Ал-Хоразмий
Ал-Хоразмий (780–850) — машҳур мусулмон олими, математик, астроном ва географ. Унинг тўлиқ исми Муҳаммад ибн Мусо ал-Хоразмий. Ал-Хоразмий Бағдоддаги “Байт ул-ҳикма” (Донишмандлик уйи) марказида фаолият юритиб, хусусан, жабр ва арифметика соҳаларида улкан ютуқларга эришган. Унинг асарлари лотин тилига таржима қилинганидан сўнг Европада ҳам кенг тарқалди ва замонавий математикага катта таъсир кўрсатди.
Ал-Хоразмий ҳақида энг муҳим маълумотларни Ибн Надимнинг “Ал-Фиҳрист” асаридан топиш мумкин. Унинг илмий фаолияти асосан Бағдодда, халифа Ал-Маъмун даврида “Байт ул-ҳикма”да олиб борилган. Бу марказда у ўнлаб йиллар давомида илмий ишлар билан шуғулланиб, жаҳон илм-фанига улкан ҳисса қўшган.
Ал-Хоразмий жуда кўп соҳаларда фаолият юритган бўлса-да, унинг энг катта ютуқлари математикага тегишли. У биринчи бўлиб жабр (алгебра) фанига асос солган ва уни мукаммал шаклга келтирган. Унинг "Китоб ал-жабр вал-муқобала" асари Европада XII асрда лотин тилига таржима қилиниб, Европа математикаси тараққиётига кучли таъсир кўрсатган. Шунингдек, у ҳозирги арифметикада ишлатиладиган ҳинд рақамларини Европага таништирган.
Ал-Хоразмий шунингдек, алгоритмлар (логарифмлар) назариясини ривожлантирган. Бугунги кунда "алгоритм" атамаси айнан унинг исмидан келиб чиққан.
У география бўйича "Сурат ал-Арз" (Ер харитаси) асарини ёзган бўлиб, унда 2402 та шаҳар ва жойнинг координаталарини келтирган. У шунингдек, ер юзининг ўлчамларини ҳисоблашда ҳам иштирок этган ва ўзи ясаган хариталар орқали Птолемей хатоларини тузатган.
Астрономия соҳасида эса Ал-Хоразмий жадваллар тузиб, уларни астрономик кузатишларда ишлатишни таклиф қилган. Унинг асарлари XII асрда лотин тилига таржима қилиниб, Ғарб астрономиясига катта таъсир кўрсатган.
Бундан ташқари, у қиблани аниқлаш, соатларни ҳисоблаш, астролябия асбобини такомиллаштириш каби соҳаларда ҳам тадқиқотлар олиб борган. Унинг бизгача етиб келмаган баъзи асарлари ҳақида ҳам маълумотлар мавжуд.
Ал-Хоразмий ўзининг илмий ишлари билан нафақат ислом оламида, балки бутун дунёда буюк олим сифатида танилган. Унинг ишлари ал-Форобий, ал-Киндий, Умар Хайём, ал-Беруний, Ибн Сино, ар-Розий, Ибн Рушд, Насириддин Тусий каби кўплаб машҳур олимларга илҳом манбаи бўлган.
Хоразмий тахминан 850 йилда вафот этган. Унинг илмий ютуқлари ҳозиргача математика, астрономия ва география соҳаларида кенг ўрганилади. Ҳозирда унинг номини абадийлаштириш мақсадида кўплаб университетлар, мактаблар ва илмий марказлар "Ал-Хоразмий" номи билан аталган.
Ал-Хоразмий (780–850) — машҳур мусулмон олими, математик, астроном ва географ. Унинг тўлиқ исми Муҳаммад ибн Мусо ал-Хоразмий. Ал-Хоразмий Бағдоддаги “Байт ул-ҳикма” (Донишмандлик уйи) марказида фаолият юритиб, хусусан, жабр ва арифметика соҳаларида улкан ютуқларга эришган. Унинг асарлари лотин тилига таржима қилинганидан сўнг Европада ҳам кенг тарқалди ва замонавий математикага катта таъсир кўрсатди.
Ал-Хоразмий ҳақида энг муҳим маълумотларни Ибн Надимнинг “Ал-Фиҳрист” асаридан топиш мумкин. Унинг илмий фаолияти асосан Бағдодда, халифа Ал-Маъмун даврида “Байт ул-ҳикма”да олиб борилган. Бу марказда у ўнлаб йиллар давомида илмий ишлар билан шуғулланиб, жаҳон илм-фанига улкан ҳисса қўшган.
Ал-Хоразмий жуда кўп соҳаларда фаолият юритган бўлса-да, унинг энг катта ютуқлари математикага тегишли. У биринчи бўлиб жабр (алгебра) фанига асос солган ва уни мукаммал шаклга келтирган. Унинг "Китоб ал-жабр вал-муқобала" асари Европада XII асрда лотин тилига таржима қилиниб, Европа математикаси тараққиётига кучли таъсир кўрсатган. Шунингдек, у ҳозирги арифметикада ишлатиладиган ҳинд рақамларини Европага таништирган.
Ал-Хоразмий шунингдек, алгоритмлар (логарифмлар) назариясини ривожлантирган. Бугунги кунда "алгоритм" атамаси айнан унинг исмидан келиб чиққан.
У география бўйича "Сурат ал-Арз" (Ер харитаси) асарини ёзган бўлиб, унда 2402 та шаҳар ва жойнинг координаталарини келтирган. У шунингдек, ер юзининг ўлчамларини ҳисоблашда ҳам иштирок этган ва ўзи ясаган хариталар орқали Птолемей хатоларини тузатган.
Астрономия соҳасида эса Ал-Хоразмий жадваллар тузиб, уларни астрономик кузатишларда ишлатишни таклиф қилган. Унинг асарлари XII асрда лотин тилига таржима қилиниб, Ғарб астрономиясига катта таъсир кўрсатган.
Бундан ташқари, у қиблани аниқлаш, соатларни ҳисоблаш, астролябия асбобини такомиллаштириш каби соҳаларда ҳам тадқиқотлар олиб борган. Унинг бизгача етиб келмаган баъзи асарлари ҳақида ҳам маълумотлар мавжуд.
Ал-Хоразмий ўзининг илмий ишлари билан нафақат ислом оламида, балки бутун дунёда буюк олим сифатида танилган. Унинг ишлари ал-Форобий, ал-Киндий, Умар Хайём, ал-Беруний, Ибн Сино, ар-Розий, Ибн Рушд, Насириддин Тусий каби кўплаб машҳур олимларга илҳом манбаи бўлган.
Хоразмий тахминан 850 йилда вафот этган. Унинг илмий ютуқлари ҳозиргача математика, астрономия ва география соҳаларида кенг ўрганилади. Ҳозирда унинг номини абадийлаштириш мақсадида кўплаб университетлар, мактаблар ва илмий марказлар "Ал-Хоразмий" номи билан аталган.