Hisob.uz

📘 MHXS-37: Umumiy xulosa — buxgalter, auditor va foydalanuvchi pozitsiyasida
📅 10-post: Standart tugadi, lekin uning mas’uliyati — hisobotdan keyin ham davom etadi

📌 MHXS-37 — bu shunchaki aloqador shaxslarni ko‘rsatish haqida emas.
Bu — buxgalteriyaning eng nozik jihatlari: ishonch, manfaatlar ziddiyati va axborot shaffofligi haqida.

Bugungi postda siz bilan ushbu standartni 3 tomonlama yondashuvda umumlashtiramiz: buxgalter, auditor va foydalanuvchi nuqtayi nazarida.

---

📘 1️⃣ Buxgalter: mas’uliyat va kasbiy xavfsizlik nuqtayi nazarida

✅ MHXS-37 buxgalterga 3ta savolni doimiy eslatadi:

– Bu shaxs kompaniyaga ta’sir qiladimi?
– Bu bitim bozor shartlaridami?
– Bu foydalanuvchi uchun muhimmi?

📎 Buxgalter noto‘g‘ri ochiqlash tufayli nafaqat hisobotni buzishi, balki kasbiy obro‘siga putur yetkazishi mumkin.

---

📘 2️⃣ Auditor: xavfni aniqlash va fikr bildirish uchun asos

✅ Auditor MHXS-37 asosida quyidagilarga e’tibor beradi:

– Aloqadorlik hujjatlarda qanday asoslangan?
– Operatsiyalar shaffofmi?
– Ochiqlanish to‘liq va asoslimi?

📌 Kamchilik bo‘lsa — modifikatsiyalangan fikr, ehtimoliy rad javobi paydo bo‘ladi.
Bu esa kompaniya uchun obro‘y, kredit, sarmoya, hatto soliq tekshiruvlari darajasidagi xavfga olib keladi.

---

📘 3️⃣ Foydalanuvchi: qaror qabul qiluvchi, ishonch talab qiluvchi tomon

✅ Investor, moliyaviy tahlilchi, bank, hamkor — buxgalteriya hisobotini o‘qiydi va savol bermasdan oldin javobni ko‘rishni xohlaydi.

📎 MHXS-37 — aynan mana shu javoblarni taqdim etuvchi vosita.

– Aloqadorlik ochiq yozildimi?
– Imtiyozli bitim yashirilmaganmi?
– Raqamlar “to‘g‘ri”, lekin ular ortida kim turgani aniqmi?

---

📘 Xulosa:

🔵 MHXS-37 — buxgalterning raqam yozish emas, tahlil qilish davriga o‘tganini bildiruvchi standartdir.
🟢 Auditor uchun bu — xatolikni ko‘rishdan oldin xavfni his qilish vositasi.
🟠 Foydalanuvchi uchun esa bu — raqam ortidagi real hayotni ko‘rish imkoniyatidir.

📌 Siz bu standart orqali hisobotni shunchaki yillik majburiyat emas, ishonch hujjatiga aylantira olasiz.

---

📘 MHXS-37 bilan siz o‘rgandingiz:

✅ Kim — aloqador
✅ Qachon — ochiqlash kerak
✅ Nima — xavfli hisoblanadi
✅ Qanday — yozish kerak
✅ Kim uchun — bu axborot zarur

▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️

📅 Ertadan boshlab:
Yangi MHXS postlarimiz — MHXS-24: Hisob siyosati, smetalar va baholash yondashuvlari mavzusi bilan davom etadi.
Yana bir muhim, amaliy va tahliliy standartni chuqur o‘rganamiz!

────────────────────────────────────────
📢 @hisobuz — buxgalteriya, audit va moliyaviy savodxonlik bo‘yicha axborot-ta’limiy platforma
💬 Muhokama guruhi: t.me/buxgalteriya_hisobi_uz

📘 MHXS-37: Aloqadorlikni aniqlashda murakkab holatlar
📅 9-post: Qachon "ta’sir bor", qachon "mustaqillik yo‘q"? Qarindoshlik, norasmiy sheriklik va yashirin manfaatlar

📌 MHXS-37 talablariga ko‘ra, kompaniya har yili aloqador shaxslar ro‘yxatini yangilab, ular bilan bo‘lgan bitimlarni tahlil qilishi shart.
Ammo ba’zi holatlar bor-ki, aloqadorlik ochiq emas, u noaniq, norasmiy yoki bilvosita ko‘rinishda bo‘ladi.

