Bobil Kutubxonasi

Кеча Туркиядаги ўзим ҳурмат қиладиган нашриётдан бир китоб битирдим. Китоб ёқди. Муқоваси, таржима сифати, корректураси, барчаси аъло.
Китоб бўйича интернетдан бир нималар ўқимоқчи бўлдим ва унинг бундан ўн йилча аввал бошқа, мен унча ёқтирмайдиган нашриёт томонидан ҳам чиқарилганини кўрдим. Яъни, аввал у нашриёт китобни босган, улардаги муаллифлик ҳуқуқи муддати битгач эса мен ҳурмат қиладиган нашриёт қайтадан олиб, нашр қилган. Эски нашрнинг сифатли чиққанига ишонмадим. Чунки, биздаги бозорчи ноширлар анави турк китобларини ўша нашриётдан оларди. Ҳам, китобнинг муқоваси ҳам жуда арзон, авом, одамни ўзига тортмайди. Янги нашрда эса профессионал ишланган.
Таржимаси расводир, дедим. Йўқ, иккала нашрда ҳам битта таржимондан фойдаланилган.

Шунда, бренд тамғаси деган тушунча эсимга тушди. Қаердадир Apple технология эмас услуб ва престиж сотади, Coca Cola ҳам ичимлик эмас, бахт ва бирдамлик ишлаб чиқаради, деган гап эшитгандим. Чиндан, биз баъзан махсулотга эмас, унинг брендига қизиқамиз.
Китоб муҳити ичидаги ҳамма биладики, Академнашр ё Забаржад Медиадан чиққан бир китоб доим ўқишга арзийди. Бизга ёқмаган бўлса, бу фақат дид муаммоси, холос. Ва, бир вақтнинг ўзида Қатортолдаги подвал нашриётлари ё ISBN олингани ҳам номаълум Солнечний китоблари доим ёмон.
Бу ҳусумат ва ишончсизлик қанчалар фойдали? Йўқ, биз ҳар қандай нашриётга имкон беришимиз керак, десак вақт ва бюджет чекланган. Ёмон нашриётдан қирқ йилда бир яхши китоб чиқади. У ҳам, бестселлер бўлса. Лекин, бошқа тарафдан, фақат икки учта нашриётнинг нимадир чиқаришини кутиб ўтириш ҳам бизни уларга тобе қилиб қўймайдими?
Капитализмнинг энг катта муаммоларидан бири ҳам шу, у бизга танлов имкони бериши мумкин, лекин сифат борасида барибир муайян чегараларга муте қилиб қўяди.
Албатта, бу билан мен сифатли деган нашриётлар зўз ишончли статусини йўқотмайди, қайтанга Марк Фишер айтган капиталистик реализмда ўз сифатлари билан тирик қолаверишади.

Ушбу постда гап китоб ё нашриёт эмас, капиталистик эркинлик ҳақида. Минглаб имкон бору улардан фақат уч тўрттасигина ишончимизни оқлайди. Нега минглаб? Чунки, эркин бозор иқтисодиёти. Нега уч тўрттаси? Чунки, яна бозор иқтисодиёти. Ва, албатта ўз ҳунарини яхши бажариш.
Қисқаси, хоҳ социализм, хоҳ капитализм, хоҳ келиши кутилаётган ё аллақачон келиб бўлган технофеодализм бўлсин, ишини яхши бажарган яшайверади. Ўзгарадиган ягона нарса биз оддий одамларнинг даражаси, холос. Социализмда ижтимоий ҳайвон бўламиз, ўз иродамиздан ташқаридаги қарорлар ва чекловларга тобе яшаймиз. Капитализм бизни одам ўрнида кўрмайди, унинг учун фақат истеъмол машинасимиз, холос. Технофеодализм эса танлов билан бирга нафақат онгимиз, балки баданимизни ҳам осонлик ва манфаат иллюзияси орқали қўлга олаверади.
Хуллас, утопия лақабли дистопияда яшаш қийин. Аммо, Камю айтганидек, Сизифни бахтли ҳолатда тасаввур қилиш шарт. Йўқса, абсурд бизни ютиб юборади.

Мирзоҳид

@bobil_kutubxonasi

Ramazon Muborak. 🌻

O’zbekcha haqida

Go’zal so’zi go’z/ko’z va al/ol so’zlaridan tashkil topgan bo’lib, ko’z oluvchi, ko’zga yoqimli tasvir degani.

G’oz so’zi esa eski manbalarda “qoz” bo’lib keladi va aslida “qiz” so’zi bilan bitta ildizga ega.

Shunaqa)

@bobil_kutubxonasi

Икки кун аввал адабиёт назарияси ҳақидаги бир китоб бўйича ношир дўстлар билан гаплашиб қолгандим. У китоб таржимаси ҳақида аввал ҳам гуруҳга ёздим, энди кераги йўқ. Дўстлар тўғридан тўғри рад жавоби беришади, деб ўйлагандим, лекин соғ бўлишсин, аввал китобни ўрганиб чиқишди. Кейин эса ҳали кичик нашриёт бўлишгани сабаб чиқаролмасликларини ётиғи билан тушунтиришди. Вақт ажратишгани учун ҳам раҳмат.

