Strategic Focus: Central Asia

Trampning G‘azodagi strategiyasida gaz omili – davomi
 
Arab dunyosi: konsensus yoki qarshilik?
 
Tramp tashabbusining eng katta muammosi – arab davlatlari tomonidan qanday qabul qilinishidadir. G‘azodan yuz minglab falastinliklarning Misr va Iordaniya hududlariga ko‘chirilishi bu davlatlarning ichki barqarorligiga jiddiy tahdid soladi. Misr va Iordaniya rahbarlari bu reja ularga rejimning ag‘darilishi xavfini tug‘dirishi mumkinligini ochiq tan olishmoqda. Shu sababli, Misrda arab davlatlari Tramp rejasiga qarshi birgalikda pozitsiya ishlab chiqish maqsadida Favqulodda Arab Ligasi sammiti chaqirilmoqda.
 
Geosiyosiy o‘yin va tavakkalchilik
 
AQSh va Isroil nafaqat HAMASni yo‘q qilish, balki G‘azo ustidan to‘liq nazorat o‘rnatishni ham maqsad qilgan ko‘rinadi. Agar bu amalga oshsa, bu nafaqat Isroilning Yaqin Sharqdagi strategik mavqeini mustahkamlash, balki Yevropaning energetik xavfsizligini AQSh nazorati ostiga olishga yordam berishi mumkin. Biroq, ushbu rejaning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi shubha ostida qolmoqda. Avvalo, arab davlatlarining qarshiligi juda kuchli. Agar Vashington Misr yoki Iordaniyani majburlab bu rejaga rozi qilmoqchi bo‘lsa, bu butun mintaqani beqarorlashtirishga olib kelishi mumkin.
 
Shu bilan birga, agar Tramp bu rejani ilgari surishda Saudiya Arabistonini (Isroil bilan munosabatlarni normallashtirish evaziga) ishontira olsa, bu AQSh tarixidagi eng murakkab tashqi siyosiy manyovrlardan biri bo‘ladi. Savol shundaki, AQSh va uning ittifoqchilari O‘rta yer dengizining energiya resurslarini boshqarish uchun qanday vositalarni ishga solishga tayyor? Hozircha bu rejaga qarshi kuchli qarshilik mavjud, ammo tarix shuni ko‘rsatadiki, AQSh Yaqin Sharqda energetik manfaatlari uchun har qanday yo‘l bilan o‘z maqsadlariga erishishga tayyor.

Strategic Focus: Central Asia

Trampning G‘azodagi strategiyasida gaz omili
 
M.Imomov, siyosiy tahlilchi
 
D.Trampning falastinliklarni G‘azo sektoridan chiqarib yuborish va anklavni to‘liq qayta qurish haqidagi taklifi hatto uning oldingi tashabbuslari bilan solishtirganda ham haddan tashqari g‘ayrioddiy tuyulishi mumkin. Biroq, bu bayonot ortida nafaqat siyosiy, balki mintaqaning energetik resurslariga bog‘liq kuchli iqtisodiy motivatsiya ham yotibdi. G‘azo strategik jihatdan muhim bo‘lgan O‘rta yer dengizining gaz zaxiralari joylashgan hududlaridan biri bo‘lib, yangi o‘yinchilar uchun Yevropa energiya bozoriga chiqish imkoniyatini beradi.
 
G‘azo Yevropa uchun yangi energetik xabga aylanadimi?
 
Bugungi kunda Yevropa Rossiya energiya resurslariga qaramlikni kamaytirishga intilayotgan bir paytda, har qanday muqobil gaz yetkazib beruvchilar geosiyosiy ahamiyat kasb etmoqda. Isroil va G‘azo tabiiy gazning katta zahiralariga ega bo‘lib, Tel-Aviv allaqachon "Leviafan" va "Tamar" kabi yirik gaz konlaridan eksportni amalga oshirmoqda. Tramp mantig‘iga ko‘ra, G‘azoning falastinlik aholidan "tozalanishi" siyosiy xatarlarni bartaraf etib, AQSh va Isroil kompaniyalari foydasiga gaz konlarini tezroq ishga tushirish imkonini beradi.
 
Ajablanarli emas, bu jarayonda asosiy manfaatdor tomonlar sifatida Isroil, Qatar va Turkiya tilga olinmoqda – bu davlatlar so‘nggi yillarda gaz diplomatiyasini faol rivojlantirishga harakat qilmoqda. Turkiya va Qatar allaqachon Yevropaga gaz yetkazib berish uchun transarab gaz (Trans-Arabian pipline) quvurini qayta tiklash masalasida muzokaralar olib bormoqda. Agar bu loyiha amalga oshsa, Yevropa Ittifoqi uchun Rossiya gaziga muqobil ta’minot kanali ochiladi.
 
Gaz omili va mintaqaviy beqarorlik
 
G‘azo gaz konlari uzoq vaqtdan beri mintaqaviy beqarorlik omillaridan biri sifatida e’tirof etib kelinmoqda. Hozirda HАMAS harakati AQSh vositachiligida G‘azo yaqinidagi gaz konlarini o‘zlashtirish bo‘yicha kelishuvga erishgan edi. Ammo 2023-yil 7-oktabrdagi harbiy harakatlar ortidan Isroil ushbu bahsli hududda qazish ishlari olib borish huquqini Eni (Italiya), Dana Energy (Buyuk Britaniya) va Ratio Petroleum (Isroil) kompaniyalariga topshirdi. Bu esa ushbu mojaroning gaz manbalari uchun kurash natijasida yuzaga kelganligi haqidagi taxminlarni yanada kuchaytiradi.
 
