#Bir_asar_haqida
📢 «Uliss» —
Dunyoni zabt etgan kitoblarO‘qish imkonsiz bo‘lgan roman
“O‘qiyverasiz, o‘qiyverasiz, o‘qiyverasiz va xuddi o‘zingizni bir narsa o‘qiyotgandek tasavvur etasiz...”
Irlandiyalik yozuvchi Jeyms Joys (1882–1941)ijodi, ayniqsa, uning “Uliss” (1921) romani jahon adabiy jamoatchiligida katta shov-shuvga sabab bo‘lgan. O‘tgan yillar davomida roman haqida ko‘plab maqola va tadqiqotlar yaratilgan bo‘lsa-da, adabiy tanqidchilikda u haqda hanuzgacha yakdil bir fikrga kelingani yo‘q, to‘g‘risi, bir to‘xtamga kelish ham amri mahol. Sababi, muallifning o‘zi roman haqida “… shunchalik ko‘p boshqotirma va topishmoqlarni yig‘dimki, asrlar bo‘yi olimlar ularni yecha olmay bosh qotirsinlar, bu mening abadiy o‘lmas bo‘lishimga kafolatdir”, deya yozgan edi.
Buyuk psixiatr, psixolog, neofreydizm vakili va faylasuf olim Karl Yung asarni o‘qib, o‘zini bepoyon, boshi-keti ko‘rinmas bo‘shliqlarda yurganday sezganligini bayon qiladi:
“Bo‘shliqni o‘ziga jo etgan yetti yuz ellik sahifa bu — oppoq qog‘oz belgilari emas, aslo, aksincha ular tig‘iz va o‘ta zich mag‘izdor matn bilan to‘ldirilgandir. Siz o‘qiyverasiz, o‘qiyverasiz, o‘qiyverasiz va xuddi o‘zingizni bir narsa o‘qiyotgandek tasavvur etasiz. Ba’zi vaqtlarda ba’zi jumlalarga duch kelib, o‘zingizni havo bo‘shlig‘i teranliklariga qulaganday sezasiz va shu tariqa taqdirga tan berganingizdan so‘ng, nihoyat o‘qishga o‘rganasiz.... Joys uslubining sira aql bovar qilmas ko‘p qiyofaliligi odamga gipnozday ta’sir ko‘rsatadi.... Kitobxon o‘quvchi og‘zini ochganicha qoladi…” Karl Yungning bu so‘zlariga ko‘proq to‘xtalganimning boisi, Joysni “mag‘lub qilishga” kirishgan va ahdida qattiq turib, kitobning oxirigacha, asarning asosiy qahramonlaridan biri Leopold Blumning xotini — qo‘shiqchi ayol Mollining oz emas, ko‘p emas, qirq sahifalik bironta nuqta, bironta tinish belgilari qo‘yilmagan tekis ichki monologigacha o‘qigan har bir kishida shunday hissiyotlar, fikrlar, albatta jo‘sh uradi. Dastlab tushunmay qiynalishning oxiri hayrat bilan tugaydi.
“Uliss”ni yaratish g‘oyasi hayotni va “umuman” insonni tasvirlashga intilish bilan bog‘liq. Ushbu g‘oya uch qahramon — Leopold Blum, Dublin gazetalaridan birining reklama bo‘limi agenti, uning xotini — Merion (Molli) va Dublin gimnaziyalaridan birida tarixdan dars beradigan yozuvchi Stiven Dedalusning bir kunlik hayoti manzarasini berish orqali amalga oshirilgan. (To‘rtta ekan-a. Xullas, uchta yoki to‘rtta) Joys ular kunning ma’lum bir vaqtida nima qilganlari, nimalar to‘g‘risida o‘ylaganlari, his qilganlari to‘g‘risida batafsil hikoya qilib, ularning ong oqimini kuzatib, kitobxonlarga uzatib boradi. Roman voqealari qaysi kuni ro‘y bergani ham asarda aniq ko‘rsatiladi — 1904-yilning 16-iyuni. Roman voqealari ertalab soat 8 da boshlangan bo‘lsa, tungi soat 3 da tugallanadi. “Uliss” 18 ta epizoddan tashkil topgan bo‘lib, vaqtning ertalabdan kechga tomon kechishi bilan bog‘liq.
“Uliss” ustida Joys yetti yil, ya’ni 1914—1921-yillar davomida ishlaydi; roman ilk bor 1918 yilning mart oyida Amerikada
“Littd revyu” jurnalida bosildi. 1922-yili Parijda
“Silviya Bich” nashriyotida kitob holida nashr qilindi. Yevropada bu kitob ustida katta bahs munozaralar boshlanib ketdi. Bu kitob
“modernizm qomusi” degan nom oladi.
“Uliss”da yozuvchi qarshimizda olam va odamning erkin modelini yaratayotgan afsona yaratuvchi sifatida namoyon bo‘ladi. Uning badiiy manzarasi (panoramasi) hayot va inson shaxsi to‘g‘risidagi teskari tushunchaga asoslanadi.
Epizodlar insonning biror a’zosini ramziy ifodalaydi, butun holida esa roman inson vujudini aks ettiradi. Shular bilan bog‘liq holda Joys har bir epizodning o‘ziga xos san’ati, o‘ziga xos qurilishi, arxitekturasi, takrorlanmas uslubini yaratadi.
Joysning o‘zi “Uliss” qo‘lyozmasini mozaika deb ataydi. U romanini ochiqdan-ochiq rasmiy (formalistik) uslublardan foydalanib tuzadi. Uning ishlash texnikasi ham g‘ayrioddiy. Joys faktlarni bittalab tanlab, aniqlikka, batafsillikka intilib yon daftarchasiga yuzlab tafsilotlarni kiritardi...
📚
@mutolaah — oʻqi, koʻtaril!