Шу ўринда, Туркиядаги университетларга махсус таклиф ё университет бюджетидан жўнатиладиган ўзбек домлалар ҳақида гапирсам... Академиянинг ичидаман ва факультетга ўзбек домлалар келиб туради. Асосан туркология бўлимига. Майли, илм қилиш осонмас, шу боис домла домла деб ҳурматини жойига қўяману, дарсига кириб уялиб кетаман. Жуда саёз, жуда... Масалан, охирги келган бир домла Абдулла Орипов шеъриятида ватан мадҳи ҳақида презентация ўтди. Ориповнинг "Ўзбекистон" қасидасидаги сатрларни кўрсатиб, бу ерда ватанга севги ётибди, деди. Ер ёрилса, мени ютса, дедим. Ориповдаги ватанпарварликни тилга олиш учун филология фанлари доктори бўлишингиз шартмас? Ё шеърни туркчага таржима қилсангиз ҳам, Африкадаги суахили тилига таржима қилсангиз ҳам, ўша мавзуни ҳамма тушунади. Ачиниб қарадим домлага.
Ўзбекистонга охирги борган пайтим самолётда бошқа ўзбек домла билан бирга ўтириб қолдик. Суҳбатлашдик. Ўзлари яхши одам, лекин Туркиядаги оддий талаба эркинлиги ҳам уларга оғир ботибди. Бундан ташқари, масалан соҳалари немис филологияси эди, оддий мавзуларда ҳам дарсликдан ташқарида фикр юритолмасди.

Ўртоқлар, нашриётларни айблолмаймиз. Ўқийдиган одам кам. Ўзи, одам кам. Ўзбекистонни эмас, ўзингизни қутқариш учун ҳам филолог бўлсангиз, назария ўқинг. Бир марта Жонтемир ака "Сени постмодернизм бўйича изланиш қилаётган бир бола билан таништираман", деб қолди. Кўришдик. Постмодернизм ҳақида билими Қозоқбой Йўлдош домланинг мақолаларидан нарига ўтмасди. Оддий матнлар аролик консептидан бехабар одам. Бўғилиб кетдим.
Менинг ҳам жаҳолатим бор. Мен ҳам баломасман. Лекин, ишлаш мумкин.

Маданият Институтида ўқиб, кетишга тайёрланаётган пайтим домламдан чет элда ижтимоий фанлар ўқиш мантиқлими, деб сўрадим. Йўқ, деди. биз ҳам Арасту ўқитамиз, Америкадагилар ҳам. Арастуни фақат ўзбек сферасида, ҳеч кимнинг шарҳи ё йўриғини олмай ўқиган Мирзоҳидга бу мантиқлидек туюлганди. Аммо, ҳозирги университетимда Арастунинг аҳлоқ ва руҳ тушунчаларини бир ой домлалардан ўрганиб, имтиҳон учун бешта китоб ўқишга мажбур бўлгач, асил фарқни ўргандим.

Назария ўрганинглар, филологлар. Адабий танқид бу "ёзувчи бу ерда нима демоқчи" эмас, балки "буни ёзиш учун ёзувчига нималар туртки бўлган" деган саволга жавоб беришдир. Филология ва танқид адабиётга носир ё шоирнинг сеҳрли кўзойнагидан эмас, илмий қарашлар орқали қарай олишдир. Мақолангизни "Шеър кайфиятдан туғилади" деган гап билан бошлаб, филолог бўлиб қолмайсиз. Ҳеч ким сизни, ҳурмат ҳам қилмайди. Ҳеч йўқ, мен қилмаган бўлардим... Адабиётшунослик учун адабий назария билан бирга, ҳатто ундан ҳам кўпроқ антропология, клиник психология, социология ва фалсафа ўрганинг. Фуко, Деррида, Гадамер, Батлерни ўқинг, мен ўзбек филологиман, деб тил ўрганмай ўтирманг. Инглизча билмаган, унда бемалол ўқий олмаган одамни филолог сифатида тан олиш қанчалик мумкин, билмадим. Бугун учун, албатта. Мумтозчиларни ку энди билмадим...

Университетларимиз одам бўлсайди, алоҳида нашриёт очиб, ўз кадрларининг кўпи қовунлигини тан олиб, таржима назарий китоблар чиқарган бўларди. Кейин бизникилар ҳам давлатнинг пулига чет эл олийгоҳларига бориб, бизни шарманда қилмаган бўларди.

Мирзоҳид

@bobil_kutubxonasi

2

O'tmishni qoraytirish bilan birga uni ulug'lash, tomirimizda oqib yotgan va bugunga kelib an'analashgan qadim jaholatimiz, bilmaslik-tinchlik shiorimiz... Bular dunyoning eng kechikkan madaniyatlaridan biri bo'lganimiz uchun boshlagan yig'imiz, xolos. O'zbekiston orqada qolgan yo rivojlanayotgan emas, kechikkan mamlakat. Dunyoda hamma davlatlar qaytadan yaralib, o'z iqtisodiga ega bo'lgan mahal kechikdik, o'z ruhimizni yaratishga kechikdik... Ishqilib, kechikdik. Bugun kimdir, hatto o'zim ham o'zbek jamiyati degan atama ishlatsam, g'alati bo'laman. Jamiyat tug'ma tutumlar orqali bog'langanlar guruhidir. Bizning esa insoniy an'analarimizdan tortib eng sof hissimiz bo'lmish umidgacha yasamadir.
Bu jamiyatning tuzalishiga, men buyoqda she'r o'qiyapmanu lekin bu zalda nega gaz yo'q, deb o'ylashiga umidim bormi? Yo'q. Kommunist ham, 30-avgust kechasi kommunist bo'lib, 31-avgustda birdan o'zbek millatchisi bo'lib qolgan ikkiyuzlamachi dinozavr ham emasman. Charchadim.

Mirzohid

@bobil_kutubxonasi

1
O'zbekistonda va o'zbek mafkuraviy tizimida kommunizmning eng yaqqol ko'zga tashlanadigan qoldig'i, menimcha 'kelajak' konsepti bo'lsa kerak.

