1960-yillarda Buyuk Britaniyada yuz bergan mashhur «Profyumo ishi» haqida
1960-yillarda Buyuk Britaniyada ishqiy munosabatlar, aristokratiya va josuslik bilan bog‘liq yirik mojarolardan biri yuz berdi. Sovet-Britaniya muhabbat uchburchagi Sovuq urush davridagi eng yirik josuslik janjallaridan biriga aylandi. Bu mojaro natijasida Britaniya mudofaa vaziri Jon Profyumo iste’foga chiqdi, shuningdek, Konservativ partiya yetakchisi, Buyuk Britaniya bosh vaziri Garold Makmillan ham lavozimini tark etishga majbur bo‘ldi. Ushbu ish bo‘yicha Britaniya arxivlarida saqlanayotgan ayrim hujjatlar 2048-yilgacha maxfiy saqlanishi belgilangan.
Muhabbat uchburchagi
1961-yilda 19 yoshli model va raqqosa Kristin Kiler 46 yoshli Jon Profyumo (o‘sha paytda Buyuk Britaniya mudofaa vaziri) va 31 yoshli sovet josusi Yevgeniy Ivanov bilan munosabatda bo‘lgan. Ivanov Buyuk Britaniyadagi Sovet Ittifoqi elchixonasining harbiy-dengiz attashesi yordamchisi sifatida faoliyat yuritgan. Britaniya maxsus xizmatlari Profyumoni Kiler bilan munosabatlari xavfli ekani haqida ogohlantirgach, u bu aloqani uzishga majbur bo‘ldi.
Vaziyat bir necha yil davomida sokin kechdi, biroq 1963-yilda Leyboristlar partiyasining deputati Britaniya parlamentida Profyumoning Kiler bilan aloqalari milliy xavfsizlikka tahdid solayotgani haqida bayonot berdi. Bunga javoban Profyumo parlamentda hech qanday «nojo‘ya» munosabat bo‘lmaganini rasman e’lon qildi (shuni inobatga olish kerakki, u turmush qurgan edi). Biroq keyinchalik Kiler bilan nafaqat ishqiy aloqada bo‘lgani, balki parlamentga yolg‘on gapirgani ham oshkor bo‘ldi.
Ish fosh bo‘lishi va siyosiy oqibatlar
Profyumoga qarshi tergov boshlangach, matbuotda Ivanovning ismi ham tilga olindi. Shundan so‘ng Ivanov Britaniyani tark etishga majbur bo‘ldi. O‘sha davrdagi matbuot xabarlariga ko‘ra, Ivanov Kiler orqali G‘arbiy Germaniyada joylashtirilgan Amerika yadro qurollari haqidagi ma’lumotlarga ega bo‘lishni maqsad qilgan.
1963-yilda Profyumo barcha lavozimlaridan iste’foga chiqdi. Oradan ko‘p o‘tmay, bosh vazir Garold Makmillan ham iste’foga ketdi. Profyumo ishi atrofidagi janjal Konservativ partiyaning obro‘siga jiddiy putur yetkazdi va 1964-yilgi parlament saylovlarida Leyboristlar partiyasining g‘alaba qozonishiga sabab bo‘ldi.
Mojaro avj olgan paytda bosh vazir Makmillan MI6 rahbari Dik Uaytdan Profyumo ishining KGB tomonidan Britaniya hukumatini obro‘sizlantirish maqsadida uyushtirilgan fitna ekanini aniqlashni so‘radi. O‘tkazilgan tekshiruvlar bunday fitna mavjud emasligini ko‘rsatdi. Hozirgi kungacha Profyumoning Kiler bilan munosabatlari tufayli sovet razvedkasi Britaniya harbiy sirlariga ega bo‘lgani haqida hech qanday aniq dalil e’lon qilinmagan.
Asosiy qahramonlarning keyingi taqdiri
Kristin Kiler hujumga uchradi va qamoq jazosiga mahkum etildi, biroq shu bilan birga keng mashhurlikka ham erishdi. Ayniqsa, mashhur fotograf Lyuis Morli tomonidan olingan suratlari juda ommalashdi. Ulardan biri Londonning Milliy portret galereyasiga joylashtirildi. Keyinchalik Kiler bir nechta xotira kitoblarini yozdi, jumladan, sobiq sovet josusi Yevgeniy Ivanov bilan hammualliflikda «Yalang‘och josus» nomli kitobni chop etdi. U ko‘plab intervyular berdi va uning hayoti asosida 1989-yilda «Skandal» filmi hamda Endryu Lloydd Uebberning musiqiy asari yaratildi. Kiler 2017-yil dekabr oyida vafot etdi.
Profyumo siyosatga qaytmadi va umrining qolgan qismini xayriya ishlariga bag‘ishladi. 1975-yilda u Britaniya Imperiyasi ordeni bilan taqdirlandi. Profyumo 2006-yilda vafot etdi.
Yevgeniy Ivanov Londondan qaytganidan keyin turmush o‘rtog‘i bilan ajrashdi, Sovet Ittifoqi Bosh shtabi Akademiyasini tamomladi va GRUning (Harbiy razvedka bosh boshqarmasi) boshqarma boshlig‘i lavozimida ishladi. U 1994-yilda vafot etdi.
1993-yil yozida Britaniyaning Sunday Express gazetasi Moskvadagi byurosida Ivanov va Kiler uchun nostaljik uchrashuv tashkil etdi. Shu tariqa, Profyumo ishi Britaniya va Sovet Ittifoqi o‘rtasidagi sovuq urush mojarolaridan biri sifatida tarixda qoldi.
