Alijon Ravshanov | Rasmiy

Стартапларда R&D (продуктни технологик такомиллаштириш) учун деярли ресурс бўлмайди. Шу вазиятда қандай қилиб рақобат устунлигига эришиш мумкин? Лойиҳа асосчилари кўпроқ нималарга эътибор бериши керак?


Кечаги постнинг комментига берилган саволга жавоб бермоқчиман. Албатта, жавобим шахсий тажрибам ва кузатувларимга асосланган бўлади, чунки бунда қатъий бир қоидалар йўқ. Ҳеч ким сизга “фақат шундай қилишинг керак, акс ҳолда, мақсадингга эришолмайсан” дейолмайди.

Агар дунё миқёсини олсак, деярли ҳар бир муваффақиятли стартап маълум босқичда инвесторларни жалб қилган. Кимдир бизнеснинг аввалги босқичида, кимдир ривожланишнинг сўнгги босқичларида. Асосчининг ғояси ва бизнес режаси қанча катта бўлса, унинг молияга эҳтиёжи шунча юқори бўлади. Бундай асосчи биринчи кундан стартапни молиялаштириш масаласида пухта режага эга бўлиши керак - пулдор тадбиркорлар, бизнес ангеллар ва венчур инвесторлар билан дўстлашиб, улар билан доимий алоқада бўлиб, улардан сармоя жалб қилиш чораларини қидириб юриши керак.

Биринчидан, стартап асосчиси улуш бериб шерикчилик қила оладиган, ‘equity mindset’ли шахс бўлиши керак. “Ғоя меники, меҳнатни ўзим қилаяпман, компания ҳам 100% менга тегишли бўлиши керак” деб фикрлайдиган киши узоққа бормайди.

Иккинчидан, стартап асосчиси продукт яратиш, уни сотиш ва маркетинг қилишдан ташқари айни пайтда молиявий директор (CFO)лик ролини ҳам зўр бажариши керак. Венчур инвесторга, нафақат унга, балки ҳар қандай молиявий шерикка асосчининг молиявий масалаларни пухта билиши ўта муҳим. Ҳисоб-китобни тўғри қилолмайдиган одамга пулни ишониб бўлмайди-да.

Учинчидан, асосчи узоқ келажакни чамалаш ва кўра билиш қобилиятига (‘visionary startaper’) эга бўлиши керак. Қайси нуқтагача ўз кучи билан бора олади, қайси босқичда инвестор жалб қилади, каттароқ инвесторларни жалб қилишдаги кейинги раунд қачон бўлади - бу масалаларни ҳам яхши ишлаб чиқиши керак. Ярим йўлда қолиб кетадиган лойиҳани инвесторлар қўллаб-қувватламайди.

Хўш, лекин, инвесторларни жалб қилиш қийин бўлган шароитларда нима қилиш керак? Бунда ҳам бир иккита стратегия бор. Биринчиси, тезда даромадга кирадиган ғоядан бошлаш. Яъни, шундай продукт яратингки, уни сотиш осон бўлсин. Бу айниқса B2B sofware (яъни бизнеслар учун дастурий таъминотлар яратиб сотиш) стартапларга қўл келади. Бунда сотувдан тушаётган даромадлар билан анчагина манзилга етиб олиш мумкин. Аммо, 'Telegram'га ўхшаш мессенжер яратмоқчи бўлганлар, бой отага ёки бой шерикларга эга бўлиши керак.

Иккинчи стратегияга келсак, кичик-кичик бизнесларни яратиб уларни сотиш ва қўлга киритилган капитал билан кейинги каттароқ стартапни бошлаш. Бу стратегия амалиётда кўплаб қўлланилган. Жумладан, Элон Маск ‘Tesla’га киришдан олдин Zip2, X.com, PayPal каби стартапларни ривожлантирган. Уларни катта компанияларга сотиб, олинган капитал билан 2004 йилда ‘Tesla’га инвестор бўлиб кирган. 2008 йилдан эса унинг ‘CEO’ вазифасини ҳам ўзига олган. Павел Дуров ҳам ўзининг аввалги компанияси ‘VKontakte’даги улушини сотиб, Россиядан Дубайга бориб, ‘Telegram’га асос солган.