E’tiborga molik jihatlardan yana biri – xalqaro energetik o‘yinchilarning mintaqaga kirib kelishidir. Masalan, Ozarbayjonning SOCAR kompaniyasi yaqinda "Tamar" gaz konining 10% aksiyalarini sotib oldi. Bu kelishuv, ehtimol, AQShning G‘azo bo‘yicha rejalaridan bexabar holda tuzilgan bo‘lishi mumkin, ammo bu voqea Yaqin Sharqning energetik xaritasi qanday o‘zgarayotganini ko‘rsatadi.

Strategic Focus: Central Asia

XXI asr neomperializmi: Tramp, Putin va Si dunyoni yangi hududiy ekspansiya davriga boshlamoqdami? - davomi

Neomperializmning oqibatlari

Agar AQSh, Rossiya va Xitoy hududiy ekspansiya siyosatini davom ettirsa, bu zamonaviy xalqaro tizimni butunlay izdan chiqarishi mumkin.

Kichik davlatlar xalqaro huquq himoyasiga ishonishdan voz kechishga majbur bo‘ladi. Falsafiy jihatdan bu Fukididning mashhur fikrini eslatadi «Kuchlilar istagan narsasini qiladi, zaiflar esa chidashga majbur».

Bu kontekstda, ekspertlar dunyoda yangi ta’sir doiralari tizimi paydo bo‘lishini taxmin qilishmoqda: 1) AQSh G‘arbiy yarimsharda hukmron bo‘ladi; 2) Rossiya Sharqiy Yevropada ta’sirini kuchaytiradi; 3) Xitoy Sharqiy Osiyoda dominant kuchga aylanadi

Bu tizim XIX asrga o‘xshaydi, o‘sha davrda yirik imperiyalar territoriyalarni bo‘lib olishgan, masalan, 1884–1885-yillardagi Berlin konferensiyasida Yevropa davlatlari Afrikani bo‘lishib olgani kabi.

Ammo bunday kelishuvlar barqaror bo‘la olmaydi. XIX asrda ta’sir doiralari bo‘yicha kelishuvlar XX asrdagi jahon urushlariga olib kelgan edi.

Bundan tashqari, imperializm mafkurasi yirik davlatlarning ichki siyosatini ham o‘zgartiradi. Ekspansiya mustahkam hokimiyat talab qiladi, bu esa yetakchilar shaxsiy hokimiyatini mustahkamlash va repressiyalarni kuchaytirishiga olib keladi.

Tramp, Putin, Si: avtoritarizm muqarrarmi?

Putin va Si allaqachon avtoritar rejimlar tuzib bo‘lishgan, bu joylarda shaxsiy hokimiyat kuchaygan va muxolifatga qarshi repressiyalar davom etmoqda.

AQShda esa Tramp o‘z raqiblariga bosimni kuchaytirmoqda, bu esa uning tarafdorlarida shaxsiga sig‘inishni kuchaytirmoqda.

Ayni vaqtda Trampning eng yirik tarafdorlaridan biri Ilon Mask yaqin vaqtlarda Rim imperiyasi taqdiri haqida muntazam o‘ylab yurganini tan oldi.

U hatto AQShga «zamonaviy Sulla» kerak bo‘lishi mumkinligini ta’kidlab, Rim diktatori Sulla haqida gapirdi. Sulla o‘z davrida qat’iy tartib o‘rnatish uchun yuzlab raqiblarini yo‘q qilgan edi.

Tarix shuni ko‘rsatadiki, ekspansiya odatda tinch yo‘l bilan amalga oshmaydi. Agar dunyo haqiqatdan ham neomperializm davriga kirayotgan bo‘lsa, buning oqibatlari kutganimizdan ham halokatliroq bo‘lishi mumkin.

Strategic Focus: Central Asia

XXI asr neomperializmi: Tramp, Putin va Si dunyoni yangi hududiy ekspansiya davriga boshlamoqdami?

Global siyosat yangi bosqichga – neomperializm davriga o‘tmoqda. Agar XX asrda neoliberalizm va neokonservatizm g‘oyalari ustun bo‘lgan bo‘lsa, bugungi kunda AQSh, Rossiya va Xitoy yetakchilari ochiqchasiga hududiy da’volar qilishmoqda. Bu esa xalqaro tizimni izdan chiqarib, dunyoni ta’sir doiralari uchun kurash maydoniga aylantirishi mumkin.

Tramp: Amerikaning ekspansion siyosati qaytmoqdami?

Donald Tramp o‘z inauguratsion nutqida AQSh hududini kengaytirishi kerakligini ochiq aytdi. Grenlandiya, Panama kanali va hatto Kanada bo‘yicha bayonotlari avvaliga shunchaki ritorika sifatida qabul qilingan bo‘lsa-da, ularning tez-tez takrorlanishi Vashingtonda ekspansionistik fikrlash kuchayib borayotganini ko‘rsatadi.

Grenlandiya – strategik jihatdan muhim hudud bo‘lib, Tramp uni AQSh nazorati ostida ko‘rishni xohlamoqda. Panama kanali – jahon savdosi uchun muhim transport arteriyasi, ammo bu hududda Xitoy ta’siri ortib bormoqda. Kanadani 51-shtatga aylantirish – hatto Tramp tarafdorlari orasida ham ziddiyatli fikrlarga sabab bo‘layotgan radikal g‘oya. G‘azo – bu eng kutilmagan da’volardan biri, lekin Trampning global ta’sir haqidagi qarashlariga mos keladi.

