Eron Yangi Suriya bilan aloqa o‘rnatishga urinmoqda
M.Imomov, siyosiy ekspert
Suriyada hokimiyat o‘zgarishi Eron uchun nafaqat diplomatik muammo, balki strategik mag‘lubiyat bo‘ldi. Asad rejimining qulashi Tehronni arab dunyosidagi asosiy ittifoqchisidan mahrum qildi, "Qarshilik o‘qi" negizlarini yo‘q qildi va milliardlab dollarlik sarmoyalarini xavf ostiga qo‘ydi. Endi Eron Damashq bilan yangi aloqa o‘rnatishga urinmoqda, biroq yangi Suriya hukumati Islom Respublikasidan uzoqlashish yo‘lini tanlaganini ochiq namoyon qilmoqda.
Tehron uchun geosiyosiy zarba
Eron rahbariyati o‘nlab yillar davomida Suriyani mustahkam tayanch deb hisoblagan edi. Biroq voqealar qarama-qarshi ritmda rivojlanmoqda: a) o‘tish davri prezidenti Ahmad ash-Shar’a Turkiya va Fors ko‘rfazi davlatlari bilan yaqinlashish yo‘lini tanlamoqda; b) uning birinchi tashrifini Saudiya Arabistoniga amalga oshirishi Damashqning yangi tashqi siyosatini ochiq namoyish etdi; c) Ash-Shar’a Ar-Riyodda Eronning Suriyaga nisbatan siyosatini keskin tanqid qilib, Asad rejimi va unga sodiq bo‘lgan eronparast harbiy tuzilmalari mintaqa xavfsizligiga tahdid solganini ta’kidladi.
Shunday qilib, Tehron Suriyadagi asosiy o‘yinchilar safidan chiqdi. Eron o‘zining Damashqdagi diplomatik missiyasini qayta ochishga urinayotgan bo‘lsa-da, bu hozircha natija bermadi.
Eronning moliyaviy yo‘qotishlari va og‘ir muzokaralar
Geosiyosiy mag‘lubiyatdan tashqari, Eronga moliyaviy tomondan ham jiddiy zarar yetkazildi. Tehron ko‘p yillar davomida Suriyaning iqtisodiy tiklanishiga umid qilib, milliardlab dollar sarmoya kiritgan edi. Ammo endi bu mablag‘lar amaliyotda yo‘qotilgan sarmoyaga aylandi.
Suriya parlamenti rasmiy ravishda Eron oldidagi qarzning $20-30 mlrd oralig‘ida ekanini tan oldi. Biroq bu mablag‘ qaytariladimi yoki yo‘q – katta savol ostida. Yangi Suriya hukumati strategik yo‘nalishlarini o‘zgartirayotgani sababli, Eronning bu pullarni qaytarib olishi ehtimoli juda past.
Tehron taktikani o‘zgartirmoqda
Eron bu jarayondan chetda qolmaslik uchun yangi diplomatik harakatlarga qo‘l urmoqda. Tehron Suriyada aloqalarni normallashtirish uchun maxsus vakil tayinladi – Muhammad-Rezo Rauf Sheybani. U 2011–2016 yillarda Eronning Suriyadagi elchisi bo‘lgan.
Sheybani Damashq va Tehron o‘rtasida diplomatik maktublar almashinuvi bo‘lganini tasdiqladi va muloqotga tayyor ekanini bildirdi. Biroq Damashqdan kelayotgan signallar shuni ko‘rsatadiki, Eron o‘z pozitsiyasini tubdan o‘zgartirishni namoyon qilishi kerak. Suriya TIV rahbari Asad ash-Shaybani muzokaralar haqida gapirar ekan, yangi Suriya hukumati mustaqilligini hurmat qilish kerakligini ta’kidladi.
Bu bejiz emas. Suriya xalqining ko‘pchiligi Asad rejimi Eron yordami tufayli uzoq vaqt saqlanib qolganini yaxshi biladi. Endi yangi hukumat Tehrondan Suriya mustaqilligini tan olishni va ichki ishlarga aralashmaslikni talab qilmoqda.
