Yaqin Sharqdagi geosiyosiy o‘zgarishlar fonida Saudiya Arabistoni va BAA Suriyadagi siyosatini o‘zgartirmoqda
Bashar Asad rejimining qulashidan so‘ng Yaqin Sharqdagi kuchlar muvozanati qayta shakllanmoqda. Saudiya Arabistoni va Birlashgan Arab Amirliklari uzoq yillar davomida islomiy harakatlarni xavf sifatida ko‘rib kelgan bo‘lsa-da, Yangi Suriyaga nisbatan yondashuvini o‘zgartirmoqda.
Ekspertlar aytishicha, Suriya fuqarolar urushining tugashi va Asad rejimining tugatilishi nafaqat mintaqaviy, balki global darajadagi o‘zgarishlarni tezlashtirdi. HTSh (Hay’at Tahrir al-Sham) yetakchiligidagi yangi hukumat davlat boshqaruvini tiklashga urinayotgan bo‘lsa, mintaqaviy va xalqaro kuchlar yangi geosiyosiy reallikka moslashishga harakat qilmoqda. Isroil harbiy operatsiyalarini kuchaytirib, Golanda o‘z mavqeini mustahkamlashga urinayotgan bo‘lsa, Eron Tehron-Damashq aloqalarini qayta tiklashga harakat qildi, biroq yangi hukumat Eron ta’siridan voz kechdi.
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, Saudiya Arabistoni va BAAning Suriyadagi vektori o‘zgarishning asosiy sabablari quyidagilardan iborat:
Birinchidan, Eron ta’sirining zaiflashishi. Tehronning Suriya bo‘yicha asosiy ittifoqchisi bo‘lgan Asad rejimining qulashidan so‘ng,
Ar-Riyod va Abu Dabi Eronning mintaqadagi ta’sirini butunlay yo‘q qilish uchun yangi hukumat bilan hamkorlik qilishga intilmoqda. HTSh hukumati esa Saudiya va BAAning bu yondashuvini qo‘llab-quvvatlab, eronliklarning Suriyaga kirishini taqiqladi.
Ikkinchidan, Yamandagi xatolarni takrorlamaslik. Saudiya Arabistoni va BAA Iroqda (2003) va Yamanda (2015) uzoq vaqt bevosita aralashmaganliklari sababli ta’siridan mahrum bo‘ldi. Suriyada ular xuddi shu xatoni takrorlamaslik uchun jarayonning boshidanoq faol ishtirok etishni maqsad qilgan.
Uchinchidan, mintaqaviy kuchlar o‘rtasidagi kuch balansini saqlash. Isroilning Golanda ta’sirini kengaytirishi va Turkiyaning Suriyada o‘z mavqeini mustahkamlashga urinayotgani Saudiya va BAAni Damashqdagi yangi hukumat bilan hamkorlik qilishga undamoqda.
To‘rtinchidan, blobal ta’sirni oshirish. Saudiya Arabistoni va BAA hozirda Yaqin Sharq siyosatida yetakchi bo‘lishni maqsad qilmoqda. Falastin masalasi, Livandagi vaziyat va Suriyadagi o‘zgarishlar fonida ushbu davlatlar yangi tashqi siyosat paradigmasini ilgari surmoqda.
Umuman olganda, Suriya hali ham beqarorlik girdobida qolmoqda. Etnik va konfessional nizolar, hududiy ajralish tahdidi va xalqaro kuchlar o‘rtasidagi manfaatlar to‘qnashuvi mamlakat kelajagi qanday bo‘lishi haqidagi savollarni ochiq qoldirmoqda. Biroq Qatar, Turkiya, Saudiya Arabistoni va BAAning qo‘llovi bilan barqaror va inklyuziv siyosiy tizim shakllanishi ehtimoli mavjud. Agar Yangi Suriya hukumati mintaqaviy va xalqaro hamkorlikdan samarali foydalanib, ichki boshqaruv tizimini barqarorlashtira olsa, mamlakatda uzoq kutilgan tinchlik o‘rnatilishi mumkin.