Putin: «Rus dunyosini» tiklash rejasi

Putin hududiy ekspansiyani o‘zining tarixiy missiyasining bir qismi deb biladi. Tramp va Si yangi hududlarni egallashga harakat qilayotgan bo‘lsa, Putin Rossiya imperiyasi chegaralarini tiklashni maqsad qilgan, birinchi navbatda, Ukrainani nazorat ostiga olish bilan.

Rossiya rasmiylari urushni milliy xavfsizlik masalasi sifatida ko‘rsatmoqda, ammo Putin bir necha bor Ukraina «rus dunyosining» bir qismi ekanini aytgan. U Ukraina bosqini oldidan Ivan Grozniy, Pyotr I va Yekaterina II kabi tarixiy shaxslarning tajribasini o‘rgangan – zikr etilganlarning barchasi Rossiya hududini kengaytirgan yirik hukmdorlar.

Bu borada Putinning uzoq muddatli maqsadi – Rossiyaning sobiq Sovet hududlari ustidan nazoratini qayta tiklash va G‘arbga qarab yanada ilgarilash, deydi tahlilchilar.

Si: Tayvan – asosiy nishon

Si Zinpin Tayvanni Xitoy bilan birlashtirishni o‘zining asosiy tarixiy missiyasi deb biladi.

Xususan, Si Tayvanni «Xitoyning muqaddas hududi» deb atadi va orolni qaytarish endilikda avlodlar bo‘ylab cho‘ziladigan masala emasligini ta’kidladi.

Agar Si Tayvanni Xitoy tarkibiga qo‘sha olsa, bu uning tarixiy merosini Mao Zedun darajasiga ko‘taradi. U harbiy harakatlardan qochishga harakat qilayotgan bo‘lsa-da, Xitoy armiyasi Tayvanga bosqin qilish uchun tayyorgarlikni davom ettirmoqda.

Strategic Focus: Central Asia

Yaqin kelajakda dunyoning eng qudratli yetakchisi kim bo‘ladi?

Jahon siyosatida uchta yirik lider — Tramp, Si va Putin o‘rtasida hukmronlik uchun kurash ketmoqda. Kelajakda eng qudratli inson kim bo‘ladi va global kuchlar muvozanati qanday shakllanadi?

Yetakchilikning uchta strategiyasi: Tramp, Si va Putin

Kyoln universitetining xalqaro munosabatlar professori Klemens Fisher fikricha, har bir rahbarning o‘z boshqaruv modeli va kuchga erishish yo‘li bor:

Tramp tajovuzkor uslubda harakat qiladi, iqtisodiy ta’sir vositalariga tayanadi va harbiy mojarolardan qochishga harakat qiladi.

Putin armiyaga va Rossiyaning uzoq urushni bardosh bera olish qobiliyatiga tayanadi.

Si vaqtni strategik vosita sifatida ishlatib, uzoq muddatli iqtisodiy ekspansiya va diplomatik ta’sirni kuchaytirishga harakat qilmoqda.

Uchchovlon ham liberal qadriyatlarga qarshi chiqadi, harbiy bosim vositalaridan foydalanadi va raqiblariga tahdid qilishdan tortinmaydi. Ammo agar Tramp AQShni bo‘linishga olib kelgan yetakchi, Putin esa Xitoy va AQSh harbiy siyosatiga bog‘liq yetakchi sifatida yodda qolsa, Si iqtisodiy qudrat orqali haqiqiy global yetakchiga aylanmoqda.

AQSh va Xitoy: kim g‘alaba qozonadi?

Myunxen Federal qurolli kuchlari universitetining xalqaro siyosat professori Karlo Masala fikriga ko‘ra, yaqin yillarning asosiy geosiyosiy kurashi AQSh va Xitoy o‘rtasida kechadi.

Vashington Xitoyning kuchayishini to‘xtatishga yoki sekinlashtirishga harakat qilmoqda, chunki u dunyo yetakchiligini saqlab qolishni xohlaydi.

Pekinning maqsadi esa AQSh bilan teng qudratli davlatga aylanish va global geosiyosiy tartibda yetakchi bo‘lish.

Tramp Xitoyga qarshi savdo urushlarini davom ettirishi mumkin, ammo bunday strategiyalar faqat qisqa muddatli natijalar berishi mumkin, uzoq muddatda esa AQShning o‘ziga zarar yetkazishi ehtimoli yuqori.

Agar AQSh kelgusi to‘rt yil ichida Xitoyga nisbatan noto‘g‘ri strategiya tanlasa, 2029-yilga kelib dunyodagi eng qudratli inson Si bo‘lishi mumkin.

Tramp hozir qudratining eng yuqori cho‘qqisida, lekin bu qancha davom etadi?

Vashingtondagi Yangi Amerika xavfsizligi markazi (CNAS) ijrochi direktori Richard Fonteyn fikricha, Donald Tramp hozir o‘z qudratining eng yuqori nuqtasida: a) AQSh eng yirik iqtisodiyot va eng kuchli armiyaga ega; b) Respublikachilar Kongressni nazorat qilyapti va Oliy sudda ko‘pchilik ovozga ega; c) AQSh dunyo bo‘ylab mustahkam ittifoqchilarga ega, bu esa Xitoy va Rossiya uchun jiddiy muammo tug‘diradi.

