Yurisprudensiya abituriyentlari uchun muhim.
8-sinf 18-mavzu ichida yoritilmagan yana bir mavzu bor. Huquq sohalari deb atalgan bu mavzuda davlatning Huquq tizimi 2 ta xil tarmoqlarga boʻlinishi keltirilgan:
1) davlatning ichki huquq tizimi tarmoqlari
2) xalqaro huquq tizimi tarmoqlari.
Lekin darslikda faqat birinchi - ichki huquq tizimi tarmoqlari yoritilgan. Xalqaro huquq tarmoqlar haqida esa yuqorida suratda berilgan maʼlumot bor xolos.
Xalqaro huquq tizimi tarmoqlari oʻquv dasturiga kirib ketadi. Shu sababli bu mavzuda faqat darslikda berilgan maʼlumotlar bilan cheklana olmaymiz. Testda darslikda yozilgan, ammo maʼnosi berilmagan maʼlumotlardan ham savol tushishi mumkin.
Shu sababli bugun darslikda berilgan, ammo yoritilmagan Xalqaro huquq tizimi tarmoqlarini koʻrib chiqamiz.
Xalqaro huquq tizimi quyidagi tarmoqlarni o‘z ichiga oladi:
1) xalqaro ommaviy huquq,
2) xalqaro xususiy huquq,
3) xalqaro tash kilotlar huquqi,
4) xalqaro xavfsizlik huquqi,
5) diplomatiya va konsullik huquqi,
6) xalqaro dengiz
huquqi.
1) Xalqaro ommaviy huquq — bu davlatlar, xalqaro tashkilotlar va boshqa xalqaro sub'ektlar o'rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi qoidalar va tamoyillar to'plamidir. Bu huquq turi asosan xalqaro shartnomalar, odat huquqi, umumjahon me'yorlari va xalqaro sudlarning qarorlariga asoslanadi.
2) Xalqaro xususiy huquq — bu davlatlararo shaxslar, tashkilotlar yoki kompaniyalar o'rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy normalar to'plamidir. U asosan shaxsiy va moliyaviy manfaatlarga taalluqli bo'lgan masalalarni, jumladan, shartnomalar, mulk huquqi, nikoh va oilaviy munosabatlar kabi sohalarni qamrab oladi. Bu tarmoqda manbalari 2 davlat oʻrtasidagi shartnomalar, davlatlarning milliy qonunchiligi, arbitraj sudi qarorlari va xalqaro shartnomalar hisoblanadi.
3) Xalqaro tashkilotlar huquqi — bu xalqaro tashkilotlarning faoliyatini, ularning tuzilishini, maqsadlarini va vazifalarini belgilovchi huquqiy normalar to'plamidir. Bu soha xalqaro munosabatlar, diplomatiya va davlatlararo hamkorlikning asosiy tamoyillarini o'z ichiga oladi. Oʻzbekiston uchun bu tarmoq xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qilish aʼzo boʻlish va tashkilot qonunlarini qoʻllash uchun kerak.
4) Xalqaro xavfsizlik huquqi – bu davlatlararo munosabatlarni tartibga soluvchi, xalqaro xavfsizlikni ta'minlashga qaratilgan normativ-huquqiy me'yorlar to'plamidir. Bu huquqning asosiy maqsadi davlatlar o'rtasidagi tinchlikni saqlash, harbiy mojarolarni oldini olish va xalqlar o'rtasida barqarorlikni ta'minlashdir. Xalqaro xavfsizlik huquqi ko'p jihatdan BMT (Birlashgan Millatlar Tashkiloti) tizimiga asoslanadi. Oʻzbekiston ham BMT aʼzo boʻlib, bu borada asosan BMT xavfsizlik kengashi qonunlariga tayanadi.
5. Diplomatiya va konsullik huquqi. Diplomatiya — davlatlar o'rtasidagi munosabatlarni tartibga solish va boshqarish jarayonidir. Bu jarayon orqali davlatlar o'z manfaatlarini himoya qilish, tinchlikni saqlash, iqtisodiy va madaniy aloqalarni rivojlantirish kabi maqsadlarga erishadilar. Diplomatiya asosan rasmiy vakillar (diplomatlar) orqali amalga oshiriladi va ularning faoliyati xalqaro shartnomalar, qarorlar va boshqa hujjatlar bilan tartibga solinadi. Konsullik huquqi — esa diplomatiyaning bir qismi bo'lib, davlatlarning xorijdagi fuqarolarini himoya qilish va ularga xizmat ko'rsatish bilan bog'liqdir. Konsul — bir davlatning boshqa bir davlatdagi rasmiy vakili bo'lib, u fuqarolarni himoya qilish, ularning huquqlarini ta'minlash, shuningdek, savdo-sotiq va iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirishga yordam beradi. Konsullik muassasalari (konsulliklar) ushbu faoliyatni amalga oshirish uchun tashkil etilgan.
6. Xalqaro dengiz huquqi — davlatlar va boshqa xalqaro sub'ektlar o'rtasidagi dengiz va okeanlar, ularning resurslari, navigatsiya, muhofaza qilish va boshqa faoliyatlarni tartibga soluvchi qoidalardan iborat huquqiy normalar majmuasidir.
Mana oz boʻlsa-da, bu huquq tarmoqlari haqida tushunchaga ega boʻldingiz. Bu maʼlumotlar sizga kerak boʻlib qolishi aniq.
