𝑻𝒂𝒓𝒊𝒙 𝒗𝒂 𝒔𝒊𝒚𝒐𝒔𝒂𝒕

Bu yerda ma’no shundan iboratki - masalan qandaydir kompromat (Moskvadagi Ritz Karltondan tasmalar) yoki KGBning qo’li bilan (agent Krasnov) Trampni rossiyaliklar o’zlarining manfaatlari uchun ishlatayotganiga ishonish qiyin. Teskarisi, shunchaki ahmoqgarchilik va go’yo siyosiy raqiblari yaratgan status-kvoga nafrat tufayli mustaqil harakat qilayotganiga ishonish mumkin.

Masalan, Rossiyaning iqtisodiyoti AQShning bir shtatinikidan (Texas) ham kichik. Harbiy kuchi ham, ta’siri ham afsonaga yaqinroq ekanligi namoyon bo’lib bo’lgan.

AQShni Rossiya bosib olgandek.

Bu administratsiyadan chiqayotgan kundalik yangiliklarni ko'rib AQShni tashqi dushman bosib olib ichkaridan hamma narsani buzishni boshlagandek. Boshqachasiga talqin qilib bo'lmaydi. Aytaylik, misol uchun Rossiya AQShni bosib olganda u nima qilgan bo'lar edi?

- AQSh iqtisodiyotini cho'ktiradigan barcha harakatlar, shu jumladan tariflarni oshirardi (Meksika va Kanadaga ahmoqona tariflar), arzon ishchi kuchlarini mamlakat ish bozoridan quvib chiqarardi (immigrantlar), davlat xizmatlarini va ijtimoiy nafaqani qisqartirgan bo'lar edi (DOGE qilayotgan ishlar)
- Do'stona mamlakatlar bilan orani uzar edi, Yevropadan uzoqlashar edi
- Rossiaga AQSh qo'ygan iqtisodiy sanksiyalarni bekor qilar edi (bugungi yangiliklarga ko'ra AQSh shu sanksiyalarni bekor qilish harakatida - mutlaqo absurd yangilik)
- AQShni BMT, NATO va boshqa xalqaro tashkilotlardan chiqarib tashlar edi (jarayonda)
- Ukraina o'zi urushni boshladi deb yolg'on tarqatar, uning prezidentini kamsitish uchun urinar va Ukrainaga AQSh yuboradigan (Kongress tasdiqlagan) harbiy yordamni tugatar edi (bugun Tramp shunday qaror chiqaribdi)
- Kabinetga pro-Rossiya bo'lgan amaldorlarni tayinlar edi (masalan, Tulsi Gabbardni razvedka boshlg'i qilib tayinlagani Putinning ham tushiga kirmagan menimcha)
- Dollarga qarshi qandaydir alternativa chiqarishga urinar edi (Oq Uy hozir kriptoning eng katta promouteri)
- ...
- va hokazo. Bu ro'yxatni har kuni to'ldirib borsa bo'ladi

Keyingisi nima, Alyaskani Rossiyaga berib yuboraylik deydimi? Yolg'on tarqatishga usta maslahatchisi Mask orqali Alyaskada saylov o'tqazaylik, bir paytlar Alyaska bizga adashib o'tib qolgan deydimi?

Merostakratiya – nega meros mehnatdan muhimroq bo‘lib bormoqda?

The Economist nashriga ko‘ra, bugungi kunda G‘arb mamlakatlarida kapital ko‘proq meros orqali o‘tmoqda va bu merostakratiya – moliyaviy muvaffaqiyat mehnatga emas, balki tug‘ilgan oilaga bog‘liq bo‘lgan jamiyatni shakllantirmoqda. 2010-yillarning oxiriga kelib, merosning umumiy qiymati YaIMning 10 foiziga yetdi. Bu XX asrning ikkinchi yarmiga nisbatan ancha yuqori bo‘lib, asta-sekin XX asr boshidagi ko‘rsatkichlarga yaqinlashmoqda. 2025-yilda esa boy mamlakatlarda meros sifatida 6 trillion dollar qoldirilishi kutilmoqda.

Nega bunday bo‘lmoqda?