Bugungi postda aynan shunday murakkab holatlarni ko‘rib chiqamiz.

---

📘 1️⃣ Yaqin qarindoshlik, lekin hujjatda aks etmagan

🔹 Masalan: direktor o‘zining opasining eriga xizmat buyurtiradi.
📎 Hujjatda hech qanday aloqadorlik yozilmagan.
📌 MHXS-37 bunday holatni ham aloqadorlik deb tan oladi — chunki “yaqin qarindosh orqali ta’sir” mavjud.

---

📘 2️⃣ Norasmiy sheriklik yoki qaror qabul qilishga ta’sir

🔹 Masalan: ikki tashkilot rahbarlari do‘st, ular norasmiy kelishuv asosida bir-biriga xizmat ko‘rsatadi.
📎 Yuridik jihatdan hech qanday ulush yoki nizomiy bog‘liqlik yo‘q.
📌 Ammo qarorlar o‘zaro muvofiqlashtirilgan — demak, manfaatlar bog‘langan.

📌 Bu MHXS-37’da “muvofiqlashtirilgan faoliyat” orqali aloqadorlik deyiladi.

---

📘 3️⃣ Sobiq rahbarlar va ularning yangi bizneslari

🔹 Kompaniyani tark etgan direktor o‘z nomidan yangi firma ochgan va avvalgi korxona bilan xizmat aloqasini davom ettiryapti.
📎 Rasman u aloqador emas, lekin u hali ham qaror qabul qilishga ta’sir ko‘rsatmoqda.
📌 Bu — yashirin aloqadorlik holati.

---

📘 4️⃣ Kichik ulush, katta ta’sir

🔹 Investor kompaniyada atigi 10% ulushga ega, lekin u moliyaviy qarorlarni bloklash huquqiga ega.
📎 BHMS bo‘yicha u “asosiy aksiyador” emas.
📌 MHXS-37 bo‘yicha esa — u aloqador shaxs.

---

📘 5️⃣ Yaqinlik sababi — nikohsiz yashash, doimiy moliyaviy bog‘liqlik

🔹 Direktorning fuqarolik nikohidagi turmush o‘rtog‘i uning firmasi orqali xizmatlar ko‘rsatmoqda.
📌 Rasmiy nikoh yo‘q — lekin MHXS-37 bu munosabatni "yaqin shaxsiy ta’sir" deb baholaydi.

---

📘 Xulosa:

📌 MHXS-37 buxgalterni o‘ziga savol berishga o‘rgatadi:
– Bu shaxs rasmiy hujjatda yo‘qmi?
– Ammo u kompaniya faoliyatiga ta’sir o‘tkazmayaptimi?
– Bitim “mustaqil” ko‘rinayaptimi, lekin aslida manfaatlar bog‘liq emasmi?

✅ MHXS-37’ning asl kuchi shundaki — u aloqadorlikni hujjatdan emas, mazmundan izlaydi.
Bu esa buxgalterni oddiy yozuvchi emas, tahlil qiluvchi va baholovchi mas’ul shaxsga aylantiradi.

▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️

📅 Bugun soat 19:00 da:
10-post: MHXS-37 bo‘yicha umumiy xulosa — buxgalter, auditor va foydalanuvchi pozitsiyasida
Yakuniy nuqtada, 3 tomon o‘z manfaatiga ko‘ra bu standartdan nimani kutadi?

────────────────────────────────────────
📢 @hisobuz — buxgalteriya, audit va moliyaviy savodxonlik bo‘yicha axborot-ta’limiy platforma
💬 Muhokama guruhi: t.me/buxgalteriya_hisobi_uz

📘 MHXS-37: MHXS va BHMSda yondashuv farqlari
📅 8-post: Milliy va xalqaro standartlar o‘rtasidagi tafovut — shunchaki farq emas, mas’uliyat darajasi

📌 MHXS-37 va O‘zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobi milliy standartlari (BHMS) o‘rtasida aloqador shaxslar bilan operatsiyalarni ochiqlash borasida sezilarli farqlar mavjud.

