#жиноятҳуқуқи
ФИРИБГАРЛИК ВА ФУҚАРОЛИК МУНОСАБАТИНИНГ БИР-БИРИДАН ФАРҚИ НИМАДА?
Савол: №120
Савол матни ва воқеанинг фабуласи муаллифнинг илтимосига кўра таҳрир этилмайди. Жавоб: (жавоб одатдагидан бироз бошқачароқ ёзилади яъни ижодий ёндашилади)
Бозор иқтисодиёти шароитида ҳар бир инсон хохласа-ҳохламаса мулкий муносабатларга киришади. Аниқроқ қилиб айтганда, биз сотамиз, сотиб оламиз. Масалани узундан-узоқ гапирмоқчи эмасман. Савол муаллифи узоқ йиллар чет элда ишлаб, тийинлаб йиғган пулини Ж. исмли шахс ўзлаштириб, 2 йилдан буён қайтариб бермаётганлиги ҳақида гапириб берди.
Дарҳақиқат, хусусий мулк у қандай топилганлигидан қатъий назар ҳимоя қилиниши зарур. Сабаби,
“Ўзбекистон Республикасида мулкчилик тўғрисида”ги Қонун
7-моддасининг 2-бандида,
“Хусусий мулкни ҳимоя қилиш ва мулкдорлар ҳуқуқларининг кафолатлари тўғрисида”ги Қонун
2-моддасининг 3-қисмида хусусий мулк даҳлсиз ва давлат ҳимоясида эканлиги бот-бот такрорланган.
Савол муаллифи ҳам ишлаб топган пулини қайтариб олиш учун, турли ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга Ж. исмли шахснинг ҳаракатларида жиноят аломатлари бор дея аризалар берган лекин барча ҳолатларда жиноят иши қўзғатиш рад этиб келинган.
Хўш нега?
Масалага ҳуқуқий ёндошсак, Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг
168-моддасига кўра фирибгарлик, яъни алдаш ёки ишончни суиистеъмол қилиш йўли билан ўзганинг мулкини ёки ўзганинг мулкига бўлган ҳуқуқни қўлга киритиш жиноят ҳисобланади.
Энди Фуқаролик кодексининг 234-моддасида мажбурият — фуқаролик ҳуқуқий муносабати бўлиб, унга асосан бир шахс (қарздор) бошқа шахс (кредитор) фойдасига муайян
ҳаракатни амалга оширишга, чунончи:
мол-мулкни топшириш, ишни бажариш, хизматлар кўрсатиш, пул тўлаш ва ҳоказо ёки муайян ҳаракатдан ўзини сақлашга мажбур бўлади, кредитор эса — қарздордан ўзининг мажбуриятларини бажаришни талаб қилиш ҳуқуқига эга бўлади деб белгиланган.
Худди шу мажбурият тушунчаси фирибгарлик ва фуқаролик муносабатларини бироз чалкаштиради. Бу икки муносабатни фарқлаш учун биз Олий суди Пленумининг 2017 йил 11 октябрдаги 35-сонли
«Фирибгарликка оид ишлар бўйича суд амалиёти тўғрисида»ги
қарорига юзланамиз.
Жумладан, мазкур қарорнинг 8-банди 3-хатбошисида агар шахс ўз мажбуриятларини ижро этиш жараёнида айрим объектив сабабларга кўра (мулкий ночорлиги, вазият ўзгариши ва ҳ.к) туфайли бажара олмаса ёки ўзганинг мулкини эгаллашга нисбатан қасд мавжудлигининг имкони бўлмаса бу фуқаролик ҳуқуқий муносабат бўлиши белгиланган.
Шунингдек, ушбу қарорда қилмиш айбдорда ўзганинг мулкини ёки унга бўлган ҳуқуқни қўлга киритишга нисбатан қасд фақат ўзганинг мулки ёки унга бўлган ҳуқуқ қўлга киритилгунга
қадар пайдо бўлган ҳоллардагина фирибгарлик сифатида квалификация қилиниши лозимлиги кўрсатилган.
Энди шу масалани автомашина
сотувчи ва
сотиб олувчи мисолида содда тилда тушунтирамиз: А. шахс Б.шахсга бўлиб бўлиб тўлаш шарти билан сотиб олиши учун машина олиб келди ва пулини олиб кетди. Диққат қилинг, А.шахс машинани расмийлаштириб бера олмайдиган аҳволга тушиб қолса, пулини ишлатиб юбориб лекин машинани сотишни истамаса, фавқулотда ҳолатларда вазият ўзгарса-йу пулни қайтара олмаса бу ҳолат фуқаролик ҳуқуқий муносабат бўлади. Худди шунингдек, унинг қайси босқичда Б.шахсни алдашга ўринганлигини тасдиқловчи далиллар бўлмаса ҳам фуқаролик муносабат. ҳисобланади. Энди А.шахснинг мақсади алдаш эканлиги пулни қўлга киритишдан олдин бўлса бу жиноят ҳисобланади. Тўғри бироз мураккаб ҳолат.
Кейинги масала А. шахс умуман ўзганинг мулкини Б.шахсга сотмоқчи бўлган бўлса-чи?
Бу ҳолат фирибгарликнинг ўзгинаси ҳисобланади. Чунки А.шахс машинани Б.шахсга расмийлаштириб бера олмаслигини олдиндан билади. Чукни у машина унинг мулки эмас. Бу ҳолат А.шахс Б.шахсни алдашга унинг пулин олишдан олдин мақсад қилганлигини тасдиқлайди. Бунга далил бўлиб эса А.шахснинг берган кўрсатувлари ва тушунтиришлари ҳисобланиши зарур эди. Бу ҳолатда терговчи ёхуд суриштирувчи А.шахсга мулк ўзиники бўлмасада уни Б.шахсга сотишга ўринганлигини қандай изоҳлашини сўраганда масалага ойдинлик киритиларди.
Мурожаат учун:
@yurisconsultuz!
Бизни
@yurisconsultuuz да кузатиб !
