Bobil Kutubxonasi

Nihoyat imtihonlar tugadi. Shuning uchun kanalga qiziq bir narsa haqida yozgim keldi.

Shu kunlarda e'tiborimni tortgan kitob turi bor: mikro-tarix.
Mikro-tarix umumiy tarixnavislik jarayonida doim e'tibordan chetda qolgan, mayda, o'z holicha butun bo'lolmaydigan, doim qandaydir katta tizimning arzimas parchasi yo umuman, 'butundan mahrum parcha' ning kelib chiqish sabablariga qiziqadigan soha. U bir vaqtning o'zida jamiyatning ovozi atay o'chirilgan, ko'rmaganlikka olingan 'mo'rt jamoalari' ni ham mujassam qiladi.

Misol beray: Alberto Manguel qalamiga mansub 'Mutolaaning Tarixi' kitobi. Bunda yozuvchi ham G'arb, ham Sharq tarixida mutolaaning turlari, o'rni, rivoji va inqirozini qiziq tilda ochib beradi.
Umuman, mikro-tarix hamma narsa haqida bo'lishi mumkin. O'zbek oshxonasida suyuq ovqat, ayollar taqadigan soch to'g'nag'ichlari, soqol olish, maktabdagi bo'r vahokazo...

Bundan nima foyda? Buni tarix deb bo'ladimi? Masalan, bir yozuvchining 'Sovunning Tarixi: Asrlar Osha Gigiena va Inson' asari bizga nima beradi? Mayli, yozuvchi unda Rimliklar ishlatgan, kul va tuzdan tayyorlangan sovunlardan to Ikkinchi Jahon Urushida, konslagerlardagi yahudiylar loshidan tayyorlangan sovunlargacha bo'lgan qiziq masalalarni aytsin. Lekin, nimaga yaraydi?

Gap shundaki, mikro-tarix ilk bor 1970-yillarda o'rtaga tashlangan payt G'arb ijtimoiy fan davralari tarixni insonlashtirish/demokratlashtirish ustida ishlashayotgandi. Qachongacha tarix faqat katta xonadonlar, qirollar, umuman, hokim kuchlar atrofida shakllantiriladi? Tarixni faqat qudrat egalari emas, balki qora xalq ham yozadi. Demak, qora xalqning ham kundalik hayoti akademik/ilmiy tarix manbalariga kirishi kerak. Boz ustiga, tarix doim bir taraflama, kuchlilar tomonidan yozilgan. Bu kuchlilarning asosiy qismi erkak bo'lgani uchun ayollar va bolalar chetlatib kelingan.

O'tgan yili universitetdagi erkin seminarlardan birida, Tarix bo'limidan bir domla 'Usmoniy Saltanatida Bolalik va Yetimlik Tarixi' nomli ikki haftalik ma'ruza darsi o'tib bergandi. Nega endi biz Temuriylar davrida moda va tashqi ko'rinish urflari haqida o'rganmaylik?

Tarix demokratlashuvi kerak! Bilim demokratlashuvi, siyosiy va iqtisodiy elitizm qo'lidan qutilishi shart. Buni esa o'zimiz haqida, o'z hikoya va hatto o'zimizga ham arzimas tuyulgan kundalik o'tmishimizni hikoya qilish orqali bajaramiz.

Hozir Sally Coulthardning 'A Short History of the World According to Sheep' ya'ni 'Qo'ylarga Ko'ra Dunyoning Qisqacha Tarixi' kitobini o'qiyapman. Chorvachilik dunyoni qanday shakllantirgani haqida juda yaxshi fikrlar bildirilgan.
Garchi mikro-tarixiy emas, balki ilmiy bo'lsada, Rachel Carsonning ekin dorilari tabiatni qanday bulg'ashi, qushlarni qanday o'ldirishi haqida yozilgan 'Silent Spring'/'Jimjit Bahor' kitobini tavsiya qilaman.


Eng mayda detalgacha tarixiy tadqiqot o'tqazish imkoningiz bo'lsa, siz qaysi mavzuda mikro-tarix kitobi yozishni istardingiz?

@bobil_kutubxonasi

Yangi kitoblar haqida bir ovozli suhbat qilaylikmi hozir? :)
Chunki, why not?)

Yaqin kunlarda bo'limning sakson yilligi nishonlanadi. Shuning uchun qutlov seminarlariga kechikmaylik, deb fakultetda eng avval biz sessiya imtihonlarini o'tkaza boshladik. Dam olish kunlari ham imtihon. Essaylarni o'qish, baholash, bir tarafdan ilmiy seminarga tayyorlanish, buyoqda o'zimning ilmiy ishim... Tarjimalar bor. Ishqilib, juda stresli va qizg'in davrdan o'tyapman, o'tyapmiz. Faqat, shuncha tashvish yetmagandek bir haftadir dekanatga qatnayman.