© Muallif: Bekzod Chorshanbiyev
👉 @huquqiyformat
8-sinf 18-mavzu ichida yoritilmagan yana bir mavzu bor. Huquq sohalari deb atalgan bu mavzuda davlatning Huquq tizimi 2 ta xil tarmoqlarga boʻlinishi keltirilgan:
1) davlatning ichki huquq tizimi tarmoqlari
2) xalqaro huquq tizimi tarmoqlari.
Lekin darslikda faqat birinchi - ichki huquq tizimi tarmoqlari yoritilgan. Xalqaro huquq tarmoqlar haqida esa yuqorida suratda berilgan maʼlumot bor xolos.
Xalqaro huquq tizimi tarmoqlari oʻquv dasturiga kirib ketadi. Shu sababli bu mavzuda faqat darslikda berilgan maʼlumotlar bilan cheklana olmaymiz. Testda darslikda yozilgan, ammo maʼnosi berilmagan maʼlumotlardan ham savol tushishi mumkin.
Shu sababli bugun darslikda berilgan, ammo yoritilmagan Xalqaro huquq tizimi tarmoqlarini koʻrib chiqamiz.
Xalqaro huquq tizimi quyidagi tarmoqlarni o‘z ichiga oladi:
1) xalqaro ommaviy huquq,
2) xalqaro xususiy huquq,
3) xalqaro tash kilotlar huquqi,
4) xalqaro xavfsizlik huquqi,
5) diplomatiya va konsullik huquqi,
6) xalqaro dengiz
huquqi.
1) Xalqaro ommaviy huquq — bu davlatlar, xalqaro tashkilotlar va boshqa xalqaro sub'ektlar o'rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi qoidalar va tamoyillar to'plamidir. Bu huquq turi asosan xalqaro shartnomalar, odat huquqi, umumjahon me'yorlari va xalqaro sudlarning qarorlariga asoslanadi.
2) Xalqaro xususiy huquq — bu davlatlararo shaxslar, tashkilotlar yoki kompaniyalar o'rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy normalar to'plamidir. U asosan shaxsiy va moliyaviy manfaatlarga taalluqli bo'lgan masalalarni, jumladan, shartnomalar, mulk huquqi, nikoh va oilaviy munosabatlar kabi sohalarni qamrab oladi. Bu tarmoqda manbalari 2 davlat oʻrtasidagi shartnomalar, davlatlarning milliy qonunchiligi, arbitraj sudi qarorlari va xalqaro shartnomalar hisoblanadi.
3) Xalqaro tashkilotlar huquqi — bu xalqaro tashkilotlarning faoliyatini, ularning tuzilishini, maqsadlarini va vazifalarini belgilovchi huquqiy normalar to'plamidir. Bu soha xalqaro munosabatlar, diplomatiya va davlatlararo hamkorlikning asosiy tamoyillarini o'z ichiga oladi. Oʻzbekiston uchun bu tarmoq xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qilish aʼzo boʻlish va tashkilot qonunlarini qoʻllash uchun kerak.
4) Xalqaro xavfsizlik huquqi – bu davlatlararo munosabatlarni tartibga soluvchi, xalqaro xavfsizlikni ta'minlashga qaratilgan normativ-huquqiy me'yorlar to'plamidir. Bu huquqning asosiy maqsadi davlatlar o'rtasidagi tinchlikni saqlash, harbiy mojarolarni oldini olish va xalqlar o'rtasida barqarorlikni ta'minlashdir. Xalqaro xavfsizlik huquqi ko'p jihatdan BMT (Birlashgan Millatlar Tashkiloti) tizimiga asoslanadi. Oʻzbekiston ham BMT aʼzo boʻlib, bu borada asosan BMT xavfsizlik kengashi qonunlariga tayanadi.
5. Diplomatiya va konsullik huquqi. Diplomatiya — davlatlar o'rtasidagi munosabatlarni tartibga solish va boshqarish jarayonidir. Bu jarayon orqali davlatlar o'z manfaatlarini himoya qilish, tinchlikni saqlash, iqtisodiy va madaniy aloqalarni rivojlantirish kabi maqsadlarga erishadilar. Diplomatiya asosan rasmiy vakillar (diplomatlar) orqali amalga oshiriladi va ularning faoliyati xalqaro shartnomalar, qarorlar va boshqa hujjatlar bilan tartibga solinadi. Konsullik huquqi — esa diplomatiyaning bir qismi bo'lib, davlatlarning xorijdagi fuqarolarini himoya qilish va ularga xizmat ko'rsatish bilan bog'liqdir. Konsul — bir davlatning boshqa bir davlatdagi rasmiy vakili bo'lib, u fuqarolarni himoya qilish, ularning huquqlarini ta'minlash, shuningdek, savdo-sotiq va iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirishga yordam beradi. Konsullik muassasalari (konsulliklar) ushbu faoliyatni amalga oshirish uchun tashkil etilgan.
6. Xalqaro dengiz huquqi — davlatlar va boshqa xalqaro sub'ektlar o'rtasidagi dengiz va okeanlar, ularning resurslari, navigatsiya, muhofaza qilish va boshqa faoliyatlarni tartibga soluvchi qoidalardan iborat huquqiy normalar majmuasidir.
Mana oz boʻlsa-da, bu huquq tarmoqlari haqida tushunchaga ega boʻldingiz. Bu maʼlumotlar sizga kerak boʻlib qolishi aniq.
© Muallif: Bekzod Chorshanbiyev
👉 @huquqiyformat