Ammo Tramp o‘z pozitsiyasini saqlab qola oladimi? Rossiya asta-sekin zaiflashmoqda, Xitoy esa iqtisodiy va demografik muammolar bilan duch kelmoqda. Shunga qaramay, Pekin harbiy va diplomatik ta’sirini tobora kengaytirib bormoqda.

Xulosa qilib aytganda, kelgusi yillarda global yetakchilik uchun kurash davom etadi. Agar AQSh Xitoyga nisbatan noto‘g‘ri strategiya tanlasa, Si dunyoning eng qudratli yetakchisiga aylanishi mumkin. Putin Rossiyaning ta’sir doirasini kengaytirishga urinmoqda, ammo u cheklangan imkoniyatlarga ega. Tramp hozircha kuch cho‘qqisida, lekin uning keyingi qarorlari AQShning global mavqeini belgilab beradi.

Xitoy, Rossiya va AQSh global tartibni nazorat qilish uchun kurash olib borar ekan, dunyo siyosatidagi beqarorlik hali uzoq davom etishi mumkin.

Strategic Focus: Central Asia

AQSh va Ozarbayjon: yangi geosiyosiy hamkorlik

AQShning G‘arbiy Yevroosiyadagi strategiyasi o‘zgarayotgan kuchlar muvozanati fonida yangi vektorlar bilan shakllanmoqda. Eron-Rossiya-Pokiston o‘qi tobora mustahkamlanib borayotgan bir paytda, Vashington o‘zining mintaqadagi ta’sirini saqlab qolish va kengaytirish uchun muqobil strategiyalar ishlab chiqishi zarur. Bu jarayonda Ozarbayjon muhim geosiyosiy aktorga aylanmoqda.

Yangi kuchlar muvozanati: Eron va uning ittifoqchilari

Eron Suriya va boshqa muhim geostrategik yo‘qotishlarni o‘rnini qoplash uchun so‘nggi oylarda Rossiya va Pokiston bilan harbiy va diplomatik hamkorlikni kuchaytirishga e’tibor qaratmoqda. Yanvar oyida Prezident Masud Pezeshkiyan Moskvaga tashrif buyurib, Rossiya bilan 20 yillik strategik hamkorlik shartnomasini imzoladi. Bir necha kundan so‘ng, Eron armiyasining bosh shtabi rahbari general Muhammad Boqiriy Pokistonga tashrif buyurib, harbiy va chegara xavfsizligi masalalarini muhokama qildi.

Yuqoridagi jarayon shuni ko‘rsatadiki, Tehron AQSh bosimiga javoban Moskva va Islomobod bilan yaqinlashishga harakat qilmoqda. Vashington bunday dinamikani nazorat qilmasa, G‘arbning Yevroosiyo bo‘yicha ta’siri yanada zaiflashishi mumkin.

Ozarbayjonning yangi geosiyosiy o‘rni

Ozarbayjon Rossiya va Eron o‘rtasida joylashgan bo‘lib, mintaqaviy strategiyada muhim pozitsiyaga ega. Boku porti Markaziy Osiyodan kelayotgan savdo yo‘llari uchun asosiy darvoza bo‘lib xizmat qiladi. Qorabog’ urushidagi g‘alabadan so‘ng Ozarbayjon o‘zini middle power sifatida ilgari surmoqda va Kaspiy orti qo‘shnilari bilan hamkorlikni kengaytirmoqda.
Rossiya tomonidan yo‘lovchi samolyotining tasodifan urib tushirilishi Ozarbayjonga o‘zining shimoliy qo‘shnisi bilan mustaqil va qattiq pozitsiya olib borish imkonini berdi. Prezident Aliyev Moskva tomonidan javobgarlikni bo‘ynidan soqit qilishga urinishlarini keskin tanqid qildi. Bu esa Boku va Moskva o‘rtasidagi munosabatlarning keskinlashayotganidan darak beradi.

Boku - Tel-Aviv - Vashington uchburchagi

Ozarbayjon 30 yildan beri AQShning asosiy mintaqaviy ittifoqchilaridan biri bo‘lgan Isroil bilan strategik sherik sifatida yaqin aloqalarni rivojlantirib kelmoqda. Boku Isroilning asosiy neft yetkazib beruvchisi, Isroil esa Ozarbayjonning qurol yetkazib beruvchisi bo‘lib xizmat qiladi. Ikki tomonlama aloqalar Eronning kengayish siyosatiga qarshi qaratilgan bo‘lib, ikki davlat razvedka va xavfsizlik sohasida hamkorlikni chuqurlashtirmoqda.
E’tiborlisi shundaki, Islom dunyosi, xususan Turkiya, bosimiga qaramay, G‘azo urushi davomida Ozarbayjon Isroilga neft yetkazib berishni to‘xtatmadi. Bu holat Boku va Anqara o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirning muhimligini ko‘rsatadi. Agar Ozarbayjon Turkiyaning pozitsiyasini shakllantirishda rol o‘ynay olsa, bu AQShning mintaqadagi manfaatlariga ham xizmat qiladi.

Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, tahlilchilar bir qator taxminlarni ilgari surmoqda:

1) AQSh Ozarbayjon bilan hamkorlikni kuchaytirishi: Boku Eron va Rossiyaga qarshi mintaqaviy barqarorlik elementi sifatida ilgari suriladi.