Birinchi imtihonimiz edi. Men kuzatuvchi, yonimda fan domlasi bor. Qaradim, orqada ikkita yigit, imtihon boshlaganiga qaramay hingirlab o'tiribdi. Hey sizlar, sen uyoqqa, sen buyoqqa o'tir, deb ayirdim. Ayirdimu endi oxirgi qog'ozni berib, doskaga o'girilgandimki, orqadan "amk çekiği" degan ovoz keldi. Ya'ni, "la'nati qisiqko'z". Aslida, bundan ham og'irroq so'kish. Men hali nima detilganini to'liq tushunib ulgurmay domla so'kingan bolani darrov turg'izdi. Talabalar birdan boyagi bolani dahanaki talay boshlashdi. Irqchilik qilding, degan ma'noda. Men haligacha qotib turibman. Bola butun boshli izdihom ichida. Domla borib, bolaning qo'ltig'idan mahkam tutdiyu imtihon bekor qilinadi, deb meni ham yoniga olgancha dekanatga yo'l oldi.
Bola tinmay uzr so'rar, men hali indamay turib domla uning ovozini o'chirishga majbur qilardi. Rost, talaba holida ilmiy hodimni haqorat qilgandi, kamiga juda katta irqchilik ham bor. Amerikan adabiyotidek liberal, irqiy kamsitishlar eng ko'p o'rganiladigan bo'limda bu hodisa, hozir o'ylasam, ham juda ironik, ham skandal ekan. Lekin, men esankirab qolgandim. Domla nega aralashadi, o'zimni o'zim himoya qilolaman, deb alamim ham keladi.
Dekanatga kirdik. Dekan barini tingladi. Men indamadim. Orqamizdan butun kurs yoprilib keldi guvihlik qilamiz, deb. Dekan kotibasi ularni zo'rg'a tinchitib, jo'natdi. Dekan esa tinmay "da'voyingiz bormi" deb so'raydi. Da'vo qilsam, nima bo'lishini bilaman. Indamayman. Shundog'am jazosi og'ir bo'ladi.
Da'vo qilmadim. Ammo, boyagi domla "imtihonimda ilmiy hodimga irqchilik va haqorat qildi, imtihonni bo'ldi, shuncha talabaning tayyorgarligi bekor ketdi, kafedraning eng qizg'in ish kunlaridan birini suiste'mol qildi", deb bir talay ayblovlarni taxlab tashladi. Haq edi.
O'sha kuni kechgacha dekanatda qolib ketdik. Men lom-mim demadim. Kechasi o'nda bolaning dadasi keldi qishloqdan. Gumbazdek odam, qo'llari qadoq, o'zi tayyorlagan qo'lbola kolbasa, xotini pishirgan uzumbarg do'lmani oldimga qo'yib yalinadi. Da'vo qilmadim o'g'lingizni, dedim. Ko'nmaydi. O'zim adabini beraman, Xudoyo shularni oling, deb topganini to'kadi. Rad qilaman, hatto ovutgan bo'laman uni.
Baribir tashlab ketdi.
Kolbasa bilan do'lmani farroshlar xonasidagi navbatchi opaga tashlab keldim. Ertaga pora deb boshim baloga qolmasin, o'sha yerdagi xolalar yesin...
Kecha majlis chaqirildi va o'sha bolaning ishi ko'rildi. Bir haftadir rektoratdan hukm kutayotgandik. Chiqibdi.
Talaba bu semestrning imtihonlariga kirmaydi. Ikkinchi semestrda universitet binosiga kirishi taqiqlanadi. Ya'ni, o'qishi kamida bir yilga uzayadi. Bu esa u hech qachon magistraturaga kirolmaydi degani. Men da'vo qilmaganim uchun jinoiy ish qo'zg'almadi. Lekin, universitet tomonidan intizomiy uzoqlashtirilgan degan yozuv tarjimai holiga tushgani bois davlatdan ish topishi ham juda qiyin. Turkiyada bunga qattiq qarashadi. Hatto o'tmishda o'tkirroq aqliy dori ichgan bo'lsangiz ham davlatda ishlolmaysiz.

Qisqasi, afsusdaman. U bolaning bitta uzri yetardi. Men yonidan shunday o'tib ketardim. Talabalarni faqat imtihonlar bilan qo'rqitishgagina kuchi yetadigan beburd domlalardan doim nafratlanganman. Uni ham imtihonga kiritaverardim. Natijada, ismini ko'rmayman varaqada.
Til yomon narsa. Turklar aytganidek, bitta jinni quduqqa tosh otadi, qirqta aqli avval chiqarolmay halak...

