Пушкин мусулмон бўлганми???
Дунёдаги энг буюк адиблар ижодининг мангуликка дахлдор эканлигини сабаби ўз ёзганларига ўзгаларни ишонтира олишидир. Ишониш ва Ишонтира олиш ҳар қандай санъат туридаги энг муҳим масала. У сюрреаластикми, абстарктми, мистикми, модернистикми ва бошқа бало бадтарнистикми, фарқи йўқ. Инсон қачон ишонади, қачонки, қалбан ва ақлан таъсирланса!
Пушкин "Қуръонга иқтибос" бағишлаб бутун бошли асар ижод қилган;
Онт ичаман жуфту тоқ ҳаққи,
Қилич ҳаққи, ғазоват ҳаққи,
Онт ичаман мен Зуҳро ҳаққи,
Хуфтондаги ибодат ҳаққи...
(А. Шер ўгирмаси)
Қуръондаги қиссалар тафаккур қилинса ундан ҳикмат булоғи қайнаб чиқаверади. Пушкин ана шу илоҳий булоқдан сув ичган даҳо санъаткор:
...Измимдадир менинг бор дунё».
«Мен ҳам, — деди у, — бериб ҳаёт,
Жазоларман ўлим билан бот:
Мен сен билан тенгман, эй Худо».
Лек сендаги илоҳий шахтдан
Ўчди осий такаббур уни:
«Мен чиқардим қуёшни шарқдан,
Қани, чиқар ғарбдан сен уни!»
Фурқондаги бу қиссани эслагандирсиз-а? Агар эслолмасангиз, демак, тан олинг, ўша ўрис Пушкин динингизни сиздан яхшироқ билган...
Оддий психологик ташхисга кўра: Пушкин Қуръонга ишонмаса ва меҳр қўймаса бу қадар таъсирли адабиёт намунасини дунёга келтира олмасди;
Ўрислар "Қуръон ва Пушкин" мавзусида оғиз очишни ёқтиришмайди... Жаҳоннинг энг буюк бешта шоиридан бири бўлган Пушкин Қуръондан таъсирланиб асар ёзганлигини тан олса, худди ўриснинг бир жойи камайиб қоладигандек...
Менга эса бу мавзу ўлгудек ёқади. Масалан, Пайғамбаримиз соллоллоҳу алайҳи вассалламнинг ҳаётидан бир лавҳа тасвирига қалб кўзини югуртиринг:
"Қилич-ла сийнамни этиб чоку чок,
Титроқ юрагимни юлиб олди у,
Ёлқинланган кўмир чўғини шу чоқ
Сийнайи порамга жойлай қолди у."
(Миртемир таржимаси)
Пушкиннинг Муҳаммад соллоллоҳу алайҳи вассаллам ҳақларида сўз юритилган "Пайғамбар" асари машҳур. "Қуръонга иқтибос" ва "Пайғамбар" асарлари эълон қилингач Пушкиннинг замондош жўралари, уни "Муҳаммаднинг ҳавориси" деб атай бошлаганликлари тарихий факт.
Пушкин шахсияти ва ижодини психологик, диний ва бадиий жиҳатдан ҳаққоний таҳлил қилмоқ учун аввало, ўша замон ва маконнинг руҳияти-ю моддиятини ўрганиш зарур. Шовинистик ғоялар авж урган бир даврда Пушкин айнан Қуръонга мурожаат қилгани қизиқ "тасодиф". Балки зўравонлигу фаҳш, қонунсизлик ҳукм сурган ўша даврда Пушкин адолат ва ҳақиқатни Исломдан излагандир, деган таҳминлар ҳам йўқ эмас. Чунки Олий Мақсад консепцяси Пушкин талқинида қуйдагича янграйди:
"У шафиқдир: у Муҳаммадга
Очди порлоқ Қуръонни Аршдан;
Топинайлик нури абадга,
Кўзимиздан арисин туман."
(А. Шер ўгирмаси)
Таржимада-ку мотив ажиблиги шу қадар бўлса, аслини асти қўяверасиз-да буни! Ислом ва Иймонга бўлган бу қадар баланд эҳтиром яна қайси ғайридин шоирда бор, ўртоқлар!? Шунинг ўзи назмий шаҳодат эмасми? Тавба... Ёки бу сатрлар кўз бўямачилик учун айтилган ёлғонмикин-а... Бандаси тугул ажалдан тап тортмаган даҳо бизни алдаганмикин-а... Унга нимага керак бўлган Исломни улуғлаш, бу динга сиғинмаса... Биронта майда фикр йўғ-а, мисол:
"Жангда шаҳид кетганлар албат
Жаннатмакон дея олди ном.
Улар энди дохилсиз ором,
Фароғатга чўмди то абад."
Қизиқ, ё, Пушкин бу шоҳ сатрларни шунчаки бекорчиликдан ёзганмикин-а... Ҳозирги замондаги тузукроқ шоирдан сўранг-чи, бекорчиликда насроний динини ёқлаб бутун бошли асар ёзиш кўнглига ёқармикин?
Ҳуллас калом: Александр Пушкин ижодидан шарқона тембрга йўғрилган ва Ислом таълимоти билан суғорилган компазицяларни яна узоқ келтириб мақолани бир китоб қадар чўзиш қийин иш эмас. Шоирнинг мураккаб ва шерюрак шахсияти алоҳида кенг мавзу. Пушкин ижодининг деярли 20-25%и айни исломий ва шарқоний руҳда, десак, ишонингки, мулоҳазамиз муболаға бўлмас.
Алиф Маҳмуднинг саҳифасидан олинди.
Тафаккур қилувчилар учун!
@Tafakkur3