Buni Trotskiyning Ferdinand Selin qalamiga 'Tun Tubiga Sayohat' asari haqida yozgan tanqidiy maqolasini o'qib tushundim. Selinnig ushbu romani, urush va inson qadri atrofida qurilgan bo'lib, unda insoniylik butun siyosiy kuchlardan avval kelishi keraklgi ta'kidlanadi. Selinning o'ta ochiq va jirraki uslubi sabab ko'plab munaqqidlar uni adabiyotga yangicha nafas olib kirgan yozuvchi sifatida alqashadi. Asaridagi anarxik ostmatn va inson munosabatlari bois hatto uni 'inqilobchi' deb ataganlar ham topiladi. Ammo, men doim Leninning o'rniga kelganida nima bo'lardi, deb qiziqqan siyosatchi-intellektual bu asarni inqilobchilikdan yiroq deb hisoblaydi. Roman inqilobchi emas, chunki u insoniyatga nisbatan umid uyg'otmaydi. Umid esa inqilobning eng muhim omili va unsuridir.

O'zbek mafkuraviy muhitida, doimiy ravishda kelajakka intilish ko'ramiz. Bu kuzatuv eng oliy siyosiy davralardan tortib qishloq maktablaridagi gazsiz, sovuq faollar zalida o'tadigan tadbirlargacha seziladi. Tinimsiz kelajakning yanada yaxshiroq bo'lishi, kelajakdagi marralar, kelajakdagi O'zbekiston... Vaholanki, hech qachon hech qaysi strategiya o'zi yo'q kelajakni bor qilib qo'yolmaydi.
Bizning mafkuramiz umidga asoslangan. G'arbdan, mafkurasi shubha va savollar ustiga qurilgan G'arbdan farqimiz shu. Ya'ni, ochiq kiyinish, sekulyar fikrlash, turli o'ziga hosliklarga nisbatan tolerantlik aslida G'arb emas. Haqiqiy G'arb tushunchasi, ideologiyasi mavjud holatning savol ostiga olinishidir. Mavjud holat esa faqat hozir sodir bo'layotgan voqelikdir. Albatta tarixni ham e'tiborsiz qoldirolmaymiz. Bu yerda biroz Hegel, Kant va Marks kabi nemis ideologiyasiga og'adigan bo'lsak, tarix biz o'zbeklar uchun bugunning sababi emas, balki bugundan uzilgan, bugun bilan aloqasiz, o'z holicha mavjud mustaqil materiyadir. Hozirni o'ylamaymiz.

Kommunizmning mukammal jamiyat qurish utopiyasi, ayniqsa Islomning qonimizga singib ketgan Jannat va'dasi bilan birlashganda, juda qiziq holat ro'y beradi: Biz hozirni faqat kutish zalidek qabul qila boshlaymiz.
Tadbirlardahi iroqi do'ppi, oq jemper ustidan kiyilgan qora kostyum va biroz qisiq ovozda o'qilgan vatan she'rlari - bular aslida bugunni o'ylamay kelajakni qorni och holda tahayyul qilishdan boshqa narsa emas.
Albatta o'smir shoira qizlarni mafkuraning asosiy quroli, demoqchi emasman. Ammo, ularning ko'zlaridagi umid bizga, ayniqsa uch-to'rt kitob o'qigach sun'iy, o'n-o'n besh kitobdan so'ng esa achinarli ko'rina boshlaydi. Bu qattol umiddan ularni qutqargimiz, hech yo'q ikki satr iqtisodiy savodxonlik uchun jon talashgimiz keladi.

Savol ostiga olinmagan hozir tarixga aylangan payt, savol ustiga olinganida birdan o'zgaradi. Masalan, ruslar ishg'oli davrida o'z hozirlarini savol ostiga olmagan Turkiston xalqi bugun, rus ishg'oli tarixga aylangach, uni bus butun mafkuraviy utopiyaga, kerak bo'lsa, kelajakka yo'nalgan umid olovining benziniga aylantirib olgan. Chunki, yorug' kelajakni qurish uchun bir xalqning qorong'u o'tmishi bo'lishi kerak. Boshqa hech narsaning ahamiyati yo'q. Kelajakka nisbatan yaratilgan umid esa, shoira qizlarning ko'zidagi, atvoridagi umid qadar sun'iy, chunki u tabiiy holatda yaratilmagan, balki o'tmishni, tarixni sun'iy ravishda qoraytirish natijasida o'rtaga chiqqan. Kelajakdan baxt izlash kabi, o'tmishdan motam uchun o'lik izlash ham, aslida bizga kommunizmdan meros.

Davomi bor…

Mirzohid

@bobil_kutubxonasi

Some thoughts I want to say, especially when some students come and tell me about their life problems, but I can’t say it because it would be rude:

1. You're exactly where you're supposed to be. Because you make terrible decisions.

2. You are enough. We don't need more of you.

3. You are doing your best. Which is fucking embarrasing.

4. You are never alone. Anxiety will always be there for you.

5. Stop wondering if you're good enough. You're not.

6. Have a panic attack. You've earned it.

7. Do something nice for someone today. Leave them alone. Life is hard enough without your bullshit.

8. Stop worrying about what other people think. I mean, have you met other people? They're awful. And you should be thankful for being with the people who can think. That's a treat.