Mirzohid

@bobil_kutubxonasi

Endi sizda “Qirollar To’qnashuvi” ni birinchilardan bo’lib olish imkoni bor.

Buning uchun @ZabarjadMedia nashriyotidan mening tarjimamda chiqqan “Nyu York Trilogiyasi” va “Kirka” romanlarini sotib olishingiz kerak bo’ladi. Xarid jarayonida sizga maxsus raqam beriladi va ism-sharifingiz ro’yxatga olinadi. Bu orqali siz aksiyada qatnashgan hisoblanasiz.
G’oliblar 30-Noyabr kungi tadbirda aniqlanib, e’lon qilinadi.
“Qirollar To’qnashuvi” nashrdan chiqqach, yetti omadli kishiga mazkur kitob Tarjimon Sovg’asi sifatida taqdim qilinadi.

“Nyu York Trilogiyasi” va “Kirka” ni 130.000 so’mga sotib olishingiz mumkin.

Promokod: Bobildan Keldim

Xarid uchun: @Sotuv_Zabarjad

@bobil_kutubxonasi

Kuzgi dam olish kunlarini sog’ingan ekanman…
Yangi retsept kuni bugun. Pechga yangi sousli tovuq qo’ydim, qo’limda qahva, Cowboy Bebop ko’ryapman. Kechka yana Halloween party bor…
Bu hayotda ba’zan baxtli ham bo’lish mumkin ekan. )

“Qirollar To’qnashuvi” ni kutayotganlar bormi o’zi?) Negadir “Taxtlar O’yini” dagidek bo’lmayapti bu jarayon. Biroz borliginglarni bilintirib turinglar)

Шукри Эрбош

Нега Ўлдирмоқ Шарт Қишлоқиларни?

Нега ўлдирмоқ шарт қишлоқиларни?
Чунки оғир оқар улардаги қон,
Бетиним ўзгарган дунёга қарши
Пахса деворлардек қаттиқ,
Чақир тиканлардек қурғоқ,
Лоқайд исён қилади улар.
Бефахм, қўпол ва айёрдир бари,
Алдарлар ишониб ўз алдовларига.
Чўнтаклари пул билан бўлса ҳам тўла
Қашшоқ кўринмоқдек одатлари бор.
Ҳар нега бепарво, ҳар кимдан араз.
Ёмғирни, шамолни ва қуёшни
Ҳеч йўқ бир кун экинларин эсламай туриб
Ёдга олмаслар...
Ва, бир-бирларин сарҳадин бузиб
Урингайлар ерларини кенгайтирмоққа.

Нега ўлдирмоқ шарт қишлоқиларни?

Чунки улар дўппослайди хотинларини
Юмшоқ эмас овозларин оҳанглари ҳам.
Ташқарида эзилганча
Уйда зулмокрга айланарлар боз.
Газета ўқишмас ва саслари чиқар
Фақат ўзлари дучор бўлган он
Ҳақсизликларга.
Ҳар қадамда булоқ оққан қишлоқларида
Тоза кийинмас ва доим
Бир қарич соқол билан кезади улар.
Тарбия бермайди болаларига,
Уйларида китоб, мусиқа ва сурат йўқдир.
Тишларини ювмагайлар
Ва ечарлар қалпоқларин фақат ётганда.

Нега ўлдирмоқ шарт қишлоқиларни?

Чунки улар жанжал қилар
Итлари ғажишган маҳаллар ҳатто
Ва зиёрат қилгайлар бир бирларини
Фақат жанозада ёки тўйларда.
Уялгайлар куйламоқдан ё йиғламоқдан,
Кулмоқ уят, завқ заифликдир.
Ёлғиз шароб мастлигида йиғлайди улар,
Минглаб йиллар қобиғининг остида
Юраклари кучсиз қолмиш
Жинчироқнинг пилиги янглиғ.
Уларга тенг келмас, ишон ҳеч кимса
Бир бирларин лақиллатмоқда.
Қаергадир йўлга тушган он
Энг камида ўн қадам олдинда
Юрарлар хотинларидан
Ва бир эркаклик исботи каби
Уларни урарлар издиҳомнинг шундоқ ичида.

Нега ўлдирмоқ шарт қишлоқиларни?