👉 @RabbimovJasur
1960-yillarda Buyuk Britaniyada ishqiy munosabatlar, aristokratiya va josuslik bilan bog‘liq yirik mojarolardan biri yuz berdi. Sovet-Britaniya muhabbat uchburchagi Sovuq urush davridagi eng yirik josuslik janjallaridan biriga aylandi. Bu mojaro natijasida Britaniya mudofaa vaziri Jon Profyumo iste’foga chiqdi, shuningdek, Konservativ partiya yetakchisi, Buyuk Britaniya bosh vaziri Garold Makmillan ham lavozimini tark etishga majbur bo‘ldi. Ushbu ish bo‘yicha Britaniya arxivlarida saqlanayotgan ayrim hujjatlar 2048-yilgacha maxfiy saqlanishi belgilangan.
Muhabbat uchburchagi
1961-yilda 19 yoshli model va raqqosa Kristin Kiler 46 yoshli Jon Profyumo (o‘sha paytda Buyuk Britaniya mudofaa vaziri) va 31 yoshli sovet josusi Yevgeniy Ivanov bilan munosabatda bo‘lgan. Ivanov Buyuk Britaniyadagi Sovet Ittifoqi elchixonasining harbiy-dengiz attashesi yordamchisi sifatida faoliyat yuritgan. Britaniya maxsus xizmatlari Profyumoni Kiler bilan munosabatlari xavfli ekani haqida ogohlantirgach, u bu aloqani uzishga majbur bo‘ldi.
Vaziyat bir necha yil davomida sokin kechdi, biroq 1963-yilda Leyboristlar partiyasining deputati Britaniya parlamentida Profyumoning Kiler bilan aloqalari milliy xavfsizlikka tahdid solayotgani haqida bayonot berdi. Bunga javoban Profyumo parlamentda hech qanday «nojo‘ya» munosabat bo‘lmaganini rasman e’lon qildi (shuni inobatga olish kerakki, u turmush qurgan edi). Biroq keyinchalik Kiler bilan nafaqat ishqiy aloqada bo‘lgani, balki parlamentga yolg‘on gapirgani ham oshkor bo‘ldi.
Ish fosh bo‘lishi va siyosiy oqibatlar
Profyumoga qarshi tergov boshlangach, matbuotda Ivanovning ismi ham tilga olindi. Shundan so‘ng Ivanov Britaniyani tark etishga majbur bo‘ldi. O‘sha davrdagi matbuot xabarlariga ko‘ra, Ivanov Kiler orqali G‘arbiy Germaniyada joylashtirilgan Amerika yadro qurollari haqidagi ma’lumotlarga ega bo‘lishni maqsad qilgan.
1963-yilda Profyumo barcha lavozimlaridan iste’foga chiqdi. Oradan ko‘p o‘tmay, bosh vazir Garold Makmillan ham iste’foga ketdi. Profyumo ishi atrofidagi janjal Konservativ partiyaning obro‘siga jiddiy putur yetkazdi va 1964-yilgi parlament saylovlarida Leyboristlar partiyasining g‘alaba qozonishiga sabab bo‘ldi.
Mojaro avj olgan paytda bosh vazir Makmillan MI6 rahbari Dik Uaytdan Profyumo ishining KGB tomonidan Britaniya hukumatini obro‘sizlantirish maqsadida uyushtirilgan fitna ekanini aniqlashni so‘radi. O‘tkazilgan tekshiruvlar bunday fitna mavjud emasligini ko‘rsatdi. Hozirgi kungacha Profyumoning Kiler bilan munosabatlari tufayli sovet razvedkasi Britaniya harbiy sirlariga ega bo‘lgani haqida hech qanday aniq dalil e’lon qilinmagan.
Asosiy qahramonlarning keyingi taqdiri
Kristin Kiler hujumga uchradi va qamoq jazosiga mahkum etildi, biroq shu bilan birga keng mashhurlikka ham erishdi. Ayniqsa, mashhur fotograf Lyuis Morli tomonidan olingan suratlari juda ommalashdi. Ulardan biri Londonning Milliy portret galereyasiga joylashtirildi. Keyinchalik Kiler bir nechta xotira kitoblarini yozdi, jumladan, sobiq sovet josusi Yevgeniy Ivanov bilan hammualliflikda «Yalang‘och josus» nomli kitobni chop etdi. U ko‘plab intervyular berdi va uning hayoti asosida 1989-yilda «Skandal» filmi hamda Endryu Lloydd Uebberning musiqiy asari yaratildi. Kiler 2017-yil dekabr oyida vafot etdi.
Profyumo siyosatga qaytmadi va umrining qolgan qismini xayriya ishlariga bag‘ishladi. 1975-yilda u Britaniya Imperiyasi ordeni bilan taqdirlandi. Profyumo 2006-yilda vafot etdi.
Yevgeniy Ivanov Londondan qaytganidan keyin turmush o‘rtog‘i bilan ajrashdi, Sovet Ittifoqi Bosh shtabi Akademiyasini tamomladi va GRUning (Harbiy razvedka bosh boshqarmasi) boshqarma boshlig‘i lavozimida ishladi. U 1994-yilda vafot etdi.
1993-yil yozida Britaniyaning Sunday Express gazetasi Moskvadagi byurosida Ivanov va Kiler uchun nostaljik uchrashuv tashkil etdi. Shu tariqa, Profyumo ishi Britaniya va Sovet Ittifoqi o‘rtasidagi sovuq urush mojarolaridan biri sifatida tarixda qoldi.
👉 @RabbimovJasur