The Economist bu jarayonning uchta asosiy sababini keltirib o‘tgan:

• Aktivlar narxining o‘sishi. Ayniqsa, ko‘chmas mulkning qimmatlashuvi katta rol o‘ynamoqda. Hukumat tartibga solish choralarini kuchaytirgani sababli taklif cheklangan, natijada uy-joy narxlari tez o‘smoqda. Masalan, Britaniyada aholiga tegishli uy-joylarning umumiy qiymati 1990-yillar o‘rtalarida 1 trillion funt sterling bo‘lgan bo‘lsa, hozirda 7 trillion funtga yetgan.

• Demografik omillar. "Bebibumerlar" avlodi katta boylik to‘pladi va endi uni meros sifatida qoldirmoqda. Masalan, AQShda 65 yoshdan oshgan kishilar mamlakat boyligining 50 foiziga (82 trillion dollar) egalik qiladi.

• Iqtisodiy o‘sishning sekinlashishi. So‘nggi yillarda rivojlangan davlatlarda iqtisodiy o‘sish pasaydi. YaIM o‘sishi qanchalik sust bo‘lsa, jamiyatda avval to‘plangan boylik shunchalik muhim ahamiyat kasb etadi. Masalan, iqtisodiy o‘sish yuqori bo‘lgan Irlandiyada merosning roli unchalik katta emas, lekin Germaniya va Italiyada u ancha sezilarli.

Bugungi iqtisodiyot tobora XIX asr realizm adabiyotiga o‘xshab bormoqda: bu yerda muvaffaqiyat mehnat yoki iste’dodga emas, balki qaysi oilada tug‘ilganingiz yoki kim bilan turmush qurganingizga bog‘liq.

Nima qilish kerak?

• Meros soliqlari. So‘nggi o‘n yilliklarda ko‘plab mamlakatlarda meros soliqlari kamaytirildi yoki butunlay bekor qilindi. The Economist adolatli soliq tizimi yirik boyliklarning bir qismini qayta taqsimlashga yordam berishi va jamiyatning meros kapitaliga qaramligini kamaytirishi mumkinligini ta’kidlaydi.

• Iqtisodiy o‘sishga e’tibor qaratish. Rivojlangan davlatlar iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish siyosatiga rioya qilishi lozim, bunda muhim omillardan biri ortiqcha tartibga solishlarni kamaytirishdir. Bozor iqtisodiyotiga ortiqcha cheklovlar qo‘yilishi o‘sishni susaytiradi, iqtisodiyot sekinlashganda esa mehnat emas, balki oldindan to‘plangan kapital muhimroq bo‘lib qoladi.

Ko‘pchilik bozor iqtisodiyotini adolatsiz deb hisoblaydi. Biroq, faylasuf Jon Tomasi Free Market Fairness (Bozor iqtisodiyotining adolati) kitobida aksini isbotlaydi: bozor iqtisodiy o‘sish yaratadi va bu eng kam daromadli qatlamlar uchun ham foydali bo‘ladi. Irlandiya misoli buni tasdiqlaydi.

Tramp va jamoasi siyosatchi emasligini yana bir bor isbotladi. Media ko‘z oldida, hukumat uyida mehmon prezident bilan tortishib o‘tirishibdi. Diplomatlarga xos bosiqlik va etiket yo‘q. Putinga o‘xshagan ko‘cha madaniyati.

Bunday namoyishkorona sahna ko‘rinishidan ikki tomon ham yutqazdi. Ukraina, shubhasiz, eng asosiy ittifoqchisi bilan muammo borligini ko‘rsatdi va bu muzokaralarda uning pozitsiyasini zaiflashtiradi.

Tramp ma’muriyati esa qandaydir prezidenti ularni hammaning oldida tanqid qila olishini ko‘rsatdi. Deyarli Putinning ittifoqchisidek harakat qilishdi. Bu ularning reytinglariga ta’sir qiladi.

Umuman ikki imperialist odam yaqinlashuvi hamma uchun yomon xabar.

Zelenskiy Amerika Prezidentini gapiga ikkinchi marta kirmadi.