Чунки улар овоз берар
Нотўғри ва ноҳақ партияларга,
Мазаҳ қилиб ўзларига ўхшаганларни
Бошқаларга ишонарлар ҳеч бир сабабсиз.
Давлат улар учун
мулк идораси, банкдаги қарз ва касалхонадир.
Давлатдан қўрқарлар ва ҳийла ишлатарлар
Уни алдамоқ учун.
Лек, бир нозир қаршисида, ўта ғалати,
Ерга киргудек жим эзиладилар.
Инфляция деганда буғдой билан ўғит нархин билишар фақат.
Масжид девори, қаҳвахона ёхуд дарахтнинг
Танасига ястанганча
Ўн бир ой осмондан баракот кутар.
Диндордирлар охиратнинг қўрқуви билан,
Лек бир аёлнинг болдирларидан
Сийналарин кўриш қадар кўзлари пишган.
Ҳосилни йиғгач,
Йилда бир кез боришади катта шаҳарга!

Нега ўлдирмоқ шарт қишлоқиларни?

Чунки улар автобусда ечадилар туфлиларини,
Пайпоқ ва оғиз ҳидлари ичида ястанганча ўриндиқларга
Ҳамманинг кўнглини айнитиб чунон,
Дўриллаган овози билан
Гапирарлар
Қизларининг бахтсизлигию лапашанг ўғиллари ҳақида баланд.

Очликдан силлалари қуриганда ҳам
Шукр қилар,
Буни
Тангрининг бир лутфи, дея ишонар қаттиқ
Ва арзимас бир нима ҳақида сўзлаётгандек
Ҳар лаҳзада ўша пинҳон тасалло билан
Олис шаҳардаги бадавлат қариндошин
Мақтайди улар.
Одоблидир ошхонада ош ейишни билмоқлик қадар.
Бироқ, ташқарига чиқишган пайтда
Йўтала йўтала серкўпик, сербалғам қилиб
Тупурарлар йўлнинг қоқ ўрталарига.
Ва лол қолиб бу тозалик, озодаликдан
Мақтайдилар шаҳарда яшашнинг хосиятини.

Нега ўлдирмоқ шарт қишлоқиларни?

Уйқуга ётарлар ҳали хуфтон тушмай турибоқ
Ва йўқдир уларда
Ярим тун юлдузларга боқиб пурхаёл
Бошқа дунёларга кетмоқ истаги.
Осмонни баҳорда ёмғир ёғган кун
Ва ёзда қуёш экинларин сийлаган пайт
Севарлар фақат.
Тасаввурлари бўш ва ҳеч қайси янги нарсага
(Бу ҳосили сероб бўлган уруғ бўлса ҳам)
Натижасин кўрмай туриб ишонишмас ҳеч.
Ҳеч бир ҳиссалари йўқдир
Дунёдаги тараққиётга.
Бойликка ўч улар, молу мулкка ўч,
Бир ўлканинг келажаги
Кичик далалари олдида бир ҳеч.
Ва, худди қоя парчаларидек
Турадилар рад этганча сув ўтказмоқни
Даврнинг теран ирмоқлари қаршисида жим...

АЙТИНГ, ҚАНДАЙ ҚУТҚАРАЙЛИК ҚИШЛОҚИЛАРНИ?

Туркчадан Мирзоҳид Музаффар таржимаси

@bobil_kutubxonasi

Kecha tarjimaga o'tirgan paytim bir narsani his qildim. Yog'ochga o'xshardim. Qup-quruq. Va, bu quruqlikning ishimga ham ta'sir qilayotganini sezdim. So'zlar ustida ishlanmagan, avvalgi uslubimni qo'llagan paytim qunt yetishmagani uchun bachkana shakllar qo'llanilgan... O'girgan besh bet tarjimamni o'chirdim.
Bir haftadan beri o'ylab yurardim buni. Nashriyotga yozib, ular va o'quvchilardan uzr so'rash, tarjimani butkul to'xtatish, o'zimni ilmiy ishimga berib, bitirgach, qayerdadir kichik va ahamiyatsiz bir universitetda umrimni ahamiyatsiz ma'ruzachi sifatida o'tqazishni o'ylayotgandim.

Bu o'ylar quyunidan chiqish uchun yutubga kirdim. Qarshimga bir filmdan parcha chiqdi.
Sochi kalta kesilgan, oltmishinchi yillar kovboy modasiga hos kiyingan bir qiz g'alati holatda avtomatik eshik qarshisida turar va qo'rquvdan titrardi. Unga yordam bermoqchi bo'lib yaqinlashgan ayol nima bo'lganini so'raganda esa "Menda autizm bor, bunday eshiklardan qo'rqaman", dedi. Ayol esa eshikni ochib turdi, qiz o'tdi...