2) Vashington va Anqara o‘rtasida munosabatlar murakkablashishi: Boku Anqara va Vashington o‘rtasidagi muvozanatni saqlashda vositachi rolini o‘ynashi mumkin, bu esa mustaqil mintaqaviy kuch sifatida harakat qilmoqchi bo’lgan turklarga yoqmasligi aniq.

3) Rossiya Ozarbayjon ustidan nazoratini kuchaytirishga urinishi: Bu ayniqsa Moskvaning ta’siri Kavkaz va Kaspiy mintaqasida zaiflashib borayotgan bir paytda dolzarb.

4) Ozarbayjon-Isroil hamkorligi yanada chuqurlashadi: ozarlar Isroilga energiya xavfsizligini ta’minlash va Eronga qarshi razvedka operatsiyalarida qo‘shimcha resurslar taqdim etadi.

Bundan tashqari, AQSh Ozarbayjon bilan yaqinlashish orqali Rossiya va Eronga nisbatan geosiyosiy ustunlikka erishishga harakat qiladi, ayniqsa bu ikki davlat G‘arbga qarshi hamkorlikni kengaytirayotgan bir sharoitda.

Xulosa qilib aytganda, Ozarbayjon AQSh, Isroil, Turkiya va Rossiya o‘rtasidagi geosiyosiy kuchlar muvozanatini shakllantiruvchi asosiy o‘yinchilardan biriga aylanmoqda.

Strategic Focus: Central Asia

AQSh va G‘azo masalasi: imperialistik yondashuvning qaytishi yoki Trampning taktik o‘yini?

A.Qodirov, siyosiy tahlilchi

D.Trampning G‘azoni «sotib olish va egallash» haqidagi bayonoti so‘nggi yillarda Yaqin Sharq siyosatidagi eng shov-shuvli tashabbuslardan biri bo‘ldi. U AQSh strategiyasini tubdan o‘zgartirib, G‘azoni o‘z nazorati ostiga olmoqchi va uning tiklanishini arab davlatlariga topshirmoqchi. Biroq bu taklif ortida tashqi siyosiy va ichki siyosiy hisob-kitoblar yotib, ular kutilmagan oqibatlarga olib kelishi mumkin.

Tramp mafkuraviy yondashuv emas, balki pragmatik kelishuvlar tarafdori. Uning G‘azoni nazorat qilish haqidagi taklifi bir nechta maqsadni ko‘zlaydi: a) AQShning Yaqin Sharqdagi strategik ta’sirini kuchaytirish; b) Falastin guruhlarini qo‘llab-quvvatlayotgan Eronga qarshi qo‘shimcha bosim o‘rnatish; c) mojaroni biznesga aylantirish, ya’ni AQSh G‘azoni oladi, arab davlatlari esa uning tiklanishini moliyalashtiradi. Eng asosiy narsa esa – Hamasning siyosiy va harbiy yo‘q qilinishidir. Amalda bu G‘azoning AQSh nazoratiga o‘tishi va hududning harbiylashuviga olib keladi, bu esa mintaqadagi keskinlikni oshirishi aniq.

Bu borada Yaqin Sharqdagi asosiy o‘yinchilarning pozitsiyasi aniq emas. Saudiya Arabistoni ushbu vaziyatdan AQSh bilan Isroilni tan olish bo‘yicha muzokaralarda o‘z pozitsiyasini kuchaytirish uchun foydalanishi mumkin. Hamas bilan aloqador bo‘lgan Qatar neytral pozitsiyani egallashi va insonparvarlik yordamini taqdim etishi mumkin, lekin AQSh nazoratini qo‘llab-quvvatlamaydi. Misr esa an’anaviy ravishda Falastin qochqinlarining oqimidan xavotirda bo‘lib, G‘azoning AQSh nazoratiga o‘tishi uning chegaralarida beqarorlikni kuchaytirishi mumkinligidan ehtiyot bo‘ladi. Natijada arab davlatlari G‘azoni tiklash jarayonida ishtirok etishi mumkin, lekin uni AQSh nazorati ostiga o‘tkazish taklifini rad etish ehtimoli yuqori.

Biroq bu tashabbusning ichki siyosiy sabablari ham bor. Saylovlar oldidan Tramp Yaqin Sharq mojarosidan AQSh ichidagi siyosiy mavqeini mustahkamlash uchun foydalanmoqda. U Respublikachilar elektorati oldida qat’iyatli rahbar sifatida ko‘rinishga harakat qilmoqda, shuningdek, Hamasning yo‘q qilinishiga qiziqqan yahudiy lobbisi qo‘llab-quvvatloviga erishmoqchi. Bundan tashqari, u arab davlatlari va Isroil bilan muzokaralarda qo‘shimcha bosim vositasini yaratmoqda.

Shunga qaramay, ushbu rejaning amalga oshirilishi falokatli oqibatlarga olib kelishi mumkin. AQShning G‘azoni nazorat ostiga olishi arab dunyosida kuchli antiamerikan va antiisroil kayfiyatlarni keltirib chiqarishi aniq. Bu radikal guruhlarning yanada kuchayishiga va terrorchilik xurujlarining ortishiga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari, Falastin qarshilik harakatlarini qo‘llab-quvvatlayotgan Eron o‘z qurolli guruhlarini yanada faollashtirib, AQSh va Isroil bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri to‘qnashuv xavfini oshirishi mumkin. Natijada Tramp loyihasi tinchlik o‘rniga mintaqadagi vaziyatning keskinlashuviga sabab bo‘lishi mumkin.