Ўзимизда ҳам мана мисол - Акмал Пайзиев ‘Express24’ни Yandexга сотиб, энди АҚШга бориб янги Numeo.ai номли стартапга асос солаяпти.

Хуллас, стартап асосчи ҳар томонлама кучли шас бўлиши керак!

@alijon_ravshanov

Стартапингиз қандай рақобат устунликларига эга?

Инвестиция кўтариш мақсадида менга мулоқотга чиққан стартап фаундерларга шу саволни кўп бераман. Битта мен эмас, балки ҳар қандай бизнес ангел ёки венчур инвестор бу саволни албатта беради.

Азиз тадбиркор дўстим, агар сиз бизнесингизни рақобатбардош қилиб қурмасангиз, нафақат ўзингизни балки инвесторни пулини ҳам кўкка совурасиз.

Халқ бугун энг кўп Yandex, Uzum, Payme, Click каби иловалардан фойдаланади. Ёш стартаплар ҳам кўпи манашу бозорларга интилишмоқда. Яхши, аммо бунақа йирик ўйинчилари бор катта бозорларда сизда муайян устунлик бўлиши керак. Ҳеч ким сизни у ерда қучоқ очиб кутиб олмайди.

Баъзи тадбиркорлар рақобат устунлиги деганда продуктни ҳеч кимда йўқ функциялар билан бойитиш, деб ўйлайди. Баъзилари бозорга янгича бизнес модел билан кириб бораман дейди. Яна бирлари “бизнинг жамоамизга курашда ҳеч ким бас келолмайдиган, кучли кадрлар йиғилган” дейди.

Азиз тадбиркор дўстим, сиз қилмоқчи бўлган ёки қилаётган иш рақобатчингизда ҳозирча бўлмаса-да, аммо уни қилишга қудрати етса, сизга бу иш рақобат устунлигини бермайди. Чунки у хоҳлаган вақти сизни ишингизни такрорлаши мумкин, ҳатто яхшироқ ечим бера олиши мумкин. Кечаги латифадаги индук ва тўти қуш масали, аслида, шунга ишора эди.

Ҳақиқий рақобат устунлиги деганда биз бошқа ўйинчида мавжуд бўлмаган, уни яратишга қудрати ҳам бўлмаган ёки қудрати бўлса-ю уни сиздек арзон ёки самарали қилолмайдиган жиҳатни тушунамиз. Бунинг учун кўп илмий изланишлар ва инновацион ечимлар устида ишлашингиз керак. Amazon, Google, Apple, Microsoft кабилар бозорда шундай мавқега эга бўлишса ҳам, ҳали ҳануз миллиардлаб долларларни R&D тадқиқот лойиҳаларига ишлатишади. Нега? Чунки улар атрофида муносиб рақобатчи бўлмаса ҳам, аммо рақобат устунлигини йўқотишдан қўрқишади.

Бизнес ғояни ижро қилишдан олдин фаундерларга тавсия қилинадиган ишлар:

• мавзуга алоқадор кўп китобларни ўқиб чиқиш
• тажрибали инсонлар билан мулоқот олиб бориш
• бўлажак мижозлар/харидорлар эҳтиёжлари ва истакларини атрофлича ўрганиш
• ҳамкорлик қилиш учун шериклар ва жамоадошларнинг дастлабки рўйхатини тузиш

Ундан кейин, стартап қилиб юрган бирон дўстингиз, ёки бизнес акселератор ё венчур компания вакиллари билан маслаҳатлашиб олинг.

@alijon_ravshanov

Мазҳаббошимиз Имом Аъзам Абу Ҳанифа замонасининг энг катта фақиҳи бўлган, фатво учун ҳамма одамлар шу кишига мурожаат қилган.

Бир кун онаси бир масала сўраб қолади. Ўғлидан жавобни эшитгач, “сен буни яхши билмайдиганга ўхшайсан, мени Амр ибн Зарр олдига олиб бор, ўшандан сўрайман” дейди. Амр (ёки Умар) ибн Зарр ўша замонда Куфадаги энг таниқли воизлардан эди. Абу Ҳанифа онасини олиб, ибн Зарр олдига олиб боради ва масалани ундан сўрайдилар.