Bu sahna menga boshqacha ta'sir qildi va filmni ko'rmoqchi bo'ldim.
Film amerikalik olim, hayvonlar, xususan qoramol bo'yicha mutaxassis Temple Grandin haqida ekan.
Professor Grandin autizm sindromi bilan tug'iladi. Bu sindrom unda turli muammolar tug'dirish bilan birga (mutaxassis bo'lmaganim uchun bu muammolarning aynan qaysi toifaga oidligini bilmayman) ko'pgina mustasno qobiliyatlar ham beradi. Bulardan biri kuchli tasviriy idrok va kuzatuv.
Temple universitetda inson psixologiyasi bo'yicha ta'lim olgach, Arizona State Universityda hayvonchilik va xo'jalik ishlari bo'yicha magistr, yana shu sohada Illinois Urbana-Champaign Universityda doktorantura yoqlaydi.
To'liq erkaklar, kamiga ta'limdan uzoq erkaklar qo'lida bo'lgan hayvonchilik sohasida autistik, kamiga ayol kishi bo'lgan Temple ancha qiyinchiliklarni boshdan kechiradi. Ammo, taslim bo'lmaydi.

Oxirgi bor bundan besh yil avval Big Fish va Cinema Paradiso filmlaridan so'ng o'zimni hozirgichalik tirik his qilgandim.
Big Fish menga hikoyalar va xotirotning ahamiyatini, Paradiso esa voz kechishning erkinlashtiruvchi kuchini isbotlagandi. Temple Grandinning ta'sirini esa izohlolmayman. Yuqoridagi filmlarni endi bitirganimda ham izohlolmasdim. Yillar o'tib, nimalargadir nom qo'ya boshlaganimda angladim ularni.
Hozir nimanidir his qilyapmanu unga nom qo'yolmayotgan bo'lsam, demak yetarlicha ulg'aymabman, dedim. Va, bu menga avval boshda nima uchun tarjimaga qo'l urganimni eslatdi: Men qaytadan yozish va shu orqali bir kitobni anglashni istardim.
Shu istakni unutibman.
Temple turklar aytmoqchi "ichimga suv sepdi", taxtadek quruq ruhim bilan unutilgan maqsadni qayta topgandek bo'ldim.
Unutma, dedim. Yo'ldasan, yo'lda eding. Manzilni unutish senga yo'ldan chiqish haqqini bermaydi. Yo'ldagi xavfli burilishlar, nishab va boshi berk tarmoqlar yo'lning emasi sening muammoying. Manziling emas, bekatlaring bor. Va, har bir kitob bir bekat. Buzuq avtobus o'zidagi nuqsonni qanchalik chiroyli til va uzrxohlik bilan tushuntirmasin, baribir boradigan joyi metall chiqindixonasi. Sen esa hali chiqitga chiqmaysan. Chiqolmaysan. Bu avtobus hali yurishi kerak...

Templega shu, hali ulg'aymaganim, homligim va hamon orzu qilishga haqqim borligini eslatgani uchun rahmat aytaman.

Filmni topib ko'ringlar.

Mirzohid

@bobil_kutubxonasi

“Кирка” дан ўрин олган афсонавий мавжудотлар:

Аятес -бош қаҳрамон Кирканинг укаси, Қораденгиздаги Колҳида қироли ва Олтин Қўчқор Пўстининг қўриқчиси.
Бореас - шимолдан эсган совуқ шамоллар тангриси.
Ҳелиос - қуёш тангриси, Кирканинг отаси, титан.
Калипсо - титан Атлантнинг Огигия оролида яшайдиган афсунгар қизи.
Кирка - тангри Ҳелиос ва нимфа Персейснинг қизи, жодугарлар маъбудаси. Аиае оролида яшайди.
Мнемосин - хотира маъбудаси, тўққиз илҳом париси бўмиш музаларнинг онаси.
Нерей - олимплик Посейдондан аввалги денгиз тангриси.
Океанос - шўрсув ва денгизлар мададкори, Ер сайёрасининг белбоғи ҳисобланмиш Океан дарёсининг тангриси.
Пасифая - Кирканинг синглиси, Зевснинг келини, Минотаврнинг онаси.
Персейс - Океаноснинг қизи, Ҳелиоснинг хотини, Кирканинг онаси.
Персес - Кирканинг афсунгар укаси, ўликларни тирилтириш бўйича афсоналар тангриси, Шарқ халқларидан бўлмиш Форсларнинг мададкори.
Прометей - нажот маъбуди, Зевсга қулоқ солмай одамзотга оловни туҳфа қилгани учун Кавказ тоғларига банди қилинади. Айтишларича, ҳозирги тамаддуннинг отаси ҳам у эмиш.
Селена - Ой маъбудаси, Кирканинг аммаси, Ҳелиоснинг синглиси.
Тетис - денгиз маъбудаси, Кирканинг она тарафдан момоси.