Hozircha Tramp ushbu tashabbusni qanchalik jiddiy amalga oshirmoqchi ekani noma’lum. Balki bu saylovoldi strategiyasining bir qismi bo‘lib, u faqat o‘z qat’iyatini namoyish qilish va yangi ittifoqchilar topish maqsadini ko‘zlagandir. Ammo agar AQSh haqiqatan ham G‘azoni nazorat qilishga urinadigan bo‘lsa, bu Yaqin Sharqda yangi beqarorlik markazi paydo bo‘lishiga va AQSh, Isroil hamda arab dunyosi o‘rtasidagi ziddiyatning chuqurlashishiga olib kelishi aniq.

Strategic Focus: Central Asia

Hind-Tinch okeani: yangi geosiyosiy o‘yinda kim yutadi?

AQSh rahbariyatidagi o‘zgarishlar Hind-Tinch okeani mintaqasida yangi kuchlar muvozanatini shakllantirmoqda. Yaponiya AQShning harbiy ishtirokini saqlab qolishga intilsa, Janubiy Koreya Shimoliy Koreya va Rossiya bilan yaqinlashayotgan Xitoy blokiga qarshi strategiyasini qayta ko‘rib chiqmoqda. Tayvan AQSh bilan hamkorlikni kuchaytirishga urinmoqda, biroq Vashington va Pekin o‘rtasida "katta kelishuv" xavfi saqlanib qolmoqda.
Moskva esa G‘arb bilan bog‘liqlikni yo‘qotgan holda, mintaqada o‘zining o‘rnini mustahkamlashga intilmoqda. Pekin esa diplomatik va harbiy bosimni oshirib, Tayvanni izolyatsiyaga tushirishni davom ettiradi.

Hind-Tinch okeani yangi geosiyosiy o‘yinga tayyor. Sizningcha, kim ustunlik qiladi?

Batafsil tahlil va prognozlar:
https://t.me/westalliance/687

Asadning qulashi: Markaziy Osiyo, Kavkaz va Rossiyaga ta’siri - davomi
 
Rossiyaning musulmon mintaqalari: yashirin tahdidlar
 
Rossiya rasmiy matbuoti bu masalani ochiq muhokama qilishdan qochayotgan bo‘lsa-da, Suriya voqealarining Rossiyadagi musulmon hududlariga ta’siri borasida jiddiy xavotirlar mavjud:
 
Suriyada jang qilgan chechen radikallarining ortga qaytishi Rossiyaning nazorat tizimi uchun yangi xavf tug‘diradi. Ular nafaqat Qodirov rejimi bilan, balki Ukrainada Rossiyaga qarshi jang qilayotgan chechenlarning boshqa guruhlari bilan ham to‘qnash kelishi mumkin.
 
Tatariston allaqachon Suriya qochqinlarini qabul qilgan bo‘lib, bu hududda islomiy ta’sirning ortishiga sabab bo‘lishi mumkin, bu esa Kreml uchun istalmagan natijalarga olib keladi.
 
Yuqoridagilar Rossiya ichida beqarorlikning kuchayishi ehtimolini oshiradi, ayniqsa, Kreml bu jarayonlarni nazorat qila olmasa.
 
Umuman olganda, Asad rejimining qulashidan so‘ng Rossiya Yaqin Sharqdagi ta’sirining katta qismini yo‘qotdi. Bu esa postsovet mamlakatlarining hukumatlariga ogohlantirish bo‘ldi: eng mustahkam ko‘ringan rejimlar ham agar o‘zgarishlarga moslasha olmasa, tezda qulab tushishi mumkin. Markaziy Osiyo va Kavkaz davlatlari hozir o‘z xavfsizlik strategiyasini qayta ko‘rib chiqishga majbur bo‘lib, Suriyadagi urush oqibatlarini hisobga olishlari kerak.

Bularning barchasi Moskva uchun yangi dilemmaga aylanmoqda: u yo postsovet makonidagi ta’sirini saqlab qolish yo‘llarini izlaydi, yoki 1989-yildagi Afg‘oniston fiyaskosi singari yangi beqarorlik davriga duch kelishi mumkin.

Strategic Focus: Central Asia

Asadning qulashi: Markaziy Osiyo, Kavkaz va Rossiyaga ta’siri

B.Asad rejimining tugatilishi nafaqat Moskvaning tashqi siyosiy mag‘lubiyati, balki postsovet hududidagi davlatlar uchun o‘z zaif tomonlarini qayta ko‘rib chiqishga turtki bo‘ldi. Rossiya tarixiy tajribasi shuni ko‘rsatadiki, xorijdagi mag‘lubiyatlar ko‘pincha jiddiy ichki siyosiy inqirozlarga olib kelgan: 1905-yilda Yaponiyaga yutqazish, 1917-yilda Birinchi jahon urushidagi muvaffaqiyatsizliklar va 1989-yilda Afg‘onistondan qo‘shinlarni olib chiqish – barchasi Rossiyada inqilobiy o‘zgarishlarga sabab bo‘lgan.

Endilikda, rossiyalik tahlilchilar Suriya omili Rossiyaning o‘zida va postsovet hududida beqarorlikka olib kelishi mumkinligi haqida jiddiy xavotirga tushmoqda.
 
Kavkaz: Yaqin Sharq ta’sirining oshishi
 
Janubiy Kavkaz davlatlari allaqachon Suriyadagi inqirozning ta’sirini sezmoqda, deydi tahlilchilar.