Ибн Зарр таажжубланиб: “Сиз турганда мен жавоб бераманми?” дейди. Абу Ҳанифа эса: “Ҳа, энди онам шуни хоҳлаяптилар, жавоб бериб юборинг” дейди. “Ахир жавобни билмайман, ўзингиз нима дейсиз” дейди ва жавобни билиб олгач, Абу Ҳанифанинг онасига чиқиб жавобни айтади.

Бундан оналари ниҳоятда хурсанд бўлиб: “Мана бу Абу Ҳанифанинг фатвоси эмас, балки ҳақиқий фатво” деб қувонадилар :)) Аммо Имом Аъзам оналарининг қувончини кўриб, буни рад этмадилар. Аксинча оналарини ҳожати адо бўлганидан ўзлари ҳам хурсанд бўлдилар.

Ота-она муваффақият калити!

Юқоридаги подкастни Жаҳонгир Ортиқхўжаевнинг бир гапи менга жуда ёққани учун улашдим. “Отамнинг бир марта менга “Раҳмат” дейиши мен учун ҳар қандай пул-бойликдан афзал эди”, деган гапи! У кишининг оталари оддий одамларни иш билан таъминлаётган ўғлидан миннатдор бўлиб раҳмат айтарканлар. Ўғил эса отасининг хурсандлигидан ғайратланиб, катта-катта лойиҳаларга қўл ураркан. Ажойиб!

Биздаги аксарият муваффақиятли шахсларнинг ютуғи ота-онаси туфайли бўлган, деб ўйлайман. Тажрибамда кўп кузатганман (балки, алоҳида мисоллар билан ёзарман ҳали). Албатта, ҳамма ҳам отам, онам дейди, аммо бундай кишиларда ота-она эътиборнинг марказида туради. Ташвилари кўп бўлса ҳам, ота-оналарига доимо бир хил, энг гўзал шаклда ғамхўрлик қиладилар. Ҳатто, қийинчилик пайти ота-онага яхшилик қилишни зиёда қиладилар.

Ва яна тажрибамда кўрган нарсам - оилавий ва касбий ҳаётида иши юришмаётган одамларнинг кўпида ота-онасига бўлган муомаласи яхшимас. Улардан норози, улардан хафа ёки уларни тушунишни истамайди. Қанчадан қанчаси “бошқаларнинг ота-онасига ўхшаб бизга яхши шарт-шароит қилиб бермаган” деб нолиб юради. Баъзи бир ярамаслари ота-онасини ҳатто жеркиб ташлайди. Аллоҳ паноҳ берсин шундай ноқобил фарзандлардан!

Фарзанд ота-онасига нафақат пули, хизмати, эътибори билан ғамхўрлик қилиши, балки ҳар бир ҳаракати уларнинг дилини оғритиб қўйиш-қўймаслигини ўйлаб, оқилоно иш тутиши керак. Мана шу босқичлардан ўта олган фарзандга муваффақият калити берилади, иншаАллоҳ!

@alijon_ravshanov

Уйқу миқдори

Эрта туриб баракага эришиш учун инсон эрта ётишга одатланиши керак. Чунки инсон ўрта ҳисобда бир суткада ўртача 8 соат ухлаши керак.
Аммо, 8 соат ухлашга имконини топа олмаган киши нима қилиши керак?

Бу ҳақида Daryo.uz да яхши маълумот берилган экан:

"Вақтнинг ҳар бир сониясида инсон организмида маълум бир жараёнлар юз беради ва улар Қуёш ҳаракати фазалари билан боғлиқ. Бу тизим жуда катта аниқликда ишлайди. Бахтга қарши, Қуёш ва вақтнинг бу фаолиятини ҳеч қанақасига ўзгартира олмаймиз, чунки инсоннинг кун тартиби қатъий белгиланган.

Ярим тунда Қуёш ўзининг энг қуйи нуқтасида бўлади ва бу вақтда биз максимал даражадаги ҳордиқ ҳолатида бўлишимиз зарур. Шу сабабли ҳам 21:00 дан 3:00 гача бўлган вақт — уйқу учун энг яхшисидир. Хоҳласангиз, 22:00 дан 4:00 гача, 20:00 дан 2:00 гача ҳам ухлашингиз мумкин.