9. Today I am taking control of my emotions. I am choosing anger.

10. The only person you can truly rely on is you. What a fucking nightmare.

11. There will never be a perfect time. Make the terrible decision now. You deserve it.

12. No one is coming to save you. You are the adult. I'm so sorry...

@bobil_kutubxonasi

Oxirgi bir yilda nega nisbatan kam badiiy asar o'qiganim va uning o'rniga esselar, biografiya va nazariy asarlarga sho'ng'iganimni, haligi kun Netflixda ko'rish uchun serial izlay turib sezdim.
Jiddiy narsa qidirmayotgandim, vaqt o'tsin, uyqumni keltirsin, dedim. Lekin, aynan yengil seriallarda nimadir kamdek tuyuldi. Topdim. Ularga yetishmayotgan narsa qirra edi.
Buni romanlarga ham tatbiq qildim.
Agar bir badiiy asar aynan qaysidir mavzu haqida bo'lsa, o'qimasdim. Farqi yo'q. Ekologiya, oila, muhabbat, vijdon... Bir asardan o'zimni izlardim. Va, meni mendan boshqa hech kim yaxshi bilolmaydi, to'g'ri, ammo asar ichida ichimdan o'tayotganlarni topishim kerak.
Syujet meni ichiga tortmadi, degan gapni ko'p aytdim o'tgan yili. Mavzu vijdon haqida, masalan. Hech qachon sudxo'r kampirni o'ldirib, o'zimni aybdor his qilmadim. Ajrashish bo'lsa, uylanib ajrashmadim, farzand dog'i ko'rmadim. Menga nima bu qahramonlarning qayg'usidan, derdim. Bunday kitoblarning yigirmanchi betidayoq shunday deyman: ‘Ha, demak yozuvchi avval g’oyani pishitgan keyin esa uni romanlashtirish uchun hikoya to’qigan. Shuning o’rniga koshki 15 betli esse yozsa…” Hikoya qani? Sen naqqolsan. Ishing hikoya aytish. Avval hikoyangni ayt, o’quvchi sifatida biz undan ma’no chiqaraylik. Chunki, istasak istamasak har bir hikoyaning qissadan hissasi bor. Zotan, adabiyotning sehri ham shunda. Sehrsiz matn adabiyot bo’lolmaydi.
Bu asarlar men uchun bir qirrali edi. U qirra ichimni qonatsa qonatdi, qonatmasa yo'q. Vaholanki, asardagi qatlamlar orasida keza turib, o'zimni topishim kerak edi.
Tarjima qilganim uchun aytmayapman, lekin 'Taxtlar O'yini' ni aynan bitta mavzuda deyolmaymiz. Fitna, do'stlik, oilaviy rishtalar, shaxs bo'lish uchun kurash va hokazolar bor unda. Hamma undan nimadir topadi. Ammo, masalan faqat ahloq haqidagi romanning ko'p o'qilishi qiyin. Chunki, shaxsan men ahloqni o'rganmoqchi bo'lsam, falsafiy esse o'qish yo shunchaki Jumaga chiqib, imomning ma'vizasini tinglashni afzal ko'raman. Buning uchun romanda bir nomavjud qahramonning diydiyosini eshitishga majbur emasman. Empatiya odamni charchatadi, meni charchatadi.
Let the lynch commence.))
Bu gaplarni aynan to'g'ri, degan da'voyim yo'q. Faqat shaxsiy tajriba, xolos. Chunki, o'tgan yili juda horg'in edim.
Biografiyalarga yo'naldim. Garchi mualliflar bu asarda hayotimni yozdim, desada, ishoning eng katta yolg'onlar biografiyalarda aytiladi. Bor odamning real tashvishlarini o'qidim. Va, qiziq tuyuldi.
Herbert Marcusening 'One Dimensional Man' - 'Bir O'lchamli Inson' nomli falsafiy-sotsiologik asari bor. Unda faylasuf zamonaviy insonning ruhi va qalbi o'lib, asosan badanga asoslangan istaklariga ixtisoslashuvini tadqiq qiladi. Men ham syujet aynan bitta mavzu atrofida shakllangan asarlarni o'qiy olmayman. 'Haqida' lar bo'g'ib tashlaydi meni.
Buni tushunganim yaxshi bo'ldi. O'qilmagan kitoblar avval ko'nglimni hijil qilar, barini o'qiy olmasligim g'alati hisga sabab bo'lardi. Endi, hayot qisqaligi va istamagan kitobimiz bilan uni sovurish befoydaligini tushunib, mutolaa doiramni ayovsiz qisqartirdim.
Tavsiya: Serqirra roman istaganlarga Lotin Amerikasi adabiyotini tavsiya qilaman. Markesni bu yil qayta qayta o'qidim. Rulfoni, Onetti va Kortasarni o'qish, Llosa va Asturiasni hatm qilish meni ancha qoniqtirdi. Ispanchamga ham yaxshi ta'sir ko'rsatdi. Garchi ko'pini ingliz va turkcha o'qigan bo'lsamda...

Siz bir kitobdan nima izlaysiz? Yo menga o'xshab, nimadir o'rganmoqchi bo'lsaydim, maktab darsligi o'qirdim, sen menga tanlov imkoni ber, deb talab qilasizmi yozuvchidan?))

Mirzohid

@bobil_kutubxonasi

Ba'zan mana, Sun'iy Intellekt rivojlanyapti, endi senga o'xshash tarjimonlar ishsiz qoladi, degan gap eshitaman. Rosti, bu shunchalik johilona va kulgili ki...

