«Умытылған тамырлар»
Бир тилди басқасына былғап,
«Еки әлем» әўереси «орақ».
«Тийкар»ды «асас»лап жазып жүргенлер,
«Вазият»ты «жағдай»ға жорып жүзгенлер.
«Саҳа»ңды сен билесең бе, деп кейип,
«Тараў»ын тындырып жүрген «хадым»лар.
«Тәмирталап аҳўал»да жолы,
Төсеп шебин менен қум, тасты.
«Тәмирлеў жумыслары»н жүргизип,
Ойлы-бийикли оңы, солы.
Тил болса, кимнен кем едик биз, деп,
Бабалар сөзи жаңғырар сөз дейтуғын.
Бир гезде саҳрада жаңғырған үн,
Бүгинги таңда жат үнге гез дейтуғын.
Ана тил жалаўдай желбиреп тур,
Бирақта жулқыған жел оны жутар.
Өзгениң сөзи жүк болып турғанда,
Өз сөзиң көлеңке астында қалар.
Ҳәзирги Қарақалпақстанда өзбек тилиниң қарақалпақ тилине тәсири барған сайын айқын сезилип атырғанлығы қарақалпақ мәденияты ўәкиллерин тәшўишке салыўы керек, деген ойлар бирте-бирте көтерилмекте. Келтирилген қосықта қарақалпақ тилиндеги сөзлердиң әсте-ақырын өзбек тилиндеги сөзлер менен алмастырылып атырғанлығын көрсетиўге ҳәрекет етилди.
Лирикалық қаҳарман "тийкар" сөзиниң орнына "асас"ты қолланатуғын, "жағдай"дың орнына "вазият"ты жоқары қоятуғын, ҳәтте кәсиплик терминологияда да өзбекше вариантларды артық көретуғынларды сынға алады. Бундай жағдай сөзсиз қарақалпақ тилиниң өзгешелигиниң ҳәлсиреўине ҳәм оның өз алдына жеке тил ретиндеги мәртебесиниң әсте-ақырын жоғалыўына алып келиўи мүмкин.
Бир тәрептен, тилдиң өз-ара тәсир етиў процесслери тәбийғый, әсиресе еки тиллилик жағдайында, бирақ бул жағдайда гәп тек ғана өзлестириўлер ҳаққында емес, ал ана тил сөзлигиниң анық қысып шығарылыўы ҳаққында болып атыр. Буның ақыбетинде қарақалпақлардың келешек әўладлары өзбек тилине уқсас тилде сөйлеп, қарақалпақ мәдениятының өзгешелиги қәўип астында қалыўы мүмкин.
Солай етип, қосықта көтерилген мәселе әҳмийетли ҳәм талқылаўды талап етеди. Егер қарақалпақ тилин қоллап-қуўатлаў ҳәм кең ен жайдырыў илажлары көрилмесе, ол өз күшин жоғалтып, басым болған өзбек тилине орын бериўи мүмкин.
Мираддин Мириад
@miraddinmiriad
Бир тилди басқасына былғап,
«Еки әлем» әўереси «орақ».
«Тийкар»ды «асас»лап жазып жүргенлер,
«Вазият»ты «жағдай»ға жорып жүзгенлер.
«Саҳа»ңды сен билесең бе, деп кейип,
«Тараў»ын тындырып жүрген «хадым»лар.
«Тәмирталап аҳўал»да жолы,
Төсеп шебин менен қум, тасты.
«Тәмирлеў жумыслары»н жүргизип,
Ойлы-бийикли оңы, солы.
Тил болса, кимнен кем едик биз, деп,
Бабалар сөзи жаңғырар сөз дейтуғын.
Бир гезде саҳрада жаңғырған үн,
Бүгинги таңда жат үнге гез дейтуғын.
Ана тил жалаўдай желбиреп тур,
Бирақта жулқыған жел оны жутар.
Өзгениң сөзи жүк болып турғанда,
Өз сөзиң көлеңке астында қалар.
Ҳәзирги Қарақалпақстанда өзбек тилиниң қарақалпақ тилине тәсири барған сайын айқын сезилип атырғанлығы қарақалпақ мәденияты ўәкиллерин тәшўишке салыўы керек, деген ойлар бирте-бирте көтерилмекте. Келтирилген қосықта қарақалпақ тилиндеги сөзлердиң әсте-ақырын өзбек тилиндеги сөзлер менен алмастырылып атырғанлығын көрсетиўге ҳәрекет етилди.
Лирикалық қаҳарман "тийкар" сөзиниң орнына "асас"ты қолланатуғын, "жағдай"дың орнына "вазият"ты жоқары қоятуғын, ҳәтте кәсиплик терминологияда да өзбекше вариантларды артық көретуғынларды сынға алады. Бундай жағдай сөзсиз қарақалпақ тилиниң өзгешелигиниң ҳәлсиреўине ҳәм оның өз алдына жеке тил ретиндеги мәртебесиниң әсте-ақырын жоғалыўына алып келиўи мүмкин.
Бир тәрептен, тилдиң өз-ара тәсир етиў процесслери тәбийғый, әсиресе еки тиллилик жағдайында, бирақ бул жағдайда гәп тек ғана өзлестириўлер ҳаққында емес, ал ана тил сөзлигиниң анық қысып шығарылыўы ҳаққында болып атыр. Буның ақыбетинде қарақалпақлардың келешек әўладлары өзбек тилине уқсас тилде сөйлеп, қарақалпақ мәдениятының өзгешелиги қәўип астында қалыўы мүмкин.
Солай етип, қосықта көтерилген мәселе әҳмийетли ҳәм талқылаўды талап етеди. Егер қарақалпақ тилин қоллап-қуўатлаў ҳәм кең ен жайдырыў илажлары көрилмесе, ол өз күшин жоғалтып, басым болған өзбек тилине орын бериўи мүмкин.
Мираддин Мириад
@miraddinmiriad