Олимплик Тангрилар

Аполлон - ёруғлик, мусиқа, башорат ва шифо тангриси, Зевснинг ўғли.
Артемида - ов маъбудаси, Аполоннинг эгизак синглиси, Троя урушида ҳийлакор Одиссейнинг мададкори.
Афина - донишмандлик, тўқимачилик ва уруш маъбудаси.
Дионис - шароб, кайфу сафо маъбуди, Зевснинг ўғли, Аполоннинг ўгай оғаси.
Эилетия -туғруқ пайти аёлларга мадад бергувчи доялик маъбудаси.
Ҳермес - тангриларнинг энг айёри, Олимп чопари, ўлик руҳларни Мурдалар Диёри Аидга олиб борувчи тангри.
Зевс - тангриларнинг энг улуғи, чақмоқ ва қудрат маъбуди.

Фонийлар

Агамемнон - Юнонистондаги энг қудратли қироллик бўлмиш Микенанинг қироли.
Аҳиллес - денгиз маъбудаси Тетис ва Пития қироли Пелейнинг ўғли, Троя қаҳрамони.
Ариядна - Пасифаянинг қизи, Критос маликаси, Кирканинг жияни.
Дедал - қадимги юнон афсоналаридаги кошиф.
Элпенор - Одиссейнинг надимларидан бири.
Евриклея - Одиссей ва ўғли Телемахнинг энагаси.
Глаукос - сеҳрли ўтлар ёрдамида тангрига айланган паст табақали денгиз маъбудларидан бири. Чўкаётган кемалар ва балиқчилар мададкори.
Ҳектор - Приямнинг ўғли ва Троя тахтининг валиаҳди.
Елена - Дунёнинг энг гўзал аёли, қиролича Леда ва Зевснинг қизи.
Ҳеракл - Зевснинг ўғли, қаҳрамонлар қаҳрамони.
Ясон - олтин қўчқор пўстини олиш учун Колхидага борган қаҳрамон.
Икар - Дедалнинг ўғли.
Лаертес - Одиссейнинг отаси, Итака қироли.
Медея - Кодхида қироли Аятеснинг жодугар қизи.
Минос - Пасифаянинг эри, Зевснинг ўғли, Критос қироли.
Одиссей - Итака қироли.
Патрокл - Аҳиллеснинг энг яқин йўлдоши.

Яна Пенелопа, Пиррос, Телегон, Телемах, Тесей каби фонийлар, Харибдис, Минотавр, Полифемос, сиреналар, Скайла каби махлуқлар бор.)

@bobil_kutubxonasi

(Davomi)

Qisqasi, Janub Gotikasi darsida shularni o'rganamiz. Talabalarga Tog'ay Murod haqida ham gapirgim bor. Balki, romanlarining qisqartirilgan variantlarini inglizcha tushuntirib berarman. Chunki, Surxon vohasining Toshkent va Farg'ona madaniyati doimiy ravishda ustunlik qilgan O'zbekistonda qandaydir chetlatilgan, ovozi tinimsiz o'chirilgan va kamsitilgandek ruhi bor. Kamiga, o'lkaning janubi bo'lgani uchun gotik adabiyotga yanada yaqin.

Menimcha, Tog'ay Murod haqida butun boshli tadqiqot kitobi yozsam kerak kelajakda. Shaxsan asarlari menga to'g'ri kelmasligi mumkin, lekin gap mening didim emas, O'zbek adabiy qomusi haqida borganda, Tog'ay Murodning chinakam haybati o'rtaga chiqadi.

Mirzohid

@bobil_kutubxonasi

Bir-ikki kuzatuvchi Janub Gotikasi bo'yicha dars o'taman debsiz, u nima, deb so'rashdi. Shunga javob beray.

Janub Gotikasi anerikan adabiyotining Fuqarolar Urushi davrida Janub tomonida turib jang qilgan shtatlarning adabiyoti hisoblanadi. Bu shtatlar Mississippi, Florida, Alabama, Georgia, Louisiana, and Texas bo'lib, mazkur adabiyotning eng mashhur yozuvchilari William Faulkner, Flannery O'Connor, Carson McCullers, Truman Capote va Cormac McCarthy hisoblanadi. Ha, yana o'zbek o'quvchisiga "Mazahchini O'ldirish" romani bilan tanish Harper Lee ham janub gotikasiga oiddir.

Bu adabiyotni shimol adabiyotidan nima ajratib turadi?
Mag'lubiyat, chirigan an'analarga kasallik darajasida yopishib olish, irqchilik, oq tanlilarning o'zlaridan boshqalarni ezish orqali yaratgan dahshatlari.