Biz shundoq ham tarjimonlar sifatida ko'p pul topmaymiz. Yo tarjimani asosiy ish sifatida bajarmaymiz. Xuddi bitta kitobning puli bilan biz moshina, uy olayotgandek gapirishadi.
Sun'iy Intellekt kelsin, tarjima qilsin. Xudo haqqi qilsin, chunki O'zbekistonda yaxshi tarjimon anqoning urug'i. Har qanday kitobni o'giroladigan intellekt kelsa, biz ham o'qiymiz.
Bundan tashqari, nashriyotlar saviyasi va xalqning kitobga munosabati ham bor.
O'zbek kitob sferasi, xususan noshirlar orasida yaxshi asar o'girtirib chiqaradigan nashriyot bir qo'lning barmog'idan nariga o'tmaydi aslida. Buni, chet eldagi bestsellerni chiqarib, O'zbekistonda ham uni yaxshi sotgani bilan maqtanadigan noshirlar misolida ko'rishingiz mumkin. Nyu York Tayms bestsellerining yaxshi sotilishi noshirga emas, oddiygina marketing ishiga bog'liq, xolos. O'quvchi uni topib o'qiyveradi. Haqiqiy noshirlik burchak-surchakdagi javohirlarni topib, uni bestsellerga aylantira olishda. Bunday tug'ma kashfiyotchi noshirlar esa, aytanimdek oz, chidab bo'lmas darajada oz.
Xalqning kitobxonligiga kelsak... Mayli, siz juda yaxshi asarni sifatli Sun'iy Intellekt tarjimasi bilan taqdim qildingiz. Nechta odam o'qiydi? O'ttiz olti millionlik bu mamlakatda, kitob o'qiydigan, yaxshi kino ko'radigan, kel bugun shu mavzudagi hujjatli filmni tomosha qilay, deydigan ongi uyg'oq odam, nari borsa yigirma mingta, xolos. Qolgan xalq tirik qolish uchun kurash bilan band. Yigirma ming kishi uchun ishlaydigan tarjimonlar ishsiz qolsa nima, qolmasa nima? Bundan tashqari, shu nashriyotlar sun'iy intellektdan foydalana boshlasa, bugun bozorda urchib yotgan rasvo tarjimalar kamayarmidi... Odam holimizda ham bu ishni juda don'dirib tashlaganimiz yo'q.

Shu bilan birga, ushbu masalaning faqat iqtisodiy tarafiga e'tibor berib, uning shaxsiyat bilan bog'liq jihatlarini unutib qo'ygandekmiz. Sun'iy Intellekt mening o'rnimga tarjima qilishi mumkin, ammo mening tarjima jarayonidan olgan zavqimni menga berolmaydi. Men, umuman tarjimondan tortib mahalladagi g'isht teruvchi ustagacha, faqat pul uchun ishlamaymiz. Bu ishdan zavq olganimiz, uni bajara turib, shu ish uchun yaratilganimizni his qilish uchun ham bajaramiz. AI ertaga she'r yoza boshlasa, endi she'r yetarli, deb shoirlar she'r yozmay qo'yadimi? Yo siz bolaligingizdan beri o'z uyingizni o'zingiz qurishni orzu qilgansizu buni ham Sun'iy Intellektga berib qo'yasizmi? Ya'ni, bu ishning ijodiy zavq tarafi ham bor. Intellekt kelsin, biz tarjimonlar ham erkinlashamiz. Nashriyotlarga tobeligimiz kamayadi. O'zimiz o'z hur irpdamiz bilan o'girgan asarimizni bemalol ulashaveramiz.

Men-ku tarjimani asosiy tirikchilik manbayiga aylantirmadim, boshqa tarjimonlar ham nonini topaveradi. Hech yo'q, o'sha intellektga o'z tarjima uslubimizning patentini sotib yo muharrirlik qilib ham qorin to'ydiraveramiz. Menimcha, aynan bu ishsizlik bilan bizni qo'rqitayotgan va kod yozishni kasbga aylantirgan developerlar bir sergak tortsin. Hatto men, kodlashda nol bilimim bilan ChatGPT ga yozdirgan kodlarim orqali ishimni bitira boshladim. Ammo, albatta ularning sohasida ham biz bilmagan taraflar serob.

Qisqasi, tarjimonlar ishsiz qolmaydi, chunki badiiy tarjima degan rasmiy kasb shundog'am mavjud emas. Biz faqat zavq uchun o'giramiz va bu davom etadi. Taraqqiyotdan qo'rqmayllik, chunki turklar aytganidek, qo'rquv o'limni kechiktirib qo'ymaydi.

Mirzohid

@bobil_kutubxonasi

Уолт Уитмен

Аё Саркор! Маним Саркорим!

Аё Саркор! Маним Саркорим! Бу ваҳшаткор сафар охир бўлди соб,
Бутун балолардан соғ чиқди кема, муродимиз ҳосил, руҳлар файзиёб,
Кўрфаз шундоқ яқин, жаранглар - чақин, улус бизни кутар бўлиб умидвор,
Кутар у эшкакка нигоҳин тақиб, кема яқинлашар қўрқмас, пурвиқор,
Лек Юрак! О, Юрак! Ғамзада Юрак!
Қизариб томғиган томчи томчи қон,
Саркорим ётади саҳнда унсиз,
Муз янглиғ совуқ у, муз янглиғ бежон.

Аё Саркор! Маним Саркорим! Қад ростла, қулоқ тут қўнғироқларга,
Қад ростла, сен учун тушди бу байроқ, сенинг-чун халқ оқди бу қирғоқларга,
Сен учун бу гуллар, бу гулчамбарлар ва сенга аталмиш бу ҳур издиҳом,
Сени чорлар улар, улусинг чорлар, юзингни кўрмоққа муштоқдир, ишон,
Мана, эй Саркорим! Қутлуғ бузруквор!
Кафтимга бош қўйгил, бош қўйгил бир он!
Бу тушдир, кемада, кемадаги туш,
Муз янглиғ қуладинг, совуқ ва бежон.

Жимжит Саркоримнинг қотган лабида на сас бор, на бирон тириклик ранги,
О, отам сезмайди қўлим тафтини, томиридан келмас ҳаёт жаранги,
Лангар ҳам ташланди баҳузур, бедард, сафар ҳам қариди, битди бу афкор,
Бу ваҳшаткор йўлдан қайтди кемамиз, қайтди у зафарга бўлиб сазовор,
Қувонгил эй қирғоқ, чалин қўнғироқ!
Вале мен мотамга ғарб бўлиб чунон
Саркорим, сен ётган кемада кезгум,
Қуладинг, муз янглиғ совуқ ва бежон.

(оригинал матн)


Walt Whitman

O Captain! my Captain!