Armaniston qo‘shimcha qochqinlarni qabul qilishga majbur bo‘lishi mamlakatning iqtisodiy va ijtimoiy yukini oshirmoqda. Gruziya aholisi orasida esa siyosiy islom ta’siri kuchaymoqda. Ozarbayjon Turkiya bilan hamkorlikni mustahkamlash va diniy radikallashuv xavfi o‘rtasida muvozanat saqlashga harakat qilyapti. Shu bilan birga, Yaqin Sharqdagi o‘zgarishlardan foyda olish, xususan, neft bozoridagi yangi imkoniyatlarni ko‘rib chiqmoqda.

Bu jarayonlar Kavkaz hududida Yaqin Sharq ta’sirining kuchayib borayotganini va bu holat qo‘shimcha tahdidlar keltirib chiqarishi mumkinligini ko‘rsatmoqda.
 
Markaziy Osiyo: muvofiqlashtirilgan javob
 
Kavkaz bilan solishtirganda, Markaziy Osiyo davlatlari hozircha bevosita ta’sirga uchramagan, biroq tahlilchilarga ko‘ra, Suriya inqirozining uzoq muddatli oqibatlari bu hududda ham seziladi:

Qozog‘iston allaqachon Turkiya bilan harbiy hamkorlikni kuchaytirypati. Bu Moskva bilan munosabatlarga salbiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Boshqa davlatlar esa ushbu muammoga nisbatan yagona siyosat olib bormoqda, ya’ni Yaqin Sharqdan terroristik guruhlarning kirib kelishiga qarshi birgalikda harakat qilmoqda.

Shuningdek, aholining Suriya voqealariga nisbatan sust qiziqishi va bu hududga jangarilarning osonlik bilan kira olmasligi Markaziy Osiyoni Kavkazga qaraganda nisbatan barqarorroq qiladi.

Strategic Focus: Central Asia

Tolibon diplomatlarga bosim o‘tkazmoqda: soqol yoki qamoq

Tolibon rejimi afg‘on diplomatlari ustidan nazoratni kuchaytirishda davom etmoqda. Amu TV ma’lumotlariga ko‘ra, BMTdagi Afg‘oniston vakillariga soqol o‘stirish majburiyati yuklatilgan – aks holda, ular qamoqqa tushishi mumkin. Fazilatlarni targ’ib qilish va illatlarni oldini olish vazirligi xodimlari allaqachon BMTdagi afg‘on diplomatlarini tekshirib, ularga rasmiy ogohlantirish bergan.

Bu afg‘on diplomatlariga bosim o‘tkazish bo‘yicha birinchi holat emas. 2023-yil aprel oyida Tolibon ayollarga BMTda ishlashni taqiqlagan, mamlakat ichida esa insonparvarlik missiyalariga to‘sqinlik qilishni davom ettirmoqda. Natijada 72 gumanitar loyiha to‘xtatilgan.

Shariat normalarini himoya qilish bahonasi ostida Tolibon nafaqat diplomatlarning shaxsiy hayotini nazorat qilmoqda, balki Afg‘onistonning xalqaro maydondagi ishtirokini murakkablashtirmoqda. Savol shundaki, BMT bu siyosatga qachongacha ko‘z yumishda davom etadi?

Strategic Focus: Central Asia

Ukraina Falastinlik qochqinlarni qabul qiladimi?

Baydenning saylovdagi mag‘lubiyatidan so‘ng Ukraina hukumati murakkab vaziyatga tushib qoldi. Zelenskiy va uning jamoasi Vashington bilan yangi aloqalar mexanizmini izlashga majbur, chunki eski yondashuv – demokratiya va avtoritarizm qarama-qarshiligi – endi ishlamaydi. Donald Tramp mafkuraviy kurash bilan emas, aniq kelishuvlar va pragmatik bitimlarga qiziqadi.

Shu nuqtayi nazardan, diplomatik manbalar xabar berishicha, Kiyev yangi loyiha – Falastinlik qochqinlarni Ukrainaga joylashtirish g‘oyasini ilgari surmoqda. Bu tashabbus nafaqat Ukrainadagi demografik muammoni hal qilishga urinish, balki Tramp bilan aloqalarni mustahkamlash uchun siyosiy vosita sifatida ko‘rilmoqda. Ukraina o‘zini nafaqat Rossiyaga qarshi kurashning bir qismi sifatida, balki global muammolarni hal qilishga qodir davlat sifatida namoyish qilishga harakat qilyapti.

Falastinlik qochqinlarni Ukrainaga joylashtirish g‘oyasi juda keskin va ziddiyatli ko‘rinadi. G‘azo urushdan oldin ikki milliondan ortiq aholi yashagan hudud edi, ammo bu yerlar mudxish harbiy harakatlar natijasida vayron bo‘ldi. Isroil radikallashgan qochqinlarning ortga qaytishini istamaydi, arab davlatlari ularga eshik ochishga tayyor emas, Yevropa esa yangi migratsion inqirozdan qochmoqda.

Shunday vaziyatda Ukraina hukumati AQShga yangi ssenariy taklif qilmoqda: 1) Ukraina gumanitar markazga aylanadi va Falastin qochqinlarini qabul qiladi;
2) Tramp Yaqin Sharq muammosini hal qilishga muvaffaq bo‘ladi, lekin amerikalik saylovchilar noroziligini keltirib chiqarmaydi; 3) Kiyev muammoli masalani hal etib, o‘zining AQSh uchun muhim hamkor ekanligini isbotlaydi.

