Afg‘oniston oziq-ovqat xavfsizligiga yangi tahdid: Amerika yordamining to‘xtatilishi
K.Abdullayev, siyosiy tahlilchi
Amerika gumanitar yordamining to‘xtatilishi 2025-yilda Afg‘onistonning oziq-ovqat barqarorligini xavf ostiga qo‘ymoqda. So‘nggi yillarda Vashington BMT gumanitar operatsiyalarining asosiy donorlaridan biri bo‘lib kelgan va har yili Afg‘onistonga taxminan $1 mlrd ajratgan. Biroq, yangi tashqi siyosiy sharoitda AQSh Kobulga bosim o‘tkazish uchun moliyaviy mexanizmlarini kuchaytirishga tayyor, bu esa mamlakatning makroiqtisodiy barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
Gumanitar bo‘shliq va uning oqibatlari
2025-yilda Afg‘onistonning gumanitar ehtiyojlari $2,4 mrldga baholanmoqda, shundan 40% avval AQSh mablag‘lari hisobiga ta’minlangan. 2024-yilda esa BMT gumanitar operatsiyalarining umumiy byudjeti $3 mlrd bo‘lib, faqat $1,6 mlrd miqdorida moliyalashtirilgan. AQSh eng yirik donor sifatida ushbu mablag‘ning 46%ni ($736 mln) ajratgan. Shuningdek, oziq-ovqat xavfsizligi gumanitar rejaning 46%ni tashkil etib, unga $660 mln yo‘naltirilgan.
AQSh moliyalashtirishining to‘xtatilishi oziq-ovqat ta’minotidagi uzilishlarni keltirib chiqarishi aniq. 2025-yil yanvar oyidayoq afg‘on valyutasi 7,2% ga qadrsizlandi va inflatsiya o‘sdi, ayniqsa, import mahsulotlari bozorida. Bu esa ichki narxlarning oshishiga, transport va logistika xarajatlarining qimmatlashishiga olib keldi.
Qishloq xo‘jaligidagi o‘sish va importga bog‘liqlik
So‘nggi yillarda Afg‘oniston qishloq xo‘jaligida muhim yutuqlarga erishdi, xususan, bug‘doy hosildorligi 2,3 tonnaga yetdi. Tolibonning ko'knori ekinlarini bosqichma-bosqich g‘alla bilan almashtirish siyosati ichki ishlab chiqarishni oshirishga yordam berdi. 2024-2025 yillarda bug‘doy ishlab chiqarish 5,2 million tonnaga yetib, so‘nggi o‘n yillikdagi eng yuqori ko‘rsatkichni qayd etdi.
Biroq shunga qaramay, Afg‘onistonning yillik bug‘doy iste’moli 9,1 mln tonnani tashkil etib, mamlakatning 40–50% oziq-ovqat ehtiyojlari hali ham import hisobiga ta’minlanmoqda. Ayniqsa, go‘sht-sut mahsulotlari va o‘simlik yog‘lari bo‘yicha mamlakatning tashqi bozorga bog‘liqligi yanada yuqori. Shu sababli, global oziq-ovqat narxlari o‘zgarishi ichki bozorlarga jiddiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Geosiyosiy omillar: AQShning talabari va xavflarning ortishi
Mavjud vaziyat nafaqat iqtisodiy, balki siyosiy omillar sababli chigallashmoqda. Vashington Afg‘onistonga yordam berishni Tolibon tomonidan AQShda qolgan qurollarni qaytarish sharti bilan bog‘lamoqda. Bugungi kunda Tolibon qo‘lida 78 ta harbiy samolyot, 40 ming zirhli texnika va 300 mingdan ortiq turli qurol-yarog‘ borligi aytilmoqda.
Mazkur masala bo‘yicha kelishuvning yaqin kelajakda amalga oshishi dargumon. Agar AQSh moliyalashtirishni butunlay to‘xtatsa, Germaniya va Shveytsariya kabi boshqa donorlarning (2024-yilda umumiy yordamning 8%ni tashkil etgan) mablag‘larini ham kamaytirishi natijasida mamlakat og‘ir gumanitar inqirozga duch kelishi mumkin.
Xulosa qilib aytganda, Amerikaning gumanitar yordamni to‘xtatishi Afg‘oniston oziq-ovqat xavfsizligiga jiddiy tahdid solmoqda. Qishloq xo‘jaligidagi yutuqlarga qaramay, mamlakat hali ham importga qaram bo‘lib qolmoqda. Qisqa muddatda bu narxlarning oshishiga, uzoq muddatda esa ijtimoiy beqarorlikka olib kelishi mumkin.
Shunday sharoitda xalqaro gumanitar tashkilotlar va qo‘shni davlatlar Afg‘onistonga yordam ko‘rsatish strategiyasini qayta ko‘rib chiqishi zarur. Aks holda, kelgusi oylar ichida oziq-ovqat taqchilligi va inflyatsiya yanada kuchayishi mumkin.