O Captain! my Captain! our fearful trip is done,
The ship has weather’d every rack, the prize we sought is won,
The port is near, the bells I hear, the people all exulting,
While follow eyes the steady keel, the vessel grim and daring;
But O heart! heart! heart!
O the bleeding drops of red,
Where on the deck my Captain lies,
Fallen cold and dead.

O Captain! my Captain! rise up and hear the bells;
Rise up—for you the flag is flung—for you the bugle trills,
For you bouquets and ribbon’d wreaths—for you the shores a-crowding,
For you they call, the swaying mass, their eager faces turning;
Here Captain! dear father!
This arm beneath your head!
It is some dream that on the deck,
You’ve fallen cold and dead.

My Captain does not answer, his lips are pale and still,
My father does not feel my arm, he has no pulse nor will,
The ship is anchor’d safe and sound, its voyage closed and done,
From fearful trip the victor ship comes in with object won;
Exult O shores, and ring O bells!
But I with mournful tread,
Walk the deck my Captain lies,
Fallen cold and dead.



Инглиз тилидан Мирзоҳид Музаффар таржимаси



(Anchadan beri she’r tarjima qilmayotgandim…)

@bobil_kutubxonasi

Bugungi turkchada uygar degan so’z bor. Ma’nosi, madaniylashgan, o’z-o’zini tanigan, tamaddundan nasibini olgan.
Va, ushbu so’zning ildizi to Uyg’ur so’ziga borib taqaladi. Uyg’urlar turkiy xalqlar orasida birinchi bo’lib madaniylashgan, o’troq hayotga o’tgan, o’z yozuvi va ilmiy tizimiga ega bo’lgan xalq hisoblangani uchun, turklar ham aynan madaniylashgan/civilized insonni ta’riflash uchun uyg’ur nomini qo’llashgan. Keyinchalik bu so’z uygar’ga aylangan.

Qaysidir xalq o’zbek nomini ham ishlatarmikan? Ruslarning kamsitish uchun uydirgan laqablarini hisobga olmasa…

@bobil_kutubxonasi

O'tgan yili, universitetdagi Pedagogika Fakultetidagi bir guruh professorlar Anqarada joylashgan o'rta maktabda tajribaviy sinf ochishdi. Maqsad shunday edi: bolalarni yoshlariga binoan emas, IQ lariga binoan sinflarga joylashtirsak, nima bo'lardi? Masalan, shundoq ham aqlli bola trigonometriya masalalarini yechishga tayyor, ammo shunchaki o'n yashar bo'lgani uchun o'sha masalalarni yechishni yillab kutishi zarur.
Aynan shu yosh va IQ muammosini yechish uchun domlalar maktabdagi baland IQ ga ega o'n beshta bolani to'plashdi. Sinfda yetti yoshdan o'n oltigacha hammasi birga o'tirardi. Aniq va tabiiy fanlar bilan birga ijtimoiy fanlar ham o'z sohasining eng darg'a domlalari tomonidan o'tiladi. Masalan, mening ham domlam uyoqda dars o'tdi, assistenti sifatida borib yordam berdim.
Uslub yaxshi edi, ish berayotgandi. Aniq fanlarni bilmadim, ammo sakkiz yashar bolalar bilan bemalol falsafiy muammolar bo'yicha muzokara o'tqazolardik. Chunki, aqliy malakasi bunga yetardi. Bor yo'g'i uch to'rt marta borganimdayoq sezdim buni.

Kecha eshitdim, Xalq Ta'limi Vazirligining buyrug'i bilan bu sinf yopilibdi. Sabab, sinfga olinmagan bolalarning ota onasidan kelgan shikoyat.
Sinfga faqat g'ayrioddiy darajada aqlli bolalar olinishini eshitgan ota onalar darsning o'rtasida ham bostirib kelaverishardi. mening bolamni ham oling, u ham juda aqlli, deyishardi. Lekin, domlalar 'qarang, biz maktabdagi har bir bolani testdan o'tqazdik. Farzandingiz bu sinfga kirolmaydi' deyishardi. Keyin esa ota onalar bolalarini aynan shu sinfga kirishi uchun turli repetitorlarga jo'nata boshlashibdi. Domlalarning jig'ibiyroni chiqdi. Bolada tug'ma baland IQ bo'lmasa, darsliklarni yalab yutgan taqdirda ham ustun iqtidor egasi bo'lib qolmaydi. Ham, ustun iqtidorga ega bo'lmaslik yomon narsa emas-ku? Maktabini, kollejini bitirsin, yaxshi odam bo'lib yetishsin. Shunng o'zi yetmaydimi?
Ota onalarga yetmasdi. Bolamni olasan, degan tajovuxlardan so'ng rektorat maktab eshigiga o'z qorovullaridan qo'ydi, Chunki, ularsiz o'sha ota onalar bilan biz, assistentlar ovora bo'lardik.

Ayni shu, bolam aqlli, deydiganlar sabab chinakam aqlli bolalar imkondan mahrum bo'ldi. O'z darajasini, haddi va haqlarini bilmaslik yomon... Aniq bilaman, bular aynan shu sinfga kirolmagani uchun uyda bolasiga ham zug'um o'tkazgandir.Biz-ku qattiq gapirmasdik, lekin hech kimning ko'ngliga qarab o'tirmaydigan keksa domlalar ochiqcha, shartta shartta aytishardi: Bolang o'rtamiyona. Bu guruhga kirishga noloyiq. IQ si yetmishdan past odam raketa yasaydigan olimlar guruhiga kirsa, qolgan mutahassislar qanchalik qobiliyatli bo'lmasin, aynan shu past IQ sabab raketa uchmaydi. Bolang bu yerdagi o'quvchilar bilan bitta sinfda bo'lolmaydi... Hech yo'q sportga jo'natsin, musiqa chalsin. Bular ham iqtidor, bular ham katta ish.

