1
O'zbekistonda va o'zbek mafkuraviy tizimida kommunizmning eng yaqqol ko'zga tashlanadigan qoldig'i, menimcha 'kelajak' konsepti bo'lsa kerak.
Buni Trotskiyning Ferdinand Selin qalamiga 'Tun Tubiga Sayohat' asari haqida yozgan tanqidiy maqolasini o'qib tushundim. Selinnig ushbu romani, urush va inson qadri atrofida qurilgan bo'lib, unda insoniylik butun siyosiy kuchlardan avval kelishi keraklgi ta'kidlanadi. Selinning o'ta ochiq va jirraki uslubi sabab ko'plab munaqqidlar uni adabiyotga yangicha nafas olib kirgan yozuvchi sifatida alqashadi. Asaridagi anarxik ostmatn va inson munosabatlari bois hatto uni 'inqilobchi' deb ataganlar ham topiladi. Ammo, men doim Leninning o'rniga kelganida nima bo'lardi, deb qiziqqan siyosatchi-intellektual bu asarni inqilobchilikdan yiroq deb hisoblaydi. Roman inqilobchi emas, chunki u insoniyatga nisbatan umid uyg'otmaydi. Umid esa inqilobning eng muhim omili va unsuridir.
O'zbek mafkuraviy muhitida, doimiy ravishda kelajakka intilish ko'ramiz. Bu kuzatuv eng oliy siyosiy davralardan tortib qishloq maktablaridagi gazsiz, sovuq faollar zalida o'tadigan tadbirlargacha seziladi. Tinimsiz kelajakning yanada yaxshiroq bo'lishi, kelajakdagi marralar, kelajakdagi O'zbekiston... Vaholanki, hech qachon hech qaysi strategiya o'zi yo'q kelajakni bor qilib qo'yolmaydi.
Bizning mafkuramiz umidga asoslangan. G'arbdan, mafkurasi shubha va savollar ustiga qurilgan G'arbdan farqimiz shu. Ya'ni, ochiq kiyinish, sekulyar fikrlash, turli o'ziga hosliklarga nisbatan tolerantlik aslida G'arb emas. Haqiqiy G'arb tushunchasi, ideologiyasi mavjud holatning savol ostiga olinishidir. Mavjud holat esa faqat hozir sodir bo'layotgan voqelikdir. Albatta tarixni ham e'tiborsiz qoldirolmaymiz. Bu yerda biroz Hegel, Kant va Marks kabi nemis ideologiyasiga og'adigan bo'lsak, tarix biz o'zbeklar uchun bugunning sababi emas, balki bugundan uzilgan, bugun bilan aloqasiz, o'z holicha mavjud mustaqil materiyadir. Hozirni o'ylamaymiz.
Kommunizmning mukammal jamiyat qurish utopiyasi, ayniqsa Islomning qonimizga singib ketgan Jannat va'dasi bilan birlashganda, juda qiziq holat ro'y beradi: Biz hozirni faqat kutish zalidek qabul qila boshlaymiz.
Tadbirlardahi iroqi do'ppi, oq jemper ustidan kiyilgan qora kostyum va biroz qisiq ovozda o'qilgan vatan she'rlari - bular aslida bugunni o'ylamay kelajakni qorni och holda tahayyul qilishdan boshqa narsa emas.
Albatta o'smir shoira qizlarni mafkuraning asosiy quroli, demoqchi emasman. Ammo, ularning ko'zlaridagi umid bizga, ayniqsa uch-to'rt kitob o'qigach sun'iy, o'n-o'n besh kitobdan so'ng esa achinarli ko'rina boshlaydi. Bu qattol umiddan ularni qutqargimiz, hech yo'q ikki satr iqtisodiy savodxonlik uchun jon talashgimiz keladi.
Savol ostiga olinmagan hozir tarixga aylangan payt, savol ustiga olinganida birdan o'zgaradi. Masalan, ruslar ishg'oli davrida o'z hozirlarini savol ostiga olmagan Turkiston xalqi bugun, rus ishg'oli tarixga aylangach, uni bus butun mafkuraviy utopiyaga, kerak bo'lsa, kelajakka yo'nalgan umid olovining benziniga aylantirib olgan. Chunki, yorug' kelajakni qurish uchun bir xalqning qorong'u o'tmishi bo'lishi kerak. Boshqa hech narsaning ahamiyati yo'q. Kelajakka nisbatan yaratilgan umid esa, shoira qizlarning ko'zidagi, atvoridagi umid qadar sun'iy, chunki u tabiiy holatda yaratilmagan, balki o'tmishni, tarixni sun'iy ravishda qoraytirish natijasida o'rtaga chiqqan. Kelajakdan baxt izlash kabi, o'tmishdan motam uchun o'lik izlash ham, aslida bizga kommunizmdan meros.
