The Stranger dan repost
Baxtiyor Abdugʻafur – "Madaminbek yoxud Qonli gullar vodiysi"
Zamonaviy oʻzbek adabiyotida yaxshi asar yoʻq deguvchilarning boshiga shu kitob bilan solish kerak. Oʻziyam kattagina. Hatto mustaqillikdan keyin ham adabiyotlarda bosmachilar nomi bilan tilga olib kelingan qoʻrboshilar haqidagi yagona salmoqli kitob mana shu. Mayda-chuyda kitobchalarga koʻzim tushgani bor. Lekin bunaqa hajmdagisi boshqa yoʻq.
Podsho Rossiyasi odamlarni mardikorlikka olib ketayotganda boshlangan norozilik harakati Turkiston muxtoriyati qonga botirilgach haqiqiy harbiy harakatga aylanadi. Deyarli har bir mahalladan yigitlar chiqib, ruslar va armon dashnoqlarining xunrezliklariga qarshi turishadi. Alohida-alohida toʻdalar yirik qoʻrboshilarga borib qoʻshilishadi. Natijada vodiyda butun boshli qoʻrboshilar qoʻshini paydo boʻladi. Qoʻshin shu qadar qudratli ediki, shoʻro hukumati ularni bir necha yil davomida yenga olmaydi. Hiylalar va oʻzaro kelishmovchiliklar boʻlmasa qoʻrboshilarni yengib boʻlmasdi. Ular oʻzaro tarqoqlik qilishmasa bir yoqdan Afgʻonistondagi Omonullaxon, bir yoqdan Buxorodagi Said Olimxon yordamga shay edi.
Madaminbek boshqa qoʻrboshilardan keng dunyoqarashi, tolerantligi, harbiy ilmi, diniy bilimi, diplomatik mahorati bilan ajralib turgan. Aksar qoʻrboshilar zamonaviy harb ilmidan bexabar boʻlgan. Ular ibtidoiy shaklda faqat olgʻa intilib, kuchlar nisbatini hisobga olmay, siyosatni tushunmay, diplomatik aloqalarsiz kurash olib borishgan. Madaminbek esa qoʻl ostida ham podsho qoʻshinlarini, ham shoʻra askarlarini birlashtira olgan. U boshqa qoʻrboshilarni ham birlashishga chorlagan. Biroq toʻpori gʻurur, uzoqni koʻra bilmaslik, hamma oʻzini zoʻr deb bilishi natijasida shunday qudratli harakat sekin-asta tor-mor etilgan.
Yozuvchi asarni Maqsudbek qoʻrboshi atrofiga quradi. Titanik fojiasi Jek va Rouz hikoyasi orqali yoritilgani kabi, Fargʻonadagi qoʻrboshilar harakati va Madaminbek faoliyati Maqsudbek orqali yoritiladi. Asar juda ravon oʻqiladi. Biror oʻrinda umumiy ritm buzilmaydi. Syujet puxta tuzilgan. Qahramonlar tabiati mohirona tasvirlangan.
Bir kamchiligi, asosiy jang sahnalari tasviriga oʻrin berilmagan. Yuzlab, minglab odam oʻlgan, kunlab davom etgan muhorabalar ikki qatorda aytib oʻtib ketilgan. Asosiy janggacha boʻlgan voqealar batafsil tasvirlab kelinadiyu, eng kuliminatsion nuqtada "Bir yarim kunlik jang boʻlib oʻtdi. Ruslar yengildi" deb qoʻya qolinadi.
Yana bir kamchilik esa, imlo xatolari. Bunisi endi muallifning emas, nashriyotning qusuri. Xatosiz kitob chiqarishi bilan hurmat qozongan Akademnashrning mazkur kitobida imlo xatolari sezilarli darajada koʻp.
"Jadidlar – Turkistonning unutilgan tarixi, ma'naviyati; ulamolar – Turkiston eʼtiqodi; qoʻrboshilar – Turkistonning mudrayotgan qudrati".
Asarni oʻqib, oʻrta asrlardagi turgʻunlik davrlarida turkiylarning mardlari tamoman yoʻqolmaganini, jahd qilsa qudratli kuchga aylanishini koʻrasiz. Qoʻl tegmagan, eʼtibordan chetda qolayotgan tariximizga toʻxtalgani uchun muallifga rahmat aytaman.