Bu farqlar nafaqat terminologiya, balki yondashuv, chuqurlik va shaffoflik darajasida ko‘zga tashlanadi.

---

📘 1️⃣ Yondashuvning mohiyatidagi farq:

🔹 BHMS – odatda buxgalterlik hisobotini tuzishga qaratilgan,
lekin aloqadorlik tushunchasi ko‘pincha umumiy tarzda beriladi yoki umuman e’tibordan chetda qoladi.

🔹 MHXS-37 – foydalanuvchi nuqtayi nazaridan axborot ochiqligini ta’minlaydi.
Hisobotlar faqat raqam emas, balki manfaatlar, ziddiyatlar va shaxsiy ta’sirlar haqida ham ma’lumot berishi kerak.

---

📘 2️⃣ Aloqadorlikni aniqlashdagi farq:

🔸 BHMS: faqat aniq bog‘liqliklar ko‘rsatiladi (direktor, asosiy aksiyador...)
🔸 MHXS: bilvosita ta’sir, qarindoshlik, norasmiy nazorat, qaror qabul qiluvchi shaxslar — bularning barchasi hisobga olinadi

📌 Bu MHXS’dagi “substance over form” tamoyilining yorqin namunasidir:
> “Shakl emas, mazmun muhim.”

---

📘 3️⃣ Ochiqlanish darajasi:

🔸 BHMSda ko‘pincha umumiy izohlar yetarli deb hisoblanadi
🔸 MHXS-37 esa:
– Shaxs nomi yoki munosabati
– Bitim summasi
– Shartnoma tafsilotlari
– Imtiyozli shartlar mavjud bo‘lsa, alohida ochiqlash
... bularning barchasini talab qiladi

---

📘 4️⃣ Foydalanuvchiga qaratilganlik:

📎 BHMS: ko‘proq davlat organlari uchun tuziladi
📎 MHXS: foydalanuvchining qaror qabul qilishiga yordam beruvchi vosita

✅ Masalan, investor quyidagi savollarga javob topmoqchi:
– Kompaniyadagi kuchli ta’sir kimda?
– U qanday bitimlar qilgan?
– Bu bitimlar shaffofmi yoki yashirin imtiyozlar bormi?

---

📘 Xulosa:

📌 MHXS-37 — bu shunchaki “raqamlarni ko‘rsatish” standarti emas.
Bu — axborot shaffofligini ta’minlovchi, ishonchni oshiruvchi va foydalanuvchini himoya qiluvchi vosita.

✅ Agar siz faqat BHMS asosida ishlasangiz — siz hisobotni tuzasiz.
✅ Agar siz MHXS-37 asosida ishlasangiz — siz hisobotga mas’uliyat qo‘shasiz.

▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️

📅 Ertaga soat 09:00 da:
9-post: Aloqadorlikni aniqlashda murakkab holatlar — qarindoshlik, norasmiy nazorat, chekka sheriklar haqida yozamiz.
Qachon “ta’sir bor”, qachon “mustaqillik buzilgan” degan savollarni tahlil qilamiz.

────────────────────────────────────────
📢 @hisobuz — buxgalteriya, audit va moliyaviy savodxonlik bo‘yicha axborot-ta’limiy platforma
💬 Muhokama guruhi: t.me/buxgalteriya_hisobi_uz

📘 MHXS-37: Bozor shartlari va imtiyozli bitimlar
📅 7-post: Bitim “oddiy” bo‘lsa ham, nima uchun ochiqlanishi kerak?

📌 Ko‘p hollarda kompaniyalar aloqador shaxslar bilan bitim tuzadi va bu bitimni “bozor narxida” deb ko‘rsatib, ochiqlashni lozim topmaydi.

MHXS-37 esa shuni talab qiladi:
👉 Bitim bozor narxida bo‘lsa ham — agar u aloqador shaxs bilan bo‘lsa, ochiqlanishi shart.

---

📘 Bozor shartlari deganda nimani tushunamiz?

✅ Bitim mustaqil, manfaatlar ziddiyatisiz, erkin kelishuv asosida tuzilgan bo‘lishi kerak
✅ Narx, muddat, shartlar, to‘lov va javobgarlik — odatiy tijorat holatlariga mos kelishi kerak
✅ Shu bilan birga: kim bilan tuzilganiga ham qaraladi!

