🇸🇩 Vox-dan qiziqarli va 10 daqiqalik video, oddiy tilda va umumiy ma'noda Sudandagi hozirgi inqirozning ildizlarini tushuntiradi.
Sudandagi voqealar davlat hukumatiga faol harbiy aralashuvning uzoq an'analariga sabab yuz beradi, bu esa mamlakat mustaqil tarixining deyarli boshidanoq harbiy to'ntarishlarga olib keldi.
1989 yilda navbatdagi harbiy to'ntarish tashkilotchisi Umar al-Bashir o'zidan oldingilar kabi taqdirga duch kelmasligi uchun yangi hokimiyat ierarxiyasini qurishga kirishdi. O'z hokimiyatini saqlab qolish uchun u bir-biriga qarshi muvozanat bo'lib xizmat qilgan va prezidentga qarshi fitna sodir bo'lgan taqdirda bir-birini yo'q qilish vazifasini bajaradigan turli fraktsiyalar hamda elitalarga tayangan. Eng kuchli fraktsiyalardan biri, shubhasiz, Sudan Qurolli Kuchlari bo'lib, uning rahbariyatiga qurollarni noqonuniy tashishda avtonomiya, shuningdek, telekommunikatsiya va oltin qazib olish korxonalaridagi ulushlar berildi.
2000-yillarning boshidan beri Janubiy Sudandagi mojaroga sabab boʻlgan Sudan Qurolli Kuchlari tabiiy, iqtisodiy va siyosiy huquqlaridan mahrum qilingan Darfurning qora tanli aholisi qo'zg'oloniga tezda javob bera olmadi. Shunda oʻz huquqlari uchun kurashgan Darfur aholisiga qarshi Umar Al Bashir boshqa kuchga tayanishga qaror qildi. Bu kuch Janjavid militsiyasi boʻlib,ular arab darfur qabilasidan iborat boʻlgan qora tanli militsiya edi. Uning bosh rahbari Rizeigat Mohamed Hamdan Dagalo edi. Ammo rasman rahbar Muso Halil deb bilinadi. Janjavid rahbariyati, oʻzi ishi uchun davlat hokimiyatiga jiddiy aralashuvdan tashqari, oltin va neft konlariga ham kirish huquqiga ega bo'ldi. Keyinchalik, Janjavid oʻrniga RSF (Tezkor qurolli kuchlar) tashkiloti tuzilib, unga rasman Muhammad Hamdan Dagalo boshchilik qilgan. Birlashgan Millatlar Tashkiloti hisob-kitoblariga ko'ra, Sudan Qurolli Kuchlari ham, RSF ham Darfurda 300 mingdan ortiq odamning hayotiga zomin bo'lgan harbiy jinoyatlarda faol ishtirok etgan.
2018 yilgi inqilob boshlanishiga kelib, Qurolli Kuchlar va RSF prezident Al Bashirni faol qo‘llab-quvvatladi va namoyishchilarga qarshi o‘qotar qurol ishlatdi. Biroq, inqilobni bostirishdagi muvaffaqiyatsizliklar natijasida armiya va RSF o'zlarining sobiq homiylari boʻlgan Al-Bashirni ag'darish uchun til biriktirdilar.
Sudan Armiyasi bosh qo'mondoni Abdel Fattoh al-Burxon va RSF rahbari o'rtasida mamlakatni rasmiy boshqarish va yirik biznesni taqsimlashda juftlik paydo qilishga kelishib olindi. Ular birgalikda 2019-yilda Xartumda namoyishchilarni qirg‘in qilishdi, 2021-yilda o‘tish davri hukumatining fuqaroviy rahbarini ag‘darishdi va nihoyat, 2022-yil oxirida yangi o‘tish davri hukumatini tuzishga va’da berishdi. Ammo bu vaqtga kelib, ikki hamkasbning yo'llari ajrala boshladi.
Fuqarolik muxolifati bilan tuzilgan kelishuvlar, shuningdek, RSFni Qurolli Kuchlarga integratsiyalashuvini ham nazarda tutgan. Al-Burxon integratsiya muddatini 2 yil ichida sodir bo'lishi kerakligini ta'kidlagan boʻlsa, Dagalo 10 yilda, deb ishondi. Lekin aslida Dogalo hech qanday integratsiyani xohlamas edi. Bundan tashqari, Dagalo mamlakatda al-Burhondan keyin ikkinchi odam bo'lishi kerakligidan hech qachon xursand bo'lmagan. Bunday ambitsiyalar har ikki tomonning samolyotlari va og'ir texnikalaridan foydalangan holda keng ko'lamli harbiy harakatlar va yangi turkum harbiy jinoyatlarning boshlanishiga olib keldi.
Bir qator fuqarolik muxolifat harakati ruxsatsiz Dagaloga qarshi Qurolli Kuchlarni qo'llab-quvvatladi, ammo Sudan Ozodlik Harakatining al-Nur fraktsiyasi va Shimoliy Sudan Xalq Ozodlik Harakatining al-Hilu fraktsiyasi kabi harakatlar bu urush prezidentlik uchun ikki harbiy jinoyatchi o'rtasida qarama-qarshilik ekanligini tushunadi va ular bilan hamkorlik qilishdan bosh tortadi
@Islombilanbirgamiz
Sudandagi voqealar davlat hukumatiga faol harbiy aralashuvning uzoq an'analariga sabab yuz beradi, bu esa mamlakat mustaqil tarixining deyarli boshidanoq harbiy to'ntarishlarga olib keldi.
