Huquq | Bekzod Chorshanbiyev

«LexAI» oʻzbek yuridik olamida katta inqilob boʻla oladigan loyiha.

Bu loyiha qachondir boʻlishi aniq edi. Ammo Adliya vazirligi bu narsani juda tez amalga oshira oldi. Bunga sabab esa Adliyada kreativ kadrlar koʻp ekanligi. Adliya vaziri Akbar Tashkulov ham zamonaviy fikrlovchi inson. Buni bizga Rektorlik vaqtlarida oʻzimiz guvohi boʻlganmiz.

LexAI dan juda koʻp xulosalar chiqarishimiz mumkin. Zamon tez oʻzgarmoqda. 2024-yilda Sunʼiy intellekt hayotimizda qisman boʻlsada oʻz oʻrniga ega boʻldi. Endi u yildan-yilga bu oʻrinni kengaytirib boradi. Har bir sohada sunʼiy intellekt joriy etiladi. Shu oʻrinda yaqin yillarda Yuridik sohada ham juda koʻp vazifalarni sunʼiy intellektning oʻzi amalga oshira boshlaydi.

Bu albatta Yuristlarga boʻlgan talabni qisqartirishi aniq. Chunki oddiy maslahat yoki yuridik konsultatsiya uchun yuristga murojaat qilish ehtiyoji kamayadi. Hujjatlarni tayyorlashni ham sunʼiy intellekt oʻz zimmasiga oladi.

Lekin Sunʼiy intellekt baribir toʻliq yuridik kasbni egallashi imkonsiz. Chunki sohada inson omili saqlanib qoladi. Professional yuristlar real hayotda amaliy yuridik yordam koʻrsatishda davom etadi. Ammo AI sohada yurgan oʻrtamiyona yuristlarni siqib chiqarishi mumkin. Bu degani oʻrtamiyona yuristlarga ishlar deyarli qolmaydi. Ammo oʻz ishining ustalari boʻlgan yuristlarga talab hech qachon oʻlmaydi.

Bularni yozishimdan maqsad, boʻlajak yuristlarga maslahat: bu sohada yoki eng yaxshisi boʻlasiz yoki oʻyindan chiqasiz. Zamon talabi shu. Shu sababli eng yaxshisi boʻlishga harakat qiling.

© Bekzod Chorshanbiyev

👉 @huquqiyformat

Yangi yilga ham 10 kun qolibdi.

Yangi yilni Oʻzbekistonda kutib olishga qaror qildim. Reja boʻyicha Oʻzbekistonga 2025-yilning boshlarida qaytishim kerak edi. Lekin bayram tufayli ertaroq qaytishni reja qildim. Sababini hozir tushuntiraman.

Bir safar yangi yilni chet elda nishonlab koʻrganman. Doʻstlar bilan. Lekin ishoning unchalik qiziq emas bu. Toʻgʻri, boshqa davlatlarda bayram, ayniqsa yangi yil boshqacha darajada kutib olinadi. Shoular, konsertlar, bezaklar. Ammo bu narsalar bayram uchun yetarli boʻlmas ekan. Nima kam desangiz oila kamlik qilarkan baribir.

Bayram baribir yaqinlar doirasida bayramdek oʻtar ekan. Bu post ham bayram emas, oila haqida. «Uyda yolgʻiz» kinosini hamma koʻrgan. Kevin adashib Nyu-Yorkka borib qoladi. Otasining kredit kartasida boylardek yashab koʻradi. Lekin oxirida baribir bir oʻzi oiladan uzoqda boʻlgani uchun bayram ham kutganidek boʻlmaydi. Bu ssenariy nafaqat kichik yoshga, balki katta yoshdagilarga ham toʻgʻri kelishini tushunganman. Shunday ekan eng yaxshi bayram oila davrasida oʻtgan bayram ekan. Aslida seni doim kutadigan makoning boʻlishi ham baxt.