📌 Aloqador shaxslar bilan tuzilgan bitim — har doim mustaqil emas. Shuning uchun ular foydalanuvchi uchun ahamiyatli hisoblanadi.

---

📘 Imtiyozli bitimlar deganda nima tushunamiz?

❗️ Bu shartlar bozor sharoitlaridan chetga chiqqan holatlardir:

– Foizsiz qarz
– Narxi tushirilgan xizmat yoki tovar
– Muddati cho‘zilgan to‘lov
– Kafillik talab qilinmagan kredit
– Ish haqi, bonus, ijara yoki avansdagi imtiyozlar

📌 Bunday hollarda MHXS-37 nafaqat bitimni, balki imtiyozli shartlarni alohida ko‘rsatishni ham majburiy qiladi.

---

📘 Misollar:

🔹 Bozor narxida xizmat ko‘rsatildi
– Ochiqlanishi kerak, chunki bu aloqador shaxs bilan bo‘lgan bitim
– Raqam, shaxs, muddat, narx, aloqadorlik ko‘rsatiladi

🔹 Direktor qarindoshiga foizsiz qarz berildi
– Ochiqlanadi
– Bunda alohida e’tibor: foizsiz ekanini yozish, muddat va miqdor haqida izoh berish

---

📘 Xulosa:

📌 MHXS-37 buxgalterni shunday tahlilga chaqiradi:
✅ Bitim oddiy ko‘rinsinmi, odatiy bo‘lsinmi — agar u aloqador shaxs bilan bo‘lsa, foydalanuvchi bu haqda bilishi kerak.

✅ Agar bitim imtiyozli bo‘lsa — bu aks ettirilishi majburiy axborotga aylanadi.

📌 Esda tuting: foydalanuvchi “raqam”ga emas, raqam ortidagi vaziyatga qiziqadi.

▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️

📅 Bugun soat 19:00 da:
8-post: MHXS-37 va BHMSda yondashuv farqlari haqida post chiqadi.
Milliy yondashuvda nimalar yetishmaydi? Xalqaro standarti nima afzallik beradi?

────────────────────────────────────────
📢 @hisobuz — buxgalteriya, audit va moliyaviy savodxonlik bo‘yicha axborot-ta’limiy platforma
💬 Muhokama guruhi: t.me/buxgalteriya_hisobi_uz

📘 MHXS-37: Real misollar asosida ochiqlash
📅 6-post: Bitim qanday yoziladi? Raqam bo‘ladimi? So‘z yetarlimi?

📌 MHXS-37 nafaqat "nima ochiqlanishi kerak" degan savolga, balki "bu qanday yozilishi kerak?" degan muhim savolga ham javob beradi.

Bugungi postda siz bilan moliyaviy hisobotning izohlar qismida aloqador operatsiyalarni qanday yozish kerakligini o‘rganamiz.

---

📘 Misol 1: Direktor qarindoshiga xizmat ko‘rsatgan

🔹 Tashkilot direktori o‘g‘liga tegishli firmadan 2023-yilda 80 mln so‘mlik IT xizmatlar olgan.

📎 Ochiqlanish shakli:
> "2023-yil davomida Kompaniya direktorining o‘g‘liga tegishli bo‘lgan “TechServis” MCHJdan 80 mln so‘mlik xizmat ko‘rsatildi. Bitim odatiy bozor narxlarida tuzilgan. Hisobot sanasida hech qanday qarzdorlik mavjud emas."

🟢 Tahlil:
– Aloqador shaxs: mavjud
– Bitim: mavjud
– Raqam, shaxs, munosabat, ta’sir — to‘liq ko‘rsatilgan

---

📘 Misol 2: Sho‘ba korxonaga foizsiz qarz berilgan

🔹 Asosiy kompaniya sho‘ba korxonaga 1 yil muddatga 500 mln so‘m foizsiz qarz bergan.

📎 Ochiqlanish shakli:
> "Sho‘ba korxona “Sanoat Invest” MCHJga 2023-yil davomida 500 mln so‘m foizsiz qarz berildi. Qarz muddati 12 oy. Ushbu bitim odatiy bozor shartlaridan chetga chiqqani sababli, izoh tarzida ochiqlanmoqda."