Ukraina uchun xavf-xatarlar

Agar loyiha amalga oshirilsa, dastlabki oylarda Ukraina global miqyosda gumanitar markaz sifatida ko‘rsatiladi. Kiyev “yangi Shveytsariya” sifatida targ‘ib qilinadi. Biroq bu haqiqat bir qator muammolarga duch kelishi taxmin qilinmoqda:

Birinchidan, iqtisodiy beqarorlik – Ukraina allaqachon o‘z fuqarolariga ijtimoiy to‘lovlarni amalga oshira olmayapti, davlat budjeti faqat tashqi kreditlar orqali shakllanmoqda.

Ikkinchidan, infratuzilmaning izdan chiqishi – tibbiyot tizimi tanazzulga yuz tutgan, urush tufayli mamlakat iqtisodiyoti falaj holatda.

Uchinchidan, ijtimoiy ziddiyatlar – qochqinlar mahalliy ukrainaliklar bilan resurslar uchun raqobatlashadi, bu esa ijtimoiy keskinlikni keltirib chiqarishi aniq.

Ammo eng katta xavf – Ukrainada yangi ijtimoiy bo‘linishlarning paydo bo‘lishi. Falastinlik qochqinlar oddiy muhojirlar emas – ular kuchli kollektiv identifikatsiyaga ega, uzoq yillik qurolli mojarolarda shakllangan siyosiy qarashlari va ijtimoiy urf-odatlari bor.

Xulosa qilib aytganda, Ukraina Vashington yordamini saqlab qolish uchun qochqinlarni siyosiy vosita sifatida ishlatishga tayyor. Ammo bu tajriba kutilmagan oqibatlarga olib kelishi mumkin – ijtimoiy nizolarning keskinlashuvi, davlat byudjeti yukining oshishi va uzoq muddatli demografik o‘zgarishlar. Kiyev o‘z foydasini ko‘zlab bu loyihani ilgari surmoqda, lekin bitta muammoni hal qilish orqali yangi inqirozlarga yo‘l ochish xavfi juda katta.

Strategic Focus: Central Asia

Rossotrudnichestvo Ozarbayjonda taqiqqa uchradi: Rossiyaning “yumshoq kuch” inqirozi

Ozarbayjon OAVlari xabar berishicha, Boku Moskvaga Rossotrudnichestvo faoliyatini mamlakat hududida taqiqlash to‘g‘risida bildirishnoma yuborgan. Bu nafaqat Rossiya-Ozarbayjon munosabatlaridagi o‘zgarishlarni aks ettiradi, balki Kremlning postsovet hududidagi pozitsiyalarining asta-sekin zaiflashib borayotganini ham ko‘rsatadi.

Buni oldindan taxmin qilish mumkinmidi?

Ozarbayjon siyosiy tizimi xorijiy NNTlarning davlat institutlariga parallel ravishda faoliyat yuritishini nazarda tutmaydi. Ichki jarayonlar ustidan qat’iy nazorat o‘rnatilgan sharoitda, mustaqil ravishda faoliyat yuritadigan xorijiy tuzilmalar uchun imkoniyat deyarli yo‘q. Moskva bunday tizimni hatto Rossiyaga bog‘liq bo‘lgan Armaniston va Abxaziyada ham yaratolmagan. Bokuda esa bunday tuzilmalar faoliyatini rivojlantirish deyarli imkonsiz edi.

Rossiya-Ozarbayjon munosabatlari qanday oʻzgaradi?

Bugungi kunda ikki tomonlama hamkorlikning dinamikasi to‘liq Ilhom Aliyevning pozitsiyasiga bog‘liq. Hozirgi geosiyosiy vaziyatda Kreml Ozarbayjon bilan ochiq qarama-qarshilikka borishni istamaydi.

Pozitsiyalar zaiflashuvi – faqat mahalliy emas, balki tizimli trend

Bokuning ushbu qarori kengroq tendensiyaning bir qismi. So‘nggi oylarda Rossiya o‘z ta’siri uchun jiddiy muammolarga duch kelmoqda:

1. Suriya: Turkiya va Eron ushbu hududda Rossiyaning rolini kamaytiradigan muqobil ta’sir mexanizmlarini shakllantirishda davom etmoqda.

2. Ozarbayjon: Rossotrudnichestvo faoliyatining taqiqlanishi Janubiy Kavkazdagi kuchlar muvozanatining o‘zgarishini anglatadi.

3. Abxaziya: Hatto Rossiyaga qaram bo‘lgan hududlarda ham tashqi siyosatni diversifikatsiya qilish bo‘yicha ichki muhokamalar kuchaymoqda.

Umuman olganda, Moskvaning postsovet makonidagi jarayonlarga ta’sir o‘tkazish qobiliyati zaiflashib borayotgani tobora yaqqol namoyon bo‘lib bormoqda.

Bu borada Rossotrudnichestvo faoliyatining taqiqlanishi shunchaki diplomatik voqea emas, balki Rossiyaning “yumshoq kuchi” tizimli zaiflashayotganining ko‘rsatkichidir. Endi asosiy savol shuki: Moskva yangi sharoitlarga moslasha oladimi yoki o‘zining an’anaviy geosiyosiy makonida pozitsiyalarini yo‘qotishda davom etadimi?

Strategic Focus: Central Asia