Эрта уйқуга ётишнинг кучи нимада? Бош ва мия одатда 21:00 дан 23:00 гача бўлган оралиқда фаол дам олади. Мунтазам равишда 23:00 дан кейин ухлашга ётадиган одамларда интеллектуал фаоллик борган сари сусайиб боради, лекин бу дарҳол юз бермайди. Агар сиз ҳар куни тунги соат 12:00 дан кейин ухлашга ётсангиз, қанча ухлаб турганингиздан қатъий назар, чарчоқ, бош айланиши ва доимий бош оғриқлар сизни безовта қилади.

22:00 дан кейин ухлашга ётиш ҳам руҳий, ҳам жисмоний саломатлик учун зарарлидир. Сиз барча ишларни тонгга қолдириб, вақтлироқ ухлашга ётишингиз даркор. Бошида осон бўлмайди, бироқ 20 кунча шу тартибни сақлай олсангиз (тадқиқотларга кўра, кишидаги бирор-бир одат айнан 20 кун ичида шаклланади), танангиз, шубҳасиз, Сиздан миннатдор бўлади!"

Барака омилларидан бири - эрта турмоқлик

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва саллам "Умматимнинг тонгига барака бергин" деб дуо қилганлар. Эрта туриб, эрта иш бошлаган кишиларнинг ишлари унумли ва қандайдир омадли кечади. Бозор тижоратчиларида ҳам, офис ишчиларида ҳам шахсан ўзим кўп кўрганман.
Абитуриент вақтимда ҳам, сўнг Америкага магистратурага тайёргарлик кўрган кезларимда ҳам, эрта туриб ўқиган билимларим зеҳнимда тез қоларди.

Ҳафтанинг баъзи кунларида ишларимни эрта тонгда, 6:00 да бошлайман, ва шу куни жуда кўп ишларга улгураман. Алҳамдулиллаҳ!

Машаққат ва муваффақият – тарозидаги мувозанат!

Инсон ҳаёти давомида турли қийинчиликлар ва ташвишли онлар билан юзлашади. Бу ташвишлар унга гўёки ҳаётдаги мақсадларига тўсқинлик қилаётгандек туюлади. Аслида ҳам шундайми?

Мақсад йўлидаги қийинчиликлар маълум даражада марранинг узоқлашишига сабаб бўлаётганга ўхшайди. Аммо, немис файласуфи Фридрих Ницше (1844-1900) инсон табиатига хос бундай ўйлаш, аслида, тўғри эмаслигини уқтиради. Атрофидаги яқин кишилари унданда қийинроқ ҳаёт кечираётганини кўрган Ницше роҳат ва оғриқ, хотиржамлик ва хавотир ўртасида кучли боғлиқлик борлигини пайқайди.

Фридрих Ницшега кўра, агар роҳатланиш ва машаққат чекиш бир-бирига шунчалик боғланган бўлса, кимдир бирининг иложи борича кўпроғини хоҳлайдиган бўлса, иккинчисининг ҳам шунчалик кўпроғини ҳис қилиши керак. Сиздаги танлов – машаққатни иложи борича камайтириш орқали роҳатни ҳам қисқартириш ёки узоқроқ давом этадиган завқланишларга эришиш учун машаққатнинг ҳам таъмини кўпроқ татиб кўриш.

Ницше муаммоларга ўзгача назар солишни таъкидлайди. Аксар ҳолларда, ҳаётимизнинг қийин даврлари “воқеалар аслида ҳозирги каби қийин бўлмаслиги керак” деган ички хавотиримиз туфайли янада қийин кечади. Баъзида, бошдан кечираётган қийинчиликларимиз мақсадимизга етиш тақдиримизга ёзилмаганлигининг исботи, деган фикрга ишониб қоламиз. Биз хавотирда эканимиздан хавотирланамиз, ваҳимамиздан ваҳимага тушамиз. Ницше қийинчиликлар ҳар қандай яхшилик йўлидаги муҳим босқич эканини қатъий таъкидлаш билан инсонларни руҳлантиради. Аммо, бошқа файласуфлар Ницше каби фикр юритишмайди, уларнинг тасаввурида киши ўзининг аҳмоқлигидан хавотирланмай туриб донишманд бўлиши ёки иккиланишларни бошдан ўтказмай туриб ўзига бўлган ишончга эга бўлиши мумкин эди.