Va, sinf yopildi. Bolasi olinmagan qaysidir ona 'yaxshi bo'ldi' deganmish. U sinfning yopilishi uning bolasiga iqtidor berib qo'ymasdi...
Bilmadim, balki dunyoning bugungi rasvo holiga ham o'taketgan yovuz insonlar emas, balki aynan shu, o'rtamiyonaligini tan olishni istamagan kishilar sabab bo'layotgandir?

Mirzohid

@bobil_kutubxonasi

Канал гуруҳида бир кузатувчи Қодирий ва Чўлпонлар асарларини инглиз тилида ёзишса, ҳозир жаҳон классикасига айланарди, деди. Менинг ҳам мазам йўқроқ, шунга қўполроқ жавоб бердим. Шу ердан узр сўраб қўяй.
Бошқа кузатувчилал эса ўз ўрнида бир асарнинг буюклигини ким белгилайди, деган савол беришди.
Аввало, буюк асар ва классик асар орасида фарқ бор. Бир асар ўз ҳолича буюк бўлиши мумкин, аммо унинг классиклашиши ўта жиддий сиёсий жараёнлар ортидан содир бўлади.
Масалан, Ойбек мен учун ўзбек романчилигининг энг ёрқин услубчиларидандир. Унинг романларидаги характери ривожи ва бу ривож асносида воқеа оқиши анча пишиқ. Бу пишиқликни, масалан Қодирий ё Чўлпонда кўрмаймиз. Ҳатто Қодирийда нарратив услубнинг бор ё йўқлиги ҳам катта муаммо. Хўп, бу ҳолатда Ойбекнинг "Қутлуғ Қон" ё "Олтин Водийдан Шабадалар" и классик бўладими? Йўқ. Чунки, услуб қанчалар мукаммал бўлмасин, Ойбекнинг романлари мафкуравий тарадан эскирган ҳисобланади. Уларни бугунги ҳолатда дарсликка ё умумий ўзбек адабиёти қомусига олиб кириш мумкин эмас.
Модомики нўноқ экан, ҳатто роман стандартларига жавоб бериши ҳам шубҳа остида бўлган "Ўткан Кунлар" нима учун классик? Чунки, остидаги ғоя, бошқача айтганда биз Қодирийга тақдим қилган коллектив хотирадаги архиетипал рол бу асарни классиклаштиради.
Қачондир "Рауф Парфи Туркистон ҳақидаги ғояларини айнан Советлар чўкиши асносида бермасайди, бугун қомусга кирмасди", дегандим. Шавкат Раҳмон каби миллий руҳни уйғотмоқчи бўлган шоирлар ҳақида ҳам шу фикрдаман. Шубҳасиз, булар буюк шоир, аммо бир вақтнинг ўзида мос вақтни тополган шоирлар.
Бир асарнинг классиклашуви мафкурага боғлиқ. Бунда, филология ҳам худди тарихчилари сингари сиёсий менликнинг бунёдкорига айланади. Натижада, дарсликни шоирлар эмас, шу филологлар тузишади, шундай эмасми?
Қомус ўзи нима? Тарихий жиҳатдан, Иккинчи Француз Инқилобидан сўнг дунёда глобал империялар аста қулаб, миллатчи давлатлар қад ростлай бошлади. Бу жараён йигирманчи аср бошига келганда ўз поёнига етди. Усмонийлар Туркияга айланди, Европада ўнлаб мустақил давлатлар яралди, Туркистонда Ўзбекистон каби Россия қўлидан чиққан инкубатор давлатлар тузилди. Энди бу этник давлатлар учун мафкуравий коллектив хотира керак эди. Айнан ўзбек адабиёти, рус адабиёти, француз адабиёти каби атамалар ўша даврда бўй кўрсатди. Бир миллий адабиётни яратиш учун бизга қомус керак бўлади. Қомусдаги ёзувчилар буюклиги эмас, балки жорий мафкура ва ҳукумат томонидан халқнинг шахсиятини яратишда асарлари қанчалик қўл келиши орқали танланади.
Этник давлатлар ўз қомусларини ярата туриб, ўтмишдаги мантиққа кўпам эътибор бераверишмайди. Ўзбек адабиёти деган нарса Навоий даврида йўқ бўлганига қарамай, масалан фақат лисоний яқинлик сабаб Навоий қомусбоши сифатида олинди. Ваҳоланки, этник эгалик остида баҳоласак, Лутфий ё Бобур, ҳатто Атоий ё Яссавийни ҳам бу мартабага қўйишимиз мумкин эди. Бироқ, бу албатта Навоийнинг буюклигини инкор қилмайди.
Ўзбек адабий қомуси доимий равишда муаммоли бўлиб келган. Бунга сабаб, уни ўзимиз тузмаганлигимизда. Ҳам, Мустақилликдан сўнг муайян мафкуранинг яратилолмагани, ҳатто бутун бошли насл мафкуравий фалажлик давридан ўтгани ҳам қомусимизни пала партиш қилиб ташлади. Бундай пайтларда Қодирий ва Чўлпон каби маълум бир оқим ичида, ғояси халққа осонгина тушунтирилиши мумкин бўлган ёзувчилар идол сифатида олинди.
Булар асарларини инглизчада ёзишса буюк бўлишармиди? Йўқ. Чунки, инглиззабон адабиётларнинг ҳам ўз тарихий ва мафкуравий қомус шакллантириш даврлари бор. Америкадаги классиклашув жараёнида Қодирийни кўролмасдик, чунки унинг асарларидаги миллий руҳ Американ классиклари, хусусан Эмерсон ва Торо, Ҳоуторн ва Подаги миллий руҳга умуман қовушмасди.