🟢 Tahlil:
– Imtiyozli shart mavjud → alohida izoh bilan ko‘rsatilgan
– Foydalanuvchi uchun qarorni o‘zgartiruvchi ma’lumot mavjud

---

📘 Misol 3: Hisobotda shaxs ochiqlangan, lekin bitim yo‘q

🔹 Boshqaruv a’zosi bo‘lgan direktor akasi kompaniya faoliyatiga ta’sir ko‘rsatmaydi va hech qanday operatsiya amalga oshmagan.

📎 Ochiqlanish shakli:
> "Boshqaruv a’zosi Sh.Xudoyberganovning akasi kompaniya faoliyatida ishtirok etmaydi. U bilan moliyaviy yoki xo‘jalik bitimi mavjud emas."

🟢 Tahlil:
– Faqat aloqador shaxs mavjud, operatsiya yo‘q
– Shunga qaramay, foydalanuvchini xabardor qilish uchun eslatib o‘tilgan

---

📘 Qanday so‘zlar va uslublar ishlatiladi?

✍️ Ochiqlashda quyidagi elementlar bo‘lishi kerak:
– Shaxs nomi yoki mansabi
– Mavjud munosabat (qarindoshlik, boshqaruv, sho‘balik)
– Bitim summasi va turi
– Shartlar (odatiy yoki imtiyozli)
– Hisobot sanasidagi qoldiq, majburiyat yoki qarz mavjudligi

---

📘 Xulosa:

📌 MHXS-37 buxgalterdan “raqamlar yetarli” deb o‘ylashni emas, voqeani tushuntirishni talab qiladi.

✅ Har bir izoh:
– Aniq
– Shaffof
– Foydalanuvchi uchun tushunarli bo‘lishi kerak

❗️ So‘z — sizning auditor oldidagi himoya vositangiz.
Yozilmagan haqiqat — noto‘g‘ri hisobotga olib keladi.

▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️

📅 Ertaga soat 09:00 da:
7-post: Bozor shartlari va imtiyozli bitimlar — nozik chiziqni qanday aniqlaymiz?
Bitim “oddiy” bo‘lsa ham, nima uchun ochiqlanishi kerakligini ko‘ramiz.

────────────────────────────────────────
📢 @hisobuz — buxgalteriya, audit va moliyaviy savodxonlik bo‘yicha axborot-ta’limiy platforma
💬 Muhokama guruhi: t.me/buxgalteriya_hisobi_uz

📘 MHXS-37: Aloqador operatsiyalarni ochiqlashdagi tipik xatolar va audit yondashuvi
📅 4-post: Noto‘g‘ri ochiqlangan bitim — buxgalterning javobgarlik hujjatidir!

📌 MHXS-37 talablari bajarilgan bo‘lsa-da, ko‘plab kompaniyalar hali-hanuz aloqador bitimlarni noto‘g‘ri yoki yuzaki ko‘rsatmoqda.
Auditor esa bu kamchiliklarni ko‘rmasdan qolmaydi.

---

📘 Tipik xatoliklar:

❌ 1. Aloqador shaxs aniqlanmagan
– Direktorlarning yaqin qarindoshlari yoki sho‘ba/sherikliklar hisobga olinmagan

❌ 2. Operatsiya mavjud bo‘lsa-da, ochiqlanmagan
– Foizsiz qarzlar, imtiyozli xizmatlar, muddatli to‘lovlar ochiqlanmagan

❌ 3. Shartlar noaniq yoki umumiy ko‘rsatilgan
– “Xizmat ko‘rsatildi” deb yoziladi, lekin miqdor, muddati va foyda ko‘rsatilmaydi

❌ 4. Faqat raqam, lekin izoh yo‘q
– Bitim bozor shartlarida emasligi tushuntirilmagan

❌ 5. Faoliyat hajmiga ta’sir qiluvchi bitimlar kamaytirilgan
– Yirik bitimlar mayda bo‘lib ko‘rsatilgan yoki shunchaki jamlanib yozilgan

---

📘 Auditorlar bu xatolarga qanday yondashadi?

✅ Auditor quyidagilarga e’tibor beradi:

– Aloqador shaxslar ro‘yxati to‘liqmi?
– Bitimlar shartnomasi mavjudmi?
– Operatsiya shartlari odatiymi?
– Bitim summasi va balans holati ko‘rsatilganmi?
– Aloqadorlik subyektiv emas, hujjat asosidami?