Ўзаро қарама-қарши туйғулар аслида бир-бирини тўлдиради, инсоннинг мақсадларига етишида тарозининг икки палласидек мувозанатни талаб этади. Хуллас, Ницше таъбири билан айтганда, хурсандчилик ва қайғу икки оғайни ва ҳаттоки эгизаклар каби бирга вояга етади ёки сизнинг ҳолатингиздаги каби биргаликда кичик ҳолда қолиб кетади.

Мусулмон ўлароқ биз бундай файласуфона қарашлар-у, нодир фикрларни Қуръони каримнинг биргина оятини тафаккур қилиш билан англаб етамиз: “Бас, албатта, қийинчилик билан осонлик бордир” (Шарҳ сураси, 5-оят). Шундай экан, ҳеч қачон қийинчилик ва машаққатни деб инсон ҳаётдаги мақсадларидан воз кечмаслиги керак.

@alijon_ravshanov

Bugun men o'qigan eng yaxshi post👆

Юқорида олтин ва тилло буюмлар бўйича яхшигина рекламалар бўпти, энди битта тилло буюмлар дўконини очсам бўлди:))

Олтин тақинчоқлар

Олтинга сармоя киритишни нафақат қуйма олтинларга, балки олтин тақинчоқлар сотиб олиш орқали ҳам амалга оширса бўлади. Фақат ишончли қўллардан олиш керак. Олтин тақинчоқларни граммига ҳисоблаганда қуйма олтинга нисбатан арзон бўлади. Чунки қуйма олтинларда олтин миқдори 99.5% дан юқори бўлади, 585 пробали тақинчоқда олтин миқдори 58.5% бўлса, 720 пробалида эса 72% олтин бўлади. Уларнинг нархи ҳам шунга мувофиқ шаклланади.

Яна бир нуқта - олтин тақинчоқлар маҳсулот сифатида олтин граммига қараганда бироз қимматроқ бўлиши мумкин, чунки унга заргарнинг меҳнат ҳақи ҳам қўшилган бўлади. Аммо, қуйма олтинга нисбатан олтин тақинчоқнинг катта устунлиги - ундан аёллар зийнатланиш мақсадида фойдаланишлари мумкин. Ҳам фойдаланади, ҳам бойлик жамғаради.))

Маълумотларга кўра, Ҳиндистон аёллари шу кунгача жамлаган заргарлик буюмларида таминан 24 минг тонна олтинга эгалик қилишади. Бу эса дунёдаги барча олтиннинг 11% ни ташкил қилади. Бошқача айтганда, ҳинд аёллари қўлидаги олтин АҚШ заҳирасидаги олтиндан уч карра кўп ёки дунёнинг йирик етти давлати олтин заҳирасини қўшса ҳам, 24 минг тонна чиқмайди.

Ҳинд-покистон маданиятида олтин катта аҳамиятга эга. Халқ орасида олтин харид қилиш кучли урфга айланганидан баъзи ҳинд уламолари олтинни насияга ва бўлиб сотишга рухсат берувчи фатволар беришган. Жумҳур уламолар наздида, олтин заргарлик буюми шаклида бўлса ҳам олтин танга каби рибовий мол ҳисобланади, уни насияга сотиш мумкин эмас. Олтинни қоғоз пулга сотганда ҳам ёки олтин-кумуш тангага сотганда ҳам, қўлма-қўл қилиб сотиш шарт, насияга бериб бўлмайди. Аммо, ҳинд уламолари халқ орасидаги заруратдан келиб чиққан ҳолда бунга рухсат беришган.

@alijon_ravshanov

Давлат қуйма олтин заҳиралари (тонна)

1. АҚШ – 8133
2. Германия – 3352
3. Италия – 2452
4. Франция – 2437
5. Россия – 2336
6. Хитой – 2264
7. Швейцария – 1040
8. Ҳиндистон – 854
9. Япония – 846
10. Нидерландия – 612
11. Туркия – 595
12. Тайван – 423
13. Польша – 420
14. Португалия – 383
15. Ўзбекистон – 374

Манба: tradingeconomics.com

Ўзбекистон олтин заҳиралари бўйича дунёда 15-ўринда туриши қувонарли ҳол! Қозоғистон (296т), Қирғизистон (26т), Тожикистон (8,5т) ва Афғонистон (22 т) олтин заҳираларини қўшганимизда ҳам, жами 352,5 тоннага тенг бўларкан. Ўзбекистон олтин жамғариш борасида кўплаб бой давлатлардан ҳам олдинда.