1989 yilda navbatdagi harbiy to'ntarish tashkilotchisi Umar al-Bashir o'zidan oldingilar kabi taqdirga duch kelmasligi uchun yangi hokimiyat ierarxiyasini qurishga kirishdi. O'z hokimiyatini saqlab qolish uchun u bir-biriga qarshi muvozanat bo'lib xizmat qilgan va prezidentga qarshi fitna sodir bo'lgan taqdirda bir-birini yo'q qilish vazifasini bajaradigan turli fraktsiyalar hamda elitalarga tayangan. Eng kuchli fraktsiyalardan biri, shubhasiz, Sudan Qurolli Kuchlari bo'lib, uning rahbariyatiga qurollarni noqonuniy tashishda avtonomiya, shuningdek, telekommunikatsiya va oltin qazib olish korxonalaridagi ulushlar berildi.
2000-yillarning boshidan beri Janubiy Sudandagi mojaroga sabab boʻlgan Sudan Qurolli Kuchlari tabiiy, iqtisodiy va siyosiy huquqlaridan mahrum qilingan Darfurning qora tanli aholisi qo'zg'oloniga tezda javob bera olmadi. Shunda oʻz huquqlari uchun kurashgan Darfur aholisiga qarshi Umar Al Bashir boshqa kuchga tayanishga qaror qildi. Bu kuch Janjavid militsiyasi boʻlib,ular arab darfur qabilasidan iborat boʻlgan qora tanli militsiya edi. Uning bosh rahbari Rizeigat Mohamed Hamdan Dagalo edi. Ammo rasman rahbar Muso Halil deb bilinadi. Janjavid rahbariyati, oʻzi ishi uchun davlat hokimiyatiga jiddiy aralashuvdan tashqari, oltin va neft konlariga ham kirish huquqiga ega bo'ldi. Keyinchalik, Janjavid oʻrniga RSF (Tezkor qurolli kuchlar) tashkiloti tuzilib, unga rasman Muhammad Hamdan Dagalo boshchilik qilgan. Birlashgan Millatlar Tashkiloti hisob-kitoblariga ko'ra, Sudan Qurolli Kuchlari ham, RSF ham Darfurda 300 mingdan ortiq odamning hayotiga zomin bo'lgan harbiy jinoyatlarda faol ishtirok etgan.
2018 yilgi inqilob boshlanishiga kelib, Qurolli Kuchlar va RSF prezident Al Bashirni faol qo‘llab-quvvatladi va namoyishchilarga qarshi o‘qotar qurol ishlatdi. Biroq, inqilobni bostirishdagi muvaffaqiyatsizliklar natijasida armiya va RSF o'zlarining sobiq homiylari boʻlgan Al-Bashirni ag'darish uchun til biriktirdilar.
Sudan Armiyasi bosh qo'mondoni Abdel Fattoh al-Burxon va RSF rahbari o'rtasida mamlakatni rasmiy boshqarish va yirik biznesni taqsimlashda juftlik paydo qilishga kelishib olindi. Ular birgalikda 2019-yilda Xartumda namoyishchilarni qirg‘in qilishdi, 2021-yilda o‘tish davri hukumatining fuqaroviy rahbarini ag‘darishdi va nihoyat, 2022-yil oxirida yangi o‘tish davri hukumatini tuzishga va’da berishdi. Ammo bu vaqtga kelib, ikki hamkasbning yo'llari ajrala boshladi.
Fuqarolik muxolifati bilan tuzilgan kelishuvlar, shuningdek, RSFni Qurolli Kuchlarga integratsiyalashuvini ham nazarda tutgan. Al-Burxon integratsiya muddatini 2 yil ichida sodir bo'lishi kerakligini ta'kidlagan boʻlsa, Dagalo 10 yilda, deb ishondi. Lekin aslida Dogalo hech qanday integratsiyani xohlamas edi. Bundan tashqari, Dagalo mamlakatda al-Burhondan keyin ikkinchi odam bo'lishi kerakligidan hech qachon xursand bo'lmagan. Bunday ambitsiyalar har ikki tomonning samolyotlari va og'ir texnikalaridan foydalangan holda keng ko'lamli harbiy harakatlar va yangi turkum harbiy jinoyatlarning boshlanishiga olib keldi.
Bir qator fuqarolik muxolifat harakati ruxsatsiz Dagaloga qarshi Qurolli Kuchlarni qo'llab-quvvatladi, ammo Sudan Ozodlik Harakatining al-Nur fraktsiyasi va Shimoliy Sudan Xalq Ozodlik Harakatining al-Hilu fraktsiyasi kabi harakatlar bu urush prezidentlik uchun ikki harbiy jinoyatchi o'rtasida qarama-qarshilik ekanligini tushunadi va ular bilan hamkorlik qilishdan bosh tortadi
@Islombilanbirgamiz