❗️ Agar auditor noto‘g‘ri ochiqlanishni aniqlasa:
– “Modifikatsiyalangan fikr” beradi
– Hisobotni ishonchsiz deb topishi mumkin
– Buxgalter mas’ul bo‘ladi

---

📘 Xulosa:

📌 MHXS-37 buxgalterni nafaqat raqam yozuvchi, balki moliyaviy shaffoflikni boshqaruvchi mutaxassis sifatida ko‘radi.

✅ Har bir bitimda:
– Aloqadorlik bor-yo‘qligini aniqlang
– Foydalanuvchi uchun bu axborot muhimligini baholang
– Auditor savol berishidan oldin siz ochiq yozing!

❗️ Raqamni yashirish mumkin — lekin ta’sirni yashirish — sizning kasbiy obro‘yingizga putur yetkazadi.

▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️

📅 Ertaga soat 09:00 da:
5-post: Aloqador shaxslar va operatsiyalar bo‘yicha yakuniy testlar va amaliy mashqlar chiqadi.
Nazariyani amaliy qaror qabul qilish darajasiga olib chiqamiz!

────────────────────────────────────────
📢 @hisobuz — buxgalteriya, audit va moliyaviy savodxonlik bo‘yicha axborot-ta’limiy platforma
💬 Muhokama guruhi: t.me/buxgalteriya_hisobi_uz

📘 MHXS-37: Aloqador operatsiyalarni ochiqlash mezonlari
📅 3-post: Qaysi operatsiyalarni yozish shart, qaysilarini esa eslatish yetarli?

📌 MHXS-37 sizga har bir bitimni quyidagi savollarga asoslanib tahlil qilishni o‘rgatadi:

– Bu operatsiyada manfaatlar ziddiyati mavjudmi?
– Bitimning shartlari bozor shartlaridan farq qiladimi?
– Ushbu bitim foydalanuvchining qaroriga ta’sir qiladimi?

📎 Agar javob “ha” bo‘lsa — bu ochiqlanishi majburiy bo‘lgan aloqador operatsiyadir.

---

📘 Aloqador operatsiyani ochiqlash uchun 4 asosiy mezon mavjud:

1️⃣ Shaxs aloqador deb tan olingan bo‘lishi kerak
– Bu shaxslar kompaniyaga bevosita yoki bilvosita ta’sir o‘tkazish huquqiga ega bo‘lgan shaxslardir (direktor, asosiy aksiyador, qarindosh va boshqalar)

2️⃣ Moliyaviy yoki xo‘jalik harakati (bitim) mavjud bo‘lishi kerak
– Bu kredit, xizmat, tovar yetkazib berish, kafillik, qarz, bonus, avans, mol-mulk berish yoki olish kabi harakat bo‘lishi mumkin

3️⃣ Bitimning shartlari odatiy bozor shartlaridan farq qilsa — bu alohida ko‘rsatilishi shart
– Masalan, imtiyozli narx, foizsiz qarz, uzoq muddatli to‘lov, kafilliksiz shartnoma va hokazo

4️⃣ Bitim foydalanuvchi uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lsa — albatta ochiqlanishi kerak
– Auditor, investor, soliq inspektori, davlat nazorati organlari uchun bu qaror qabul qilishda ahamiyatli bo‘lishi mumkin

---

📘 Hisobotda qanday ko‘rsatiladi?

Agar bitim ochiqlanishi shart bo‘lsa, bu holda buxgalteriya hisobotining izohlar qismida quyidagilar yoziladi:

– Aloqador shaxsning to‘liq nomi va munosabat darajasi
– Bitim turi: xizmat, tovar, kredit, kafillik, ijaralar
– Bitim summasi (hisobot davrida)
– Hisobot davri oxiridagi balans qoldig‘i
– Agar imtiyozli shartlar mavjud bo‘lsa, bu alohida yoziladi

---

📘 Amaliy misollar:

✅ Ochiqlanishi shart:
– Direktor qarindoshiga xizmat ko‘rsatgan va bu xizmat narxi odatiy narxdan past
– Sho‘ba kompaniyaga foizsiz qarz berilgan
– Ona kompaniya tomonidan kafillik taqdim etilgan