Bularni yozishimdan maqsad, kanalimni kuzatuvchilarning koʻpchiligi 16-17-18 yoshdagi, katta hayotga qadam qoʻyayotgan yoshlar. Bu yoshda koʻpchilik mustaqil hayot orzusida boʻladi. Bu yaxshi albatta. Ammo baribir oiladan ajralib keta olmasligingizni vaqti kelib tushuna boshlaysiz. Insonning hayotida turli davrlar boʻladi. Abituriyentlik, talabalik va katta hayot. Har qaysi davrda sizni qoʻllab-quvvatlovchi faqat oila va yaqinlar boʻladi.

👉 @huquqiyformat

Federatsiya va Konfederatsiyaning asosiy farqi.

Bilamizki davlatning tuzilish shakliga koʻra oddiy va murakkab turlarga ajratamiz. Oddiy shaklga unitar davlatlar kirsa, murakkab shaklga federatsiya va Konfederatsiyalar kiradi.

Unitar davlatni tushunish, sharhlash oson. Ammo koʻp abituriyentlar Federativ va Konfederativ davlatlarni farqini bilishda qiynalishadi.

Bugun shu boʻyicha layfhak aytmoqchiman. Asosiy bitta farq bor. Bu ham boʻlsa subyektlar suverenitetiga bogʻliq.

Federatsiya va Konferensiya koʻp jihatdan oʻxshash, ammo eng katta farq ularning tarkibiy qismi, subyekti boʻlgan davlatlarning suvereniteti bor yoki yoʻqligida. Shu orqali Federativ va Konfederativni ajratib olishingiz mumkin.

Federatsiyaga birlashgan davlatlarning mutloq suvereniteti boʻlmaydi. Konfederatsiyaga esa davlat oʻz suvereniteti saqlagan holda kiradi.

Misol uchun Rossiya Federatsiyasi. Oʻz nomi bilan Federativ davlat. Rossiyaning 89 ta subyekti bor. Ulardan 21 tasi Respublika maqomida. Yaʼni Rossiyaning oʻzining ichida 21 ta Respublika mavjud. Ammo ularning mutloq suvereniteti yoʻq. Suverenitet — bu davlatning ichki va tashqi siyosatda mustaqilligi. Ushbu 21 ta Respublika ichki siyosatda qisman erkin boʻlishi mumkin (oʻzining prezidentini saylash, parlamentini shakllantirish, maʼmuriy hududini belgilash va h.k), ammo tashqi siyosatda baribir bu Respublikalar nomidan Rossiya Federatsiyasi ish olib boradi.

Endi Konfederatsiyani misol orqali tushuntirsam. Bunga doimiy eng yaxshi misol Yevropa Ittifoqi. Yevropa Ittifoqiga 27 ta davlat kiradi. Ular oʻzi uchun yagona valyuta, yagona chegara va yagona iqtisodiy zona yaratib olishgan. Ammo Yevropa Ittifoqiga aʼzo 27 ta davlat oʻzining mutloq suverenitetiga ega. Har bir davlat ichki va tashqi siyosatda oʻz davlati nomidan ish olib borishi mumkin. Bu esa Konfederativ tuzumga xos belgi hisoblanadi.

Demak asosiy farqni shu jihatlarga qarab ajratib olishimiz mumkin. Oʻylaymanki bu mavzuni, ushbu misollar bilan osonroq oʻrganasiz.

© Muallif: Bekzod Chorshanbiyev. «Huquqiy format»

↗️ Barcha abituriyentlarga ushbu postni yuborib qoʻying.

👉 @huquqiyformat

Kanaldan noaktiv (oʻchirilgan) akkauntlarni tozalab chiqmoqdaman. Son emas sifat muhim. Agarda kanalda ulanishda qandaydir muommo boʻlsa menga yozishingiz mumkin.

Fuqarolarning Konstitutsiyaviy huquqlarini endi oson oʻrganasiz.

Konstitutsiya boʻyicha ham foydali narsa yozgim keldi. Bugun Konstitutsiyaviy huquqlar haqida gaplashamiz. Darslikda bu borada yaxshi jadvallar berilgan, ammo ularning moddalari eski Konstitutsiyada qolib ketgan. Bugun bu huquqlarni Yangi Konstitutsiya boʻyicha koʻrib chiqamiz.