Strategic Focus: Central Asia
Bashar Asad rejimining qulashidan so‘ng Yaqin Sharqdagi kuchlar muvozanati qayta shakllanmoqda. Saudiya Arabistoni va Birlashgan Arab Amirliklari uzoq yillar davomida islomiy harakatlarni xavf sifatida ko‘rib kelgan bo‘lsa-da, Yangi Suriyaga nisbatan yondashuvini o‘zgartirmoqda.
Ekspertlar aytishicha, Suriya fuqarolar urushining tugashi va Asad rejimining tugatilishi nafaqat mintaqaviy, balki global darajadagi o‘zgarishlarni tezlashtirdi. HTSh (Hay’at Tahrir al-Sham) yetakchiligidagi yangi hukumat davlat boshqaruvini tiklashga urinayotgan bo‘lsa, mintaqaviy va xalqaro kuchlar yangi geosiyosiy reallikka moslashishga harakat qilmoqda. Isroil harbiy operatsiyalarini kuchaytirib, Golanda o‘z mavqeini mustahkamlashga urinayotgan bo‘lsa, Eron Tehron-Damashq aloqalarini qayta tiklashga harakat qildi, biroq yangi hukumat Eron ta’siridan voz kechdi.
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, Saudiya Arabistoni va BAAning Suriyadagi vektori o‘zgarishning asosiy sabablari quyidagilardan iborat:
Birinchidan, Eron ta’sirining zaiflashishi. Tehronning Suriya bo‘yicha asosiy ittifoqchisi bo‘lgan Asad rejimining qulashidan so‘ng,
Ar-Riyod va Abu Dabi Eronning mintaqadagi ta’sirini butunlay yo‘q qilish uchun yangi hukumat bilan hamkorlik qilishga intilmoqda. HTSh hukumati esa Saudiya va BAAning bu yondashuvini qo‘llab-quvvatlab, eronliklarning Suriyaga kirishini taqiqladi.
Ikkinchidan, Yamandagi xatolarni takrorlamaslik. Saudiya Arabistoni va BAA Iroqda (2003) va Yamanda (2015) uzoq vaqt bevosita aralashmaganliklari sababli ta’siridan mahrum bo‘ldi. Suriyada ular xuddi shu xatoni takrorlamaslik uchun jarayonning boshidanoq faol ishtirok etishni maqsad qilgan.
Uchinchidan, mintaqaviy kuchlar o‘rtasidagi kuch balansini saqlash. Isroilning Golanda ta’sirini kengaytirishi va Turkiyaning Suriyada o‘z mavqeini mustahkamlashga urinayotgani Saudiya va BAAni Damashqdagi yangi hukumat bilan hamkorlik qilishga undamoqda.
To‘rtinchidan, blobal ta’sirni oshirish. Saudiya Arabistoni va BAA hozirda Yaqin Sharq siyosatida yetakchi bo‘lishni maqsad qilmoqda. Falastin masalasi, Livandagi vaziyat va Suriyadagi o‘zgarishlar fonida ushbu davlatlar yangi tashqi siyosat paradigmasini ilgari surmoqda.
Umuman olganda, Suriya hali ham beqarorlik girdobida qolmoqda. Etnik va konfessional nizolar, hududiy ajralish tahdidi va xalqaro kuchlar o‘rtasidagi manfaatlar to‘qnashuvi mamlakat kelajagi qanday bo‘lishi haqidagi savollarni ochiq qoldirmoqda. Biroq Qatar, Turkiya, Saudiya Arabistoni va BAAning qo‘llovi bilan barqaror va inklyuziv siyosiy tizim shakllanishi ehtimoli mavjud. Agar Yangi Suriya hukumati mintaqaviy va xalqaro hamkorlikdan samarali foydalanib, ichki boshqaruv tizimini barqarorlashtira olsa, mamlakatda uzoq kutilgan tinchlik o‘rnatilishi mumkin.
Strategic Focus: Central Asia