Davomi bor…
Mirzohid
@bobil_kutubxonasi
O'zbekistonda va o'zbek mafkuraviy tizimida kommunizmning eng yaqqol ko'zga tashlanadigan qoldig'i, menimcha 'kelajak' konsepti bo'lsa kerak.
Buni Trotskiyning Ferdinand Selin qalamiga 'Tun Tubiga Sayohat' asari haqida yozgan tanqidiy maqolasini o'qib tushundim. Selinnig ushbu romani, urush va inson qadri atrofida qurilgan bo'lib, unda insoniylik butun siyosiy kuchlardan avval kelishi keraklgi ta'kidlanadi. Selinning o'ta ochiq va jirraki uslubi sabab ko'plab munaqqidlar uni adabiyotga yangicha nafas olib kirgan yozuvchi sifatida alqashadi. Asaridagi anarxik ostmatn va inson munosabatlari bois hatto uni 'inqilobchi' deb ataganlar ham topiladi. Ammo, men doim Leninning o'rniga kelganida nima bo'lardi, deb qiziqqan siyosatchi-intellektual bu asarni inqilobchilikdan yiroq deb hisoblaydi. Roman inqilobchi emas, chunki u insoniyatga nisbatan umid uyg'otmaydi. Umid esa inqilobning eng muhim omili va unsuridir.
O'zbek mafkuraviy muhitida, doimiy ravishda kelajakka intilish ko'ramiz. Bu kuzatuv eng oliy siyosiy davralardan tortib qishloq maktablaridagi gazsiz, sovuq faollar zalida o'tadigan tadbirlargacha seziladi. Tinimsiz kelajakning yanada yaxshiroq bo'lishi, kelajakdagi marralar, kelajakdagi O'zbekiston... Vaholanki, hech qachon hech qaysi strategiya o'zi yo'q kelajakni bor qilib qo'yolmaydi.
Bizning mafkuramiz umidga asoslangan. G'arbdan, mafkurasi shubha va savollar ustiga qurilgan G'arbdan farqimiz shu. Ya'ni, ochiq kiyinish, sekulyar fikrlash, turli o'ziga hosliklarga nisbatan tolerantlik aslida G'arb emas. Haqiqiy G'arb tushunchasi, ideologiyasi mavjud holatning savol ostiga olinishidir. Mavjud holat esa faqat hozir sodir bo'layotgan voqelikdir. Albatta tarixni ham e'tiborsiz qoldirolmaymiz. Bu yerda biroz Hegel, Kant va Marks kabi nemis ideologiyasiga og'adigan bo'lsak, tarix biz o'zbeklar uchun bugunning sababi emas, balki bugundan uzilgan, bugun bilan aloqasiz, o'z holicha mavjud mustaqil materiyadir. Hozirni o'ylamaymiz.
Kommunizmning mukammal jamiyat qurish utopiyasi, ayniqsa Islomning qonimizga singib ketgan Jannat va'dasi bilan birlashganda, juda qiziq holat ro'y beradi: Biz hozirni faqat kutish zalidek qabul qila boshlaymiz.
Tadbirlardahi iroqi do'ppi, oq jemper ustidan kiyilgan qora kostyum va biroz qisiq ovozda o'qilgan vatan she'rlari - bular aslida bugunni o'ylamay kelajakni qorni och holda tahayyul qilishdan boshqa narsa emas.
Albatta o'smir shoira qizlarni mafkuraning asosiy quroli, demoqchi emasman. Ammo, ularning ko'zlaridagi umid bizga, ayniqsa uch-to'rt kitob o'qigach sun'iy, o'n-o'n besh kitobdan so'ng esa achinarli ko'rina boshlaydi. Bu qattol umiddan ularni qutqargimiz, hech yo'q ikki satr iqtisodiy savodxonlik uchun jon talashgimiz keladi.
Savol ostiga olinmagan hozir tarixga aylangan payt, savol ustiga olinganida birdan o'zgaradi. Masalan, ruslar ishg'oli davrida o'z hozirlarini savol ostiga olmagan Turkiston xalqi bugun, rus ishg'oli tarixga aylangach, uni bus butun mafkuraviy utopiyaga, kerak bo'lsa, kelajakka yo'nalgan umid olovining benziniga aylantirib olgan. Chunki, yorug' kelajakni qurish uchun bir xalqning qorong'u o'tmishi bo'lishi kerak. Boshqa hech narsaning ahamiyati yo'q. Kelajakka nisbatan yaratilgan umid esa, shoira qizlarning ko'zidagi, atvoridagi umid qadar sun'iy, chunki u tabiiy holatda yaratilmagan, balki o'tmishni, tarixni sun'iy ravishda qoraytirish natijasida o'rtaga chiqqan. Kelajakdan baxt izlash kabi, o'tmishdan motam uchun o'lik izlash ham, aslida bizga kommunizmdan meros.
Davomi bor…
Mirzohid
@bobil_kutubxonasi