shu yolg‘iz opangning yaxshiligiga.
She’rning finalida o‘zbek ayolining yana bir yuksak fazilati – aybni o‘zgadan emas, o‘zidan qidira olish salohiyati aks etgan. “Axir hech kim kafil bo‘la olmaydi Shu yolg‘iz opangning yaxshiligiga” – bunday xulosaga kelish, bir jihatdan oson, ikkinchi tomondan, nihoyatda mushkul. Osonligi shundaki, birovdan yomonlik ko‘rib turgan holatda ham unga yomonlikni ravo ko‘rmaslik mansub bo‘lganimiz millatning asl tiynatiga xos tuyg‘u. Mushkulligi boisi, insonning tabiati yomonlikka yomonlik bilan javob qaytarishni taqozo etadi. Shoira asl o‘zbek ayolining ruhiyatini ifodalagani uchun ham mayda tuyg‘ulardan baland tura oluvchi opa obrazini yaratgan. Ruhini nafs kishanlariga topshirib qo‘ymagan, ruhiyat samolariga yuksala bilgan ushbu obraz shoira estetik ideali tajassumidir. Kamolot deganlari, aslida, ana shu yuksaklikka erishmoqdir.
Nurboy Jabborov
O‘ZBEK AYOLI RUHIYATI
Odamiylikda bani basharga dars berganlar avlodimiz. Ota-onalarimiz, bobo-momolarimiz yomonga ham yomonlik sog‘inmagani, hatto qabohatga-da ezgulik bilan javob berishga undagani buning dalilidir. Bu xususiyat o‘zbek onalari va ularning tarbiyasini olgan millat qizlari tabiatida, ayniqsa, yaqqolroq namoyon bo‘ladi. Ayni milliy fazilatning yosh shoiralarimiz ijodida ohorli talqin etilayotgani she’riyatimizning yutug‘i sifatida baholanishga loyiq. Iste’dodli shoira Gulrux Xudoyorovaning “Singlimga nasihat” she’ri ana shu xususiyati bilan alohida ajralib turadi:
Yomonni qarg‘ama,
Qarg‘ama, singlim!
Yomonning ham yaxshi onalari bor.
Yomondan ranjima,
Ranjima, singlim,
Yomonning ham aybsiz bolalari bor.
“Yaxshidin yomonlar ham yomonlig‘ ko‘z tutmas, yaxshi yomonlarg‘a ham yaxshilig‘in unutmas. Yaxshiliq qila olmasang, yomonliq ham bore qilma” – hazrat Alisher Navoiyning “Mahbub ul-qulub” asaridagi ushbu o‘git milliy ruhiyatni ifodalagani bilan qimmatlidir. Buyuk bobokalonimiz mazkur o‘gitda millatning asl tabiatini aks ettirgan bo‘lsa, Gulruxning she’rida o‘zbek ayolining pok ruhiyati suvratlangan. Singlisiga yomonni qarg‘amaslikni tavsiya etar ekan, avvalo, tasbe san’ati, ya’ni ikkinchi misrani avvalgi satr yakunidagi “qarg‘ama” so‘zi bilan boshlash orqali bunga alohida urg‘u beradi. Yosh shoira yomonni qarg‘amaslik kerakligiga rad etib bo‘lmaydigan asos keltiradi: “Yomonning ham yaxshi onalari bor”. Keyingi satrlarda “ranjima” so‘zi vositasida yana tasbe san’atini qo‘llab, singlisini yomondan aybsiz bolalari borligi uchun ranjimaslikka undaydi. Diqqat qaratilishi zarur bo‘lgan muhim jihati shundaki, yomonga ham yomonlik qilmaslikka undar ekan, o‘zbek ayoli yomonning o‘zini emas, onasini va bolasini o‘ylaydi. Gulrux o‘zbek ayolining tabiatiga xos ana shu eng nozik xususiyatni inja ilg‘agan. Ilg‘ash bilangina cheklanmagan, mahorat bilan talqin etgan.
Singlim, yomonlarni Xudoga solma,
Xudo yaratmaydi yomon odamni.
Ular to‘g‘ri yo‘ldan yurmagan go‘dak,
Ular xato bosib qo‘ygan qadamni.
Ushbu misralarda o‘zbek ayolining, hazrat Navoiy “Muhokamat ul-lug‘atayn”da millatga nisbat berganidek: “xilqati sofroq va pokroq” ekani san’atkorona ifodalangan. “Yomonlarni Xudoga solma” – “qarg‘ama” so‘zining o‘zgacha shakli. Aslan, Xudoga solish qarg‘ashdan ham og‘irroqdir. Shoira singlisini bundan ham qaytaradi. Negaki, uning toza e’tiqodicha, Xudo odamzodni yomon qilib yaratmaydi.
“Ular to‘g‘ri yo‘ldan yurmagan go‘dak” – bu satr bir necha qavat ma’noga ega. Birinchisi – ular go‘daklikdan yaxshi tarbiya ko‘rmagan, ikkinchisi – to‘g‘ri yo‘ldan yurmagan go‘dakka o‘xshaydi. “Ular xato bosib qo‘ygan qadamni” – bunday dunyoqarash faqatgina o‘zbekning ruhiyatiga xos bo‘lib, yomonning aybini boridan ko‘ra yengilroq qabul qilish uchun asos beradi. Shoira bag‘rikeng, olijanob, har qanday mushkulotga ham balanddan qaray oladigan o‘zbek ayolining ruhiyatini ohorli suvratlantirgan.
Yomonni qarg‘ama,
Qarg‘ama, singlim!
Uchrama hayotning qarshiligiga.
Axir hech kim kafil bo‘la olmaydi
Shu yolg‘iz opangning yaxshiligiga.
She’rning finalida o‘zbek ayolining yana bir yuksak fazilati – aybni o‘zgadan emas, o‘zidan qidira olish salohiyati aks etgan. “Axir hech kim kafil bo‘la olmaydi Shu yolg‘iz opangning yaxshiligiga” – bunday xulosaga kelish, bir jihatdan oson, ikkinchi tomondan, nihoyatda mushkul. Osonligi shundaki, birovdan yomonlik ko‘rib turgan holatda ham unga yomonlikni ravo ko‘rmaslik mansub bo‘lganimiz millatning asl tiynatiga xos tuyg‘u. Mushkulligi boisi, insonning tabiati yomonlikka yomonlik bilan javob qaytarishni taqozo etadi. Shoira asl o‘zbek ayolining ruhiyatini ifodalagani uchun ham mayda tuyg‘ulardan baland tura oluvchi opa obrazini yaratgan. Ruhini nafs kishanlariga topshirib qo‘ymagan, ruhiyat samolariga yuksala bilgan ushbu obraz shoira estetik ideali tajassumidir. Kamolot deganlari, aslida, ana shu yuksaklikka erishmoqdir.
Nurboy Jabborov