Бундан ташқари, Ўзбекистон тоғ-кон заҳираларида 6,400 тонна олтин борлиги тасдиқланган. Навоий вилоятидаги Мурунтов кони дунёнинг энг катта олтин кони ҳисобланади (очиқ карьер шаклида йилига 60 тоннага яқин олтин қазиб чиқарилади).

Савол: Давлатлар нега олтин жамғаришади?

Жавоб: Жалб қилинадиган қарзларни таъминлаш ва кафолатлаш; бойликни барқарор жамғариш ҳамда миллий валютани қўллаб-қувватлаш мақсадида.

Савол: Олтинга сармоя киритсак бўладими, унинг нархи ҳозиргидан тушиб кетмайдими?

Жавоб: Албатта, олтинга сармоя киритса бўлади. Бунда иккита фойда бор – ҳалол даромад ва рискларнинг минималлашуви, ва бир камчилиги бор – даромадларнинг унча юқори эмаслиги. Олтин рискни хушламайдиган, аммо барқарор ўсиб турувчи активни яхши кўрадиганлар учун қулай инструмент. Тезроқ бойишни истайдиганлар, билиб қўйинг, катта даромад фақат катта риск эвазига келади – бу бозор қонуни.

Олтин нархи бугун бир унцияси (28,35 грамм) $2750, яъни бир грамми $97. Бир йил олдин $2000, беш йил олдин $1500 атрофида эди. Олтин нархи баъзан тушиб туриши мумкин, аммо бу вақтинчалик ҳолат бўлади. Узоқ муддат давомида сақласангиз, олтин доимо қийматини мустаҳкам сақловчи актив ҳисобланади. Айниқса, дунёда урушлар, инқирозлар, нотинчликлар бўлаверса, олтин нархи ошиб кетаверади. Чунки бундай вазиятларда сармоядорлар учун энг хавфсиз бошпана ('safe haven') олтиндир.

Масалан, бундан эллик йил олдин олтин баҳоси 50 доллар эди. 1974 йил охирроғида 200 доллар пули бор одам $100ни валютада ва $100ни олтинда сақлашга қарор қилганда эди, бугун олтинга киритган 100 долларлик сармояси унга 5500 доллар келтирган бўларди, валютада сақлаган сармояси эса 540% лик инфляцияга учраб, қийматини беш баравар йўқотган бўларди.

Демак, узоқ муддатга бойлик жамғаришни, уни авлоддан-авлодга қиймати сақланган ҳолда ўтказишни истаган одам доллар эмас, олтин жамғариши керак. Бежизга бутун дунё марказий банклари олтин йиғишмайди!

@alijon_ravshanov

Санжар ака бу гапларни нафақат нашриёт ва китобхонлик соҳасининг вакили сифатида, балки китоб ўқиб катта муваффақиятларга эришган инсонларни кўпини ҳаёти давомида кўрган тажрибали инсон сифатида айтмоқдалар.

Шахсан ўзим жуда кўп учратганман. Ўзимизда ҳам, четда ҳам. 2003-2005 йиллар оралиғида бир компанияда ишлаганимда, америкалик бошлиғимиз бўларди. Шанба-якшанба кунларини яримини китоб ўқишга, яримини сайр қилишга ажратарди. Деярли ҳар сафар қанақа китоб ўқиганини айтиб бериб, қизиқтирарди. Гоҳида дебатларга ҳам киришиб кетардик.
2008-2009 йилларда бошқа бир компанияда австралиялик билан ишлаганимда, ундан ўтадиган китобхонни кўрмагандим. ٍҚандай қилиб шунча китобларни тез ўқиб битиришига тушунмасдим. Пушкин, Толстойларнинг инглизча китобларини ҳам шунда кўрганман.

Китоб ўқувчи одам билан суҳбат қурган китобхон одам ҳақиқатда бир-бирини тушуниб гаплашади. Акс ҳолда, нимадир етишмагандай ё нимадир тўсқинлик қилиб тургандай бўлади.