Mag'lubiyat haqida gaplashsak.
Amerikada Fuqarolar urushi avval aytganimdek quldorlik sabab kelib chiqadi. Dengiz savdo yo'llari, kuchli sanoat korxonalari va universitetlarga ega liberal Shimol quldorlikni qoralaydi, lekin tirikchiligi asosan dehqonchilikka bog'liq janub qullardan voz kechmaydi. Qullar bo'lmasa, paxtani kim teradi? Va, urush boshlanadi. Bu urushda janub mag'lub bo'ladi va tarixga "chetlatilgan taraf" sifatida tushadi. Janubning mana shu, o'z vatani ichidagi mag'lubiyati, uyatli o'tmishi, kambag'allik sabab tinimsiz jazava bilan janjallar chiqarishi, ishsiz oq tanlilar bilan to'lgan befayz shaharchalari unda yangicha adabiyot yaralishiga sabab bo'ladi.
Quldorlik AQSh Konstitutsiyasiga kiritilgan 13- O'zgartirish orqali bekor bo'ladi. Biroq, uning asorati haligacha davom etib keladi.
Avval jamiyatning ajralmas qismi hisoblangan qullar endi ishsiz qoladi, oq tanlilar tomonidan jirkanish bilan qarshi olinadi. Keyin esa qora tanlilarning G'arb va Shimolga katta ko'chish koloniyalari davri boshlanadi. Ish va adolat izlab Nyu York, Los Anjeles kabi katta shaharga ketgan sobiq qullar ortidan o'nlab bo'm-bo'sh dalalar mung'ayib qolaveradi. Janub Gotikasi mana shu mung'ayishlarni o'z ichiga oladi aslida.
Undagi an'analarga sodiq, ammo ikkiyuzlamachi jamiyatning eng beshafqat tasvirini Folkner qalamiga mansub "Emiliga atalgan atirgul" hikoyasida o'qish mumkin. Yolg'iz ayol, nekrofiliya va bu ajalovar yolg'izlik qarshisida xuddi hikoyadagi o'lik badan kabi chirib borayotgan olomon.

Janub gotikasiga eng yaqin asarlarni O'zbek adabiyotida asosan Tog'ay Murod qalamidan ko'rishimiz mumkin. Tog'ay Muroddagi eski, feodal davrlarga tuyilgan achchiq sog'inch avvallari g'ashimga tegardi. "Bu odam o'zbek-o'zbek deyapti-da lekin bitta zamindorning mulkidan ajralishi va oilaviy parchalanish butun boshli xalqning o'sha davrda farovon yashaganini bildirmaydi. O'zbek doim xor edi. Yozuvchi bu yerda shunchaki o'sha, feodal davrni qo'msayapti, xolos. Bu nuqtada, Tog'ay Murodni anti-demokratiyada ham ayblash mumkin", derdim. Bu fikrimni haligacha qisman ilgari suraman. Lekin, "Otamdan Qolgan Dalalar" ni Folknerning "Shovqin va G'alayon" i hamda "Sartoris" iga qiyoslab o'rganganimda, Tog'ay Muroddagi o'sha, "feodal nostalgiya" ning ildizini yaqqolroq ko'rgandek bo'ldim. Hatto, ushbu nostalgiyani Prustning "Zavol Topgan Vaqt Izıdan" turkumi bilan ham qiyoslab, marksistik tahlilda shunday xulosaga borish mumkin:
Yozuvchi ortiq butun dunyoda ovozi o'chib, sillasi qurigan burjuva qatlamiga motam tutgani holda ushbu motamni tan olmaydi va uni g'azab yoxud qo'msash orqali qaytadan tiriltirishga urinadi.
Psixoanalitik tahlilda esa xulosaning hermenevtik shakli o'zgaradi:
Yozuvchi bu tiriltirishga urinishning aslida ro'yodan iboratligini biladi. Mazkur ro'yo otaning almashishiga o'xshaydi. Zamindor/Ota figurasi o'lgach, o'rniga o'gay ota/kollektivlashtirish keladi. Shaxsiy mulk huquqi bilan birga "men" ham yo'qqa chiqadi va u "biz" ga aylanadi. Shu yo'sin nafaqat ommaviy, balki individual menlik ham dekonstruksiya orqali parchalanadi.

FarDuda ishlash fikri va uyoqdagi domlalarning tarjimai hollariga qiziqish meni boshqa universitetlardagi filologlar bo'yicha o'rganishga undadi.

Viloyatlar, Qoraqalpog'iston va Toshkentdagi filologiya fakultetlarini qarab chiqdim. Hamma deyarli bir xil.
Aytib qo'yay, bu tanqid yo pamflet emas. Hurmatga sazovor akademiklarimiz ko'p. Faqat, o'zim tushunmagan narsalar yo takliflarim haqida yozmoqchiman.