Strategic Focus: Central Asia
K.Abdullayev, siyosiy tahlilchi
Amerika gumanitar yordamining to‘xtatilishi 2025-yilda Afg‘onistonning oziq-ovqat barqarorligini xavf ostiga qo‘ymoqda. So‘nggi yillarda Vashington BMT gumanitar operatsiyalarining asosiy donorlaridan biri bo‘lib kelgan va har yili Afg‘onistonga taxminan $1 mlrd ajratgan. Biroq, yangi tashqi siyosiy sharoitda AQSh Kobulga bosim o‘tkazish uchun moliyaviy mexanizmlarini kuchaytirishga tayyor, bu esa mamlakatning makroiqtisodiy barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
Gumanitar bo‘shliq va uning oqibatlari
2025-yilda Afg‘onistonning gumanitar ehtiyojlari $2,4 mrldga baholanmoqda, shundan 40% avval AQSh mablag‘lari hisobiga ta’minlangan. 2024-yilda esa BMT gumanitar operatsiyalarining umumiy byudjeti $3 mlrd bo‘lib, faqat $1,6 mlrd miqdorida moliyalashtirilgan. AQSh eng yirik donor sifatida ushbu mablag‘ning 46%ni ($736 mln) ajratgan. Shuningdek, oziq-ovqat xavfsizligi gumanitar rejaning 46%ni tashkil etib, unga $660 mln yo‘naltirilgan.
AQSh moliyalashtirishining to‘xtatilishi oziq-ovqat ta’minotidagi uzilishlarni keltirib chiqarishi aniq. 2025-yil yanvar oyidayoq afg‘on valyutasi 7,2% ga qadrsizlandi va inflatsiya o‘sdi, ayniqsa, import mahsulotlari bozorida. Bu esa ichki narxlarning oshishiga, transport va logistika xarajatlarining qimmatlashishiga olib keldi.
Qishloq xo‘jaligidagi o‘sish va importga bog‘liqlik
So‘nggi yillarda Afg‘oniston qishloq xo‘jaligida muhim yutuqlarga erishdi, xususan, bug‘doy hosildorligi 2,3 tonnaga yetdi. Tolibonning ko'knori ekinlarini bosqichma-bosqich g‘alla bilan almashtirish siyosati ichki ishlab chiqarishni oshirishga yordam berdi. 2024-2025 yillarda bug‘doy ishlab chiqarish 5,2 million tonnaga yetib, so‘nggi o‘n yillikdagi eng yuqori ko‘rsatkichni qayd etdi.
Biroq shunga qaramay, Afg‘onistonning yillik bug‘doy iste’moli 9,1 mln tonnani tashkil etib, mamlakatning 40–50% oziq-ovqat ehtiyojlari hali ham import hisobiga ta’minlanmoqda. Ayniqsa, go‘sht-sut mahsulotlari va o‘simlik yog‘lari bo‘yicha mamlakatning tashqi bozorga bog‘liqligi yanada yuqori. Shu sababli, global oziq-ovqat narxlari o‘zgarishi ichki bozorlarga jiddiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Geosiyosiy omillar: AQShning talabari va xavflarning ortishi
Mavjud vaziyat nafaqat iqtisodiy, balki siyosiy omillar sababli chigallashmoqda. Vashington Afg‘onistonga yordam berishni Tolibon tomonidan AQShda qolgan qurollarni qaytarish sharti bilan bog‘lamoqda. Bugungi kunda Tolibon qo‘lida 78 ta harbiy samolyot, 40 ming zirhli texnika va 300 mingdan ortiq turli qurol-yarog‘ borligi aytilmoqda.
Mazkur masala bo‘yicha kelishuvning yaqin kelajakda amalga oshishi dargumon. Agar AQSh moliyalashtirishni butunlay to‘xtatsa, Germaniya va Shveytsariya kabi boshqa donorlarning (2024-yilda umumiy yordamning 8%ni tashkil etgan) mablag‘larini ham kamaytirishi natijasida mamlakat og‘ir gumanitar inqirozga duch kelishi mumkin.
Xulosa qilib aytganda, Amerikaning gumanitar yordamni to‘xtatishi Afg‘oniston oziq-ovqat xavfsizligiga jiddiy tahdid solmoqda. Qishloq xo‘jaligidagi yutuqlarga qaramay, mamlakat hali ham importga qaram bo‘lib qolmoqda. Qisqa muddatda bu narxlarning oshishiga, uzoq muddatda esa ijtimoiy beqarorlikka olib kelishi mumkin.
Shunday sharoitda xalqaro gumanitar tashkilotlar va qo‘shni davlatlar Afg‘onistonga yordam ko‘rsatish strategiyasini qayta ko‘rib chiqishi zarur. Aks holda, kelgusi oylar ichida oziq-ovqat taqchilligi va inflyatsiya yanada kuchayishi mumkin.
Strategic Focus: Central Asia