@salimov_blogi
Zamonaviy oʻzbek adabiyotida yaxshi asar yoʻq deguvchilarning boshiga shu kitob bilan solish kerak. Oʻziyam kattagina. Hatto mustaqillikdan keyin ham adabiyotlarda bosmachilar nomi bilan tilga olib kelingan qoʻrboshilar haqidagi yagona salmoqli kitob mana shu. Mayda-chuyda kitobchalarga koʻzim tushgani bor. Lekin bunaqa hajmdagisi boshqa yoʻq.
Podsho Rossiyasi odamlarni mardikorlikka olib ketayotganda boshlangan norozilik harakati Turkiston muxtoriyati qonga botirilgach haqiqiy harbiy harakatga aylanadi. Deyarli har bir mahalladan yigitlar chiqib, ruslar va armon dashnoqlarining xunrezliklariga qarshi turishadi. Alohida-alohida toʻdalar yirik qoʻrboshilarga borib qoʻshilishadi. Natijada vodiyda butun boshli qoʻrboshilar qoʻshini paydo boʻladi. Qoʻshin shu qadar qudratli ediki, shoʻro hukumati ularni bir necha yil davomida yenga olmaydi. Hiylalar va oʻzaro kelishmovchiliklar boʻlmasa qoʻrboshilarni yengib boʻlmasdi. Ular oʻzaro tarqoqlik qilishmasa bir yoqdan Afgʻonistondagi Omonullaxon, bir yoqdan Buxorodagi Said Olimxon yordamga shay edi.
Madaminbek boshqa qoʻrboshilardan keng dunyoqarashi, tolerantligi, harbiy ilmi, diniy bilimi, diplomatik mahorati bilan ajralib turgan. Aksar qoʻrboshilar zamonaviy harb ilmidan bexabar boʻlgan. Ular ibtidoiy shaklda faqat olgʻa intilib, kuchlar nisbatini hisobga olmay, siyosatni tushunmay, diplomatik aloqalarsiz kurash olib borishgan. Madaminbek esa qoʻl ostida ham podsho qoʻshinlarini, ham shoʻra askarlarini birlashtira olgan. U boshqa qoʻrboshilarni ham birlashishga chorlagan. Biroq toʻpori gʻurur, uzoqni koʻra bilmaslik, hamma oʻzini zoʻr deb bilishi natijasida shunday qudratli harakat sekin-asta tor-mor etilgan.
Yozuvchi asarni Maqsudbek qoʻrboshi atrofiga quradi. Titanik fojiasi Jek va Rouz hikoyasi orqali yoritilgani kabi, Fargʻonadagi qoʻrboshilar harakati va Madaminbek faoliyati Maqsudbek orqali yoritiladi. Asar juda ravon oʻqiladi. Biror oʻrinda umumiy ritm buzilmaydi. Syujet puxta tuzilgan. Qahramonlar tabiati mohirona tasvirlangan.
Bir kamchiligi, asosiy jang sahnalari tasviriga oʻrin berilmagan. Yuzlab, minglab odam oʻlgan, kunlab davom etgan muhorabalar ikki qatorda aytib oʻtib ketilgan. Asosiy janggacha boʻlgan voqealar batafsil tasvirlab kelinadiyu, eng kuliminatsion nuqtada "Bir yarim kunlik jang boʻlib oʻtdi. Ruslar yengildi" deb qoʻya qolinadi.
Yana bir kamchilik esa, imlo xatolari. Bunisi endi muallifning emas, nashriyotning qusuri. Xatosiz kitob chiqarishi bilan hurmat qozongan Akademnashrning mazkur kitobida imlo xatolari sezilarli darajada koʻp.
"Jadidlar – Turkistonning unutilgan tarixi, ma'naviyati; ulamolar – Turkiston eʼtiqodi; qoʻrboshilar – Turkistonning mudrayotgan qudrati".
Asarni oʻqib, oʻrta asrlardagi turgʻunlik davrlarida turkiylarning mardlari tamoman yoʻqolmaganini, jahd qilsa qudratli kuchga aylanishini koʻrasiz. Qoʻl tegmagan, eʼtibordan chetda qolayotgan tariximizga toʻxtalgani uchun muallifga rahmat aytaman.
@salimov_blogi