Konstitutsiyadagi inson va fuqarolarning huquq va erkinliklarini bir-biri bilan adashtirib yubormaslik uchun, ularni 4 guruhga boʻlsak boʻladi:

1️⃣ Shaxsiy huquq va erkinliklar
2️⃣ Siyosiy huquqlar
3️⃣ Iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar
4️⃣ Madaniy va ekologik huquqlar.

Endi bularning har biri oʻz ichiga qanday huquqlarni olishini koʻrib chiqamiz.

1️⃣ Shaxsiy huquq va erkinliklar (25-35-moddalar):
— yashash huquqi;
— insonning sha'ni va qadr-qimmatining daxlsizligi huquqi;
— erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqi;
— malakali yuridik yordam olish huquqi;
— sha'ni va qadr-qimmatiga tajovuz qilishidan, shaxsiy hayotiga aralashishdan himoyalanishi va uy-joy daxlsizligi huquqi;
— mamlakat boʻylab erkin harakatlanish, turar va yashash joyini tanlash huquqi;
— fikrlash, soʻz va eʼtiqod erkinligi;
— axborot izlash, olish va tarqatish huquqi;
— fuqaroning oʻz huquq va manfaatlariga daxldor boʻlgan hujjalar, qarorlar va boshqa materiallar bilan tanishib chiqish huquqi
— vijdon va diniy eʼtiqod erkinligi.

2️⃣ Siyosiy huquqlar ( Kons. 36-40-moddalar):

— jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda ishtirok etish huquqi;
— davlat xizmatiga kirish huquqi;
— qonunchilikka muvofiq mitinglar, tinch yigʻilishlar va namoyishlarda ishtirok etish huquqi;
— davlat hokimiyatining vakillik organlariga saylash va saylanish huquqi;
— kasaba uyushmalari, siyosiy partiyalar va boshqa jamoatchilik birlashmalariga birlashish, ommaviy harakatlarda ishtirok etish huquqi;
— davlat organlari, muassasalari yoki xalq vakilligiga arizalar, shikoyatlar va takliflar bilan murojaat qilish huquqi.

3️⃣ Iqtisodiy va ijtimoiy huquqlar (41-48-moddalar):

— mulkdor boʻlish huquqi;
— mehnat qilish va ishsizlikdan himoyalanish huquqi, erkin kasb tanlash huquqi;
— qariganda, mehnat qobiliyatini yoʻqotganda, ishsizlikda va boquvchisidan mahrum boʻlganda ijtimoiy taʼminot olish huquqi;
— dam olish huquqi
— oʻz sogʻligʻini saqlash va malakali tibbiy yordamdan foydalanish huquqi;
— uy-joyli boʻlish huquqi.

4️⃣ Madaniy va ekologik huquqlar (49-53-moddalar):

— taʼlim olish huquqi, bepul umumiy taʼlim olish huquqi;
— ilmiy, texnikaviy va badiiy ijod erkinligi huquqi;
— madaniy yutuqlardan foydalanish huquqi;
— qulay atrof-muhitga ega boʻlish huquqi (ekologik huquq 49).

Bu jadval asosida, endi siz konstitutsiyaviy huquqlarni aniq va bir-biri bilan adashtirmagan holda oʻrganishingiz mumkin.

© Bekzod Chorshanbiyev

👉 @huquqiyformat

Nima deb oʻylaysiz: Yuridik yoʻnalishiga oʻqishga kirish qiyin ekanligini, bu yoʻnalishga oʻrtamiyona tayyorlanib kirish deyarli imkonsiz ekanligini, raqobat kuchli ekanligini va ballar har yili maksimal boʻlishini eslatib turishim maqsadga muvofiqmi yoki bu narsalarni eslatib turmasam ham oʻzingiz doim yodda saqlaysizmi ?!

Agar eslatib turishimni istasangiz, bu borada yarim kechasi turib dars qilishingizga unday oladigan soʻz boyligim bor.

👉 @huquqiyformat

📊 Yosh boʻyicha ham aniqlab olishimiz kerak. (Post yozish uslubini belgilash uchun):

👍 — 16 yoshdan kichik
✍ — 16-18 yosh
🤓 — 19-24 yosh
🔥 — 25-29 yosh
👨🏻‍💻 — 30-40 yosh
🤝 — 40+ yosh