❌ Faqat shaxs ochiqlanadi (operatsiya bo‘lmasa):
– Direktorning o‘g‘li mavjud, lekin hech qanday bitim tuzilmagan
– Sho‘ba korxona bilan hech qanday moliyaviy harakat bo‘lmagan

---

📘 Xulosa:

MHXS-37 sizga shuni o‘rgatadi:
✅ Bitim raqami emas, bitim ortidagi shaxsiy munosabat muhim
✅ Har bir aloqadorlik — potentsial manfaatlar ziddiyatidir
✅ Foydalanuvchi uchun muhim bo‘lgan axborot — albatta ochiqlanishi kerak

📌 Agar siz bitimni yozmasangiz, foydalanuvchi uni ko‘rmaydi.
Ammo foydalanuvchi uni ko‘rmasa — ishonch yo‘qoladi.

▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️

📅 Bugun soat 19:00 da:
4-post: Aloqador operatsiyalarni ochiqlashdagi tipik xatolar va audit yondashuvi haqida post chiqadi.
Noto‘g‘ri ochiq yozilgan bitim — buxgalterning javobgarlik nuqtasidir!

────────────────────────────────────────
📢 @hisobuz — buxgalteriya, audit va moliyaviy savodxonlik bo‘yicha axborot-ta’limiy platforma
💬 Muhokama guruhi: t.me/buxgalteriya_hisobi_uz

📘 MHXS-37: Aloqador shaxs va aloqador operatsiya o‘rtasidagi farqlar
📅 2-post: Har bir aloqador shaxs — aloqador operatsiyami? Har bir operatsiya — ochiqlanishi shartmi?

📌 MHXS-37 buxgalterdan quyidagi murakkab savollarga aniq javob berishni talab qiladi:

– Qachon shaxs “aloqador” deb tan olinadi?
– Qachon bitim “aloqador operatsiya” hisoblanadi?
– Bu ikkisi har doim bir-biriga bog‘liqmi?

---

📘 1️⃣ Aloqador shaxs (Related Party) — bu kim?

✅ Kompaniyaning moliyaviy va operatsion qarorlariga bevosita yoki bilvosita ta’sir o‘tkaza oladigan jismoniy yoki yuridik shaxs.

📎 Misollar:
– Asosiy aksiyador
– Direktorlar kengashi a’zosi
– Sho‘ba yoki ona kompaniya
– Ularning yaqin qarindoshlari yoki boshqaruvdagi shaxslar

📍 Muhim jihat: agar bu shaxs kompaniyaga nazorat yoki muhim ta’sir o‘tkazish imkoniga ega bo‘lsa — u aloqador deb hisoblanadi, hatto hozircha hech qanday bitim tuzilmagan bo‘lsa ham.

---

📘 2️⃣ Aloqador operatsiya (Related Party Transaction) — bu nima?

✅ Kompaniya bilan aloqador shaxs o‘rtasida tuzilgan har qanday moliyaviy yoki xo‘jalik bitimi aloqador operatsiya hisoblanadi.

📎 Misollar:
– Kredit berish yoki olish
– Aktivlar almashuvi
– Xizmat ko‘rsatish
– Ish haqi yoki mukofot to‘lash
– Kafilliklar va qarzlar

📍 Muhim jihat: bitim bozor shartlarida tuzilgan bo‘lishi mumkin, lekin agar u aloqador shaxs bilan tuzilgan bo‘lsa — hisobotda ochiqlanishi majburiy.

---

📘 Amaliy misol:

🔹 Direktorning turmush o‘rtog‘i kompaniyaga xizmat ko‘rsatgan.
Bu shaxs — aloqador. Bitim tuzilgan — demak bu aloqador operatsiya. Ochiqlanishi shart.

🔹 Direktorning akasi mavjud, lekin u bilan hech qanday bitim tuzilmagan.
Bu shaxs — aloqador. Ammo operatsiya yo‘q — demak, faqat shaxs ochiqlanadi.

---

📘 Xulosa:

MHXS-37 buxgalterni shunchaki raqam yozuvchi emas, balki moliyaviy manfaatlar zanjirini aniqlovchi mutaxassisga aylantiradi.