@erontahlili
M.Imomov, siyosiy ekspert
Suriyada hokimiyat o‘zgarishi Eron uchun nafaqat diplomatik muammo, balki strategik mag‘lubiyat bo‘ldi. Asad rejimining qulashi Tehronni arab dunyosidagi asosiy ittifoqchisidan mahrum qildi, "Qarshilik o‘qi" negizlarini yo‘q qildi va milliardlab dollarlik sarmoyalarini xavf ostiga qo‘ydi. Endi Eron Damashq bilan yangi aloqa o‘rnatishga urinmoqda, biroq yangi Suriya hukumati Islom Respublikasidan uzoqlashish yo‘lini tanlaganini ochiq namoyon qilmoqda.
Tehron uchun geosiyosiy zarba
Eron rahbariyati o‘nlab yillar davomida Suriyani mustahkam tayanch deb hisoblagan edi. Biroq voqealar qarama-qarshi ritmda rivojlanmoqda: a) o‘tish davri prezidenti Ahmad ash-Shar’a Turkiya va Fors ko‘rfazi davlatlari bilan yaqinlashish yo‘lini tanlamoqda; b) uning birinchi tashrifini Saudiya Arabistoniga amalga oshirishi Damashqning yangi tashqi siyosatini ochiq namoyish etdi; c) Ash-Shar’a Ar-Riyodda Eronning Suriyaga nisbatan siyosatini keskin tanqid qilib, Asad rejimi va unga sodiq bo‘lgan eronparast harbiy tuzilmalari mintaqa xavfsizligiga tahdid solganini ta’kidladi.
Shunday qilib, Tehron Suriyadagi asosiy o‘yinchilar safidan chiqdi. Eron o‘zining Damashqdagi diplomatik missiyasini qayta ochishga urinayotgan bo‘lsa-da, bu hozircha natija bermadi.
Eronning moliyaviy yo‘qotishlari va og‘ir muzokaralar
Geosiyosiy mag‘lubiyatdan tashqari, Eronga moliyaviy tomondan ham jiddiy zarar yetkazildi. Tehron ko‘p yillar davomida Suriyaning iqtisodiy tiklanishiga umid qilib, milliardlab dollar sarmoya kiritgan edi. Ammo endi bu mablag‘lar amaliyotda yo‘qotilgan sarmoyaga aylandi.
Suriya parlamenti rasmiy ravishda Eron oldidagi qarzning $20-30 mlrd oralig‘ida ekanini tan oldi. Biroq bu mablag‘ qaytariladimi yoki yo‘q – katta savol ostida. Yangi Suriya hukumati strategik yo‘nalishlarini o‘zgartirayotgani sababli, Eronning bu pullarni qaytarib olishi ehtimoli juda past.
Tehron taktikani o‘zgartirmoqda
Eron bu jarayondan chetda qolmaslik uchun yangi diplomatik harakatlarga qo‘l urmoqda. Tehron Suriyada aloqalarni normallashtirish uchun maxsus vakil tayinladi – Muhammad-Rezo Rauf Sheybani. U 2011–2016 yillarda Eronning Suriyadagi elchisi bo‘lgan.
Sheybani Damashq va Tehron o‘rtasida diplomatik maktublar almashinuvi bo‘lganini tasdiqladi va muloqotga tayyor ekanini bildirdi. Biroq Damashqdan kelayotgan signallar shuni ko‘rsatadiki, Eron o‘z pozitsiyasini tubdan o‘zgartirishni namoyon qilishi kerak. Suriya TIV rahbari Asad ash-Shaybani muzokaralar haqida gapirar ekan, yangi Suriya hukumati mustaqilligini hurmat qilish kerakligini ta’kidladi.
Bu bejiz emas. Suriya xalqining ko‘pchiligi Asad rejimi Eron yordami tufayli uzoq vaqt saqlanib qolganini yaxshi biladi. Endi yangi hukumat Tehrondan Suriya mustaqilligini tan olishni va ichki ishlarga aralashmaslikni talab qilmoqda.
@erontahlili