Мирзоҳид

@bobil_kutubxonasi

(Давоми)

Маргинал гуруҳларнинг попугини пасайтириш ё уларни нормаллаштириш эса буткул бошқа масала. Элитист қолипларга эмас, авомнинг қолипларига биноан ҳаракатланиш ва бир вақтнинг ўзида авомни ўз қолиплари доирасида шакллантириб, уни ўз иллюзиялари ичида ўз шахсиятини яратишга мажбурлаш неолиберал сиёсатнинг негизидир. Бунда, халқ замонавий отанинг ўғлигина бўлиб қолмай, ўз ўзини қондирувчи махлуққа, Танатосга айланади.

Мирзоҳид

@bobil_kutubxonasi

Трампнинг сайланиши Ғарб сиёсатидаги ўнглашувнинг энг катта воқеаларидан бири бўлди. Ўнг сиёсий қанот бевосита капиталист режимни қўллаб қувватлаган ҳолда Давлатнинг кучини ошириб бораверади. Трамп сиёсатида ҳақли тарафлар бор, албатта. Америкадаги woke ва транс активизм ҳаракатлари чиндан Ғарбнинг маданий суиқасди эди. Трамп эса Америкада фақат иккита жинсият бор, деб очиқча айтди. Ноқонуний муҳожирлар борасида ҳам керакли масалаларни кўтарди. Аммо, муҳожирлик Американинг илдизидаги ҳолат. Элон Маскнинг ўзи ҳам Жанубий Африкада туғилиб кейинчалик Американ фуқаролигига ўтган, Трамнинг хотини асли словакиялик. Муҳожирлар яратган бир жамиятни улардан тозалаш ички геноциднинг ўзи эмасми?
Бу ҳолатга марксистик тарафлама қарасак, сармоянинг давлат қўлидан монополиялашганини кўрамиз. Ташқаридан, эркин бозор иқтисодиёти бордек, аммо Маск каби миллиардерларгина том маънода ишлай олишади. Бу эса ўз ўрнида эркинлик иллюзияси яратади. Иллюзиялар эса демократик тузумни ич ичидан емиради.
Трампни сайлаганларнинг асосий қисми кўча тилида Average Joe дейиладиган таълимдан йироқ халқ бўлгани ҳам бежизга эмас. Бугун, қараганимизда асосан қайсидир жиноят интернетда шов шув бўлсагина жазо олади. Сиёсатчилар интернетда ўзларини халққа яқиндек кўрсатишадию истаган ишларини қилаверишади. Бу боя айтганимдек, демократияни емирибгина қолмай, демократик тушунчанинг нақд юрагига урилган ханжардек гап. Чунки, бу фақат эркинлик эмас, демократиянинг иллюзиясини ҳам яратади.
Эски даврларнинг отаси, дейди Жижек, авторитар эди. У боласига бувингни кўриб кел, чунки бунга мажбурсан, дерди. Боласининг бувисини кўргиси келяптими ё йўқ, иши бўлмасди. Натижада, бола бу мажбурлаш ва босим остида бир куни портлаб, ўз эркини қўлга киритоларди. Аммо, бугунги, замонавий ота шундай дейди: Бувингни кўришинг мумкин, истасанг албатта. Истамасанг, борма. Бироқ, унутма, бувинг сени жуда яхши кўради.
Бунда бола энди "юқори" дан келган буйруқ эмас, ўз виждони орқали ҳаракатланади. Виждони қийналади ва бувисини кўргани боради. Ўзим истаганим учун бордим, бу менинг эрким, деб ўйлайди. Ҳолбуки, унинг бу ҳаракати отаси томонидан яратилган манипулятив босим натижаси, холос.
Демократик иллюзия ҳам шундай ишлайди. Бу иллюзияда Бодриларднинг "либидинал иқтисод" консептини ҳам кўриш мумкин. Сиёсатчилар айнан халқнинг қитиқ патини қўзғатадиган масалалар, дейлик, дин, миллатчилик, жинсий фарқлар кабиларни кўтаришади. Душман яратилади, муайян зайиф гуруҳлар бегоналаштирилади, нафрат қўзғатилади. Диний тарафлама, Трамп "Инжилда гуноҳ", деб федерал қонунда абортни тақиқлади. Америкадек либерал мамлакатда абортдек оддий тиббий ҳуқуқни тақиқлашғалатидек туюлади, аммо бу бор гап. Ва, ҳамма буни оддий қабул қилади. Ҳитлер Германиясида ҳам яхудийларни кўчадан тўплаш шундай оддий қабул қилинганди. Натижада, ишнинг оддийлиги ё Ҳанна Арендт таъбири билан айтилса, "ёвузликнинг сийқалиги" фашизмни туғдиради.
Американи қайтадан буюклаштириш деганда Трамп нимани назарда тутади? Бу оддий шиорми ё остматнида қандайдир сиёсий дискурс ётибдими? Дискурс ётган бўлса, бу чинакамига фашизмдир. Чунки, Deutschland Uber Alles деганда Ҳитлер ҳам худди шундай қизғин олқишлар билан кутиб олинганди.
Иқтисодий фаровонлик ваъдаси утопиянинг ўзидир. Ваҳоланки, капитализмдаги утопия олтмишинчи йиллардаёқ ўлганди. Демак, Трампнинг утопиясида капитализмдан бошқа тузумлар ҳам бор. Миллатчилик, мен учун эскиргандек. Чунки, Европа ва Осиёда кундан кунга улус давлатлар (nation-state) кундан кунга емирилиб бораётган пайт Америкада миллат барпоси кечикишдан бошқа нарса эмас. Чунки, бутун бошли миллий тушунчани яратиш бутун бошли эстетик маданият ва қомусий мафкурани янгилаш дегани. Бу нуқтада Трамп пуритан қарашларни қайтармоқчидек. (қаранг, Scarlet Letter by Nathaniel Howthorne).