1. Domlalarning tarjimai holi soliq idorasi yo umuman, oddiy davlat nozirinikidan farq qilmaydi. PhD qilgani haqidagi ma'lumot bilan odamlarning akademiyada ishlashini isbotlolmaysiz.
Taklif: Bir domla uchun alohida sahifa ajratgan payt uning nomzodlik/doktorlik/dotsentlik/professura ishlarini ham qo'yish, ilmiy qiziqish hamda tadqiqot mavzularini izohlash kerak.

Masalan:
Gulchehra Nurullayeva, Palonchi Davlat Universiteti, xorijiy filologiya fakulteti. PhD, dotsent.
Tadqiqot mavzusi: Elizabethan Era British Theatre, Shakespeare, Tragedy
Ilmiy Qiziqishlari: Shekspir tragediyalarida ayol tasviri, ayollar tarixi vs tarix ayollari

Shu ma'lumotlar orqali, masalan men universitet tanlayotgan payt kelajakda birga ishlaydigan domlamni ham kashf qilaman.
Men, masalan 1920-yillar amerikan adabiyoti bo'yicha ishlamoqchiman va bu bo'yicha ishlagan domla Toshkentda yo'q, faqat GulDuda bor. Ana, GulDuga boraman va uning qo'lida ishlayman.
Biz buni ustoz-shogirdlik an'anasi deb ataymiz. Men dissertatsiyamni Nabokov haqida yozsamu domlamning mutaxassisligi qora tanli yozuvchilar adabiyoti bo'lsa, ishoning, o'sha dissertatsiya hech vaqoga yaramaydi.

O'zbekistonda bu juda katta muammo. Chunki, ba'zan menga domlalar yozishadi, Turkiyada qandaydir ilmiy konferensiya bormi yo biron akademik bilan meni tanishtirib qo'yolasizmi, deyishadi. Keyin esa ulardan ilmiy qiziqishlarini so'rayman. Ko'pincha juda mujmal javob berishadi.
Turkiyada ekologik adabiyot bo'yicha konferensiya bo'lyaptimi? Bu o'zbek domla mavzuga qiziqsa qiziqmasa shosha-pisha maqola yozadiyu jo'natadi. Bu maqola ilmga hissa qo'shadimi, farqi yo'q. Shundog'am, ko'pincha o'tmaydiyam maqolasi. Shunchaki songa ishlanadi.

Keyingi masala esa beriladigan darslar.
O'zbekistonda talabalar va domlalarga juda og'ir yuk yuklanadi, lekin olingan bilim juda chala bo'ladi. Bunga sabab esa darslarning o'ta umumiyligi.
Masalan, bitta odam talabalarga butun boshli Ingliz Adabiyoti Tarixi degan darsni berolmaydi. Bunga hech kimning bilimi yetmaydi. Chunki, sizning o'n yillik akademik faoliyatingizda Rim imperiyasidan keyingi davrdan to yigirmanchi asr oxirigacha cho'zilib ketgan bir adabiyotni to'liq bilishingiz mumkin emas. Buning o'rniga, domlalar talabalarga adabiy tarix qanday o'rganilishini o'rgatishlari kerak. Umumiy bo'lmasin, domla faqat o'zi mutaxassisi bo'lgan o'ta spesifik davrni o'rgatsin:
XVI asr ingliz she'riyatida mistisizm.
Faqat shu mavzuni o'rgatish asnosida u talabalarga ilmiy tadqiqot metodi, manbalar bilan ishlash, bir shoirga qanday qarash, tadqiqot payti tarixiy davrga qanday yondoshish kerakligini singdiradi. Talaba qiziqsa, o'zi keyin internetdan o'rganib olaveradi.
Misol, men hozir amerikan adabiyoti bo'yicha Janub Gotikasi, Rus-Amerikan Muhojir Adabiyoti va Romanesk Haqiqat darslari beraman. Hatto bular ham menimcha juda umumiy. Janub Gotikasi o'rniga faqat Folknerga ajratilgan darsim bo'lsaydi, deyman. Folkner misolining o'zidayoq talabalar janub gotikasini tushunib olishadi.

Universitet bilan maktabning farqi bor. Universitetda, ijtimoiy fanlar uchun aytyapman, sizga asosan qanday o'rganish kerakligi haqida ma'lumot beriladi. Shekspirning nechinchi yil qaysi dramasini yozganini hammamiz internetdan ko'rib olaveramiz. O'zbek oliy ta'limida shuni tushunish muammo.
Universitetni bitirib chiqqanda talaba mayli, sohasidagi hamma narsani, raqamlaru janr nomlarini, nazariyalaru metodlarni suv qilib ichmagan bo'lsin, lekin tanqidiy fikrlash va ilmiy muhit yarata olish ko'nikmasini qo'lga kiritsin. Akademiya shunday ishlaydi.