✅ Har bir shaxs — tahlil qilinadi
✅ Har bir operatsiya — tekshiriladi
✅ Har bir bitim — foydalanuvchi uchun axborot sifatida ochiqlanadi

📌 Yodingizda tuting: raqamlar o‘z vaqtida to‘g‘ri yozilishi muhim, lekin ular kim bilan yozilgani undan ham muhimroq!

▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️

📅 Ertaga soat 09:00 da:
3-post: Aloqador operatsiyalarni ochiqlash mezonlari haqida post chiqadi.
Qaysi operatsiyalarni yozish shart, qaysilarini shunchaki eslatish yetarli?

────────────────────────────────────────
📢 @hisobuz — buxgalteriya, audit va moliyaviy savodxonlik bo‘yicha axborot-ta’limiy platforma
💬 Muhokama guruhi: t.me/buxgalteriya_hisobi_uz

📘 MHXS-37: O‘zaro aloqador shaxslar bilan operatsiyalar
📅 1-post: Yashirin ta’sir, xatarli manfaatlar va axborotning haqiqatga yaqinligi

📌 MHXS-37 buxgalterga quyidagi savollarni o‘rgatadi:
— Bu operatsiya shunchaki tijoratmi yoki ichki manfaatga asoslanganmı?
— Bu shaxs rasmiy emas, lekin aslida kompaniyaga ta’sir qilyaptimi?
— Investor va soliqchi uchun bu axborot ochiqlanganmi?

✅ MHXS-37 moliyaviy hisobotda aloqador shaxslar bilan aloqalarni ochiqlash bo‘yicha xalqaro talablarni belgilaydi.

---

📘 Asosiy tushuncha: Aloqador shaxs (Related Party)

📌 Bu — kompaniya faoliyatiga bevosita yoki bilvosita ta’sir o‘tkaza oladigan:

1️⃣ Jismoniy shaxs (masalan, direktor, mulkdor, ularning yaqin qarindoshlari)
2️⃣ Tashkilot (kompaniya, assotsiatsiya, sho‘ba, bog‘liq firma)

📎 Muhim mezon — mavjud yoki potentsial nazorat va muvofiqlashtirilgan qaror qabul qilish imkoniyati

---

📘 MHXS-37 nimani talab qiladi?

1️⃣ Aloqador shaxslar bilan bo‘lgan barcha bitimlar ochiqlanishi shart
2️⃣ Operatsiyalar shartlari (oddiy bozor shartlari asosidami?) yozilishi kerak
3️⃣ Agar shartlar alohida imtiyozli bo‘lsa — bu alohida ko‘rsatiladi
4️⃣ Ochiqlash — faqat raqam emas, munosabat va xavf haqida ham axborot

---

📘 Nega bu muhim?

✅ Investorlar: xatarli manfaatlar yoki moliyaviy manipulyatsiyani ko‘rishni xohlaydi
✅ Soliqchilar: bahosi past sotilgan aktiv yoki yashirin foydani aniqlashni istaydi
✅ Auditor: bitimlar mustaqil va shaffof bo‘lganini isbotlovchi hujjat talab qiladi

📌 MHXS-37 buxgalterdan axborot berishni emas — foydalanuvchi nuqtayi nazaridan haqiqatni ochiqlashni talab qiladi

---

📘 Xulosa:

MHXS-37 buxgalteriyaga quyidagilarni o‘rgatadi:
✅ Na har bir bitim teng, na har bir shaxs betaraf
✅ Siz har bir operatsiyada:
→ Aloqadorlik mavjudmi?
→ Shu sababli manfaatlar ziddiyati bormi?
→ Bu foydalanuvchiga ta’sir qiladimi? — degan savollarni berishingiz kerak

📌 Raqamlar to‘g‘ri bo‘lishi mumkin, lekin axborot noto‘liq bo‘lsa — hisobot noto‘g‘ri!

▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️▫️

📅 Bugun soat 19:00 da:
2-post: Aloqador shaxs va aloqador operatsiyaning farqi haqida post e’lon qilamiz.
Qachon shaxs aloqador? Qachon operatsiya ochiqlanishi kerak? Bular o‘rtasidagi nozik farqlarni tahlil qilamiz!

────────────────────────────────────────
📢 @hisobuz — buxgalteriya, audit va moliyaviy savodxonlik bo‘yicha axborot-ta’limiy platforma
💬 Muhokama guruhi: t.me/buxgalteriya_hisobi_uz