Esimda bor, urush boshlanishidan oldin, AQSh hukumati barcha AQShga tegishli boʻlgan uskunalarni va hatto elchixona qoʻriqlovini ham olib chiqib ketishgan edi. Urushdan oldin Ukraina armiyasini oʻqitish bilan shugʻullangan, 25 ofitserni ham, bosqindan oldin olib chiqib ketishgan edi. Oʻsha payt Ukrainliklarni bu narsalardan jahli chiqqan edi, birinchidan, urush boshlanishi ehtimoli oshgan sayin, AQShni Ukrainaga boʻlgan qoʻllovi kamayib borgan. Ukrainaga Obama tomonidan ham, keyinchalik Bayden tomonidan ham jiddiy letal qurol aslahalar berish boshlanmagan edi, AQSh xuddiki Rus bosqinini kutib yashadi. Ukrainaliklarda mantiq teskari edi — “urush boshlanmaydi” deb, hayot davom etaversa, urush boshlanishi ehtimoli kamayadi derdi ular. Agar bir necha yuzta AQShlik harbiylar Kyivda boʻlishsa, oʻshalarga tegib ketmay deb ham Rossiya harbiy bosqinini qilish ustida koʻproq oʻylar edi. Agar AQSh uchoqlari yoki boshqa harbiy qurollari Ukraina shaharlari xavfsizligi uchun shay boʻlsa — katta qarshilik koʻrishdan qoʻrqib, bosqin boʻlmaydi deb oʻylashar edi Ukrainlar. Aytish joizki, bu fikr toʻgʻri edi. Lekin Oq Uyda fikr teskari edi. Ularga koʻra, agar Ukrainaga hozir qurol berishsa — unda Ukraina ishgʻol boʻlgandan keyin bu qurol Rossiyaga qolib ketadi. Xuddi Afgʻonistondek boʻladi deb oʻylashdi. Mana urushdan uch hafta oldin Bayden bilan telefon orqali gaplashgan Zelenskiy qurol soʻragan va Bayden esa rad javobini bergan. Urushdan toʻqqiz kun oldingi telefon orqali suhbatda Zelenskiy Baydendan iqtisodiy yordam soʻragan va qoʻllab quvvatlashi ramzi sifatida Ukrainaga tashrifni soʻragan, ikkisiga rad javobini olgan. Bu juda gʻalati oʻyinlar nazariyasidagi misol. AQSh oʻz qiymatli narsalari, hatto elchixona va konsulliklarini olib chiqib ketganini koʻrgan Rossiyaliklar, uni “yashil chiroq” deb ham talqin qilishgan boʻlsa ajab emas. Bayden qurol berishdan va jamoat oldida Ukrainani qoʻllab quvvatlash uchun hatto ramziy tashrifdan, hatto administratsiyadagi kattaroq kimdirni yuborishdan bosh tortgan edi. Ruslarga faqatgina qizil gilam toʻshab qoʻyishmadi xolos. (albatta keyin ramziy tashriflar ham boʻldi, qurol ham boʻldi, lekin oʻsha 2022 yil Fevral haqida eslatmoqchiman).

Shu bilan bir paytda, Bayden maʼmuriyati va harbiylar “surgundagi yoki tashqaridagi Ukrain hukumati” haqida oʻylashni boshlashdi. Yaʼni AQShni ijro hokimiyatida, hech kim, Ukraina Rus bosqiniga chiday olishini taxmin ham qilib koʻrmagan edi. Masala faqat necha kunda Ukraina bosib olinishi va keyingi partizan urushi va surgundagi hukumat kabi tadbirlar edi. Qurol berishdan bosh tortish ham, boshqa choralarni ham ratsional ildizi shu edi — AQSh Ukraina chiday olishiga mutlaq ishonmagan edi.
Endi prezident gapiga kelsak — bosqin boshlanganidan soʻng, Prezident Bayden Ukrainaning prezidenti, uning oilasi va unga yaqin hukumat aʼzolariga evakuatsiya rejasini taqdim etdi va “xavfsizlikka chiqib ketishlari” uchun imkoniyat berdi. 26-chi Fevral kuni, urush boshlanishidan toʻrt kundan keyin, prezident Zelenskiyning “menga evakuatsiya emas, oʻq kerak” deb AQShga gapirgan mashhur gapi ommaga tarqalib ketdi.


Aytmoqchi boʻlganim, oʻtgan gal ham Oq Uy Zelenksiyga aytgan gapini u qilmagan edi — katta ehtimol bilan ana shu mardligi tufayli uning vatani saqlanib qoldi. Bu esa ikkinchi marta Oq Uy bosimiga boʻysunmagani boʻldi.