Sudya kim?
Sudya – davlatdan mustaqil qaror chiqarishi mumkin bo‘lgan vakolatli shaxs. “Qaror” desam, biroz noto‘g‘ri talqin qilingan hisoblanadi. Hukm chiqaruvchi shaxs. Qadim o‘tmishdan to bugungi kungacha bo‘lgan davr mobaynida sudya (qozi) so‘nggi hukmni o‘zi chiqargan. Va bu barcha davrlarning, o‘sha davrdagi davlatlarning asosiy qonunlarida belgilangan.
Shuningdek, hozirgi kundagi bizning Konstitutsiyamiz (O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 136-moddasi)da ham sudyaning mustaqilligi ta’minlanadi. Sudya davlat nomidan ish ko‘radi. Sudya fuqarolarning konstitutsiyaviy manfaatlarini, buzilgan huquqlarini himoya qilish, qayta tiklashda yordam beruvchi shaxs. Har qanday tashqi ta’sir qiluvchi kuch tomonidan bosim o‘tkazilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Bu sudyaning faoliyatiga qonunga xilof deb topiladi va jinoiy javobgarlikka tortiladi.
Yuqorida ta’kidlangan nazariya, norma va qonunda belgilangan normaning bandidagi tushuncha va huquqlar qay darajada haqiqiy bugungi demokratik jamiyatimizda o‘z o‘rnini topmoqda?
Shaxsiy subyektiv qarashim bilan javob bersam, men hali ham sudlarning to‘liq mustaqilligi ta’minlanmagan degan bo‘lardim. Qo‘pol qilib aytsam, bugungi kun sud va sudyalari shunchaki qo‘g‘irchoq vazifasini o‘tovchi bo‘lib qolishgan.
To‘g‘ri, aytishingiz mumkin: “Sen sudda nima bo‘layotganini bilmasang, uning ichida ishlamasang,” deb.
Qaysidir tomondan siz qisman haqsiz. Va bu fikringizni qoralamayman. Men bu yerda shunchaki oddiy O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi sifatida, o‘zimga berilgan huquq va vakolatlar yuzasidan o‘z fikrimni bayon qilyapman, xolos.
Endi yana bitta savol. Nega bizda hali ham "palonchi va pistonchilar" o‘z vazifasini amalga oshiruvchi davlat organlarining faoliyatiga, o‘z manfaatlarini qondirish uchun qonunga qarshi chiqqan tarzda sud organlariga bosim o‘tkazishga botinishmoqda?
U ham mayli. Nima sababdan o‘sha "palonchi" jiyani kurakda turmaydigan so‘zlar bilan davlat organi vakilini haqorat qiladi-yu, ammo unga nisbatan shunchaki ma’muriy jazo qo‘llanilib qutulib qoladi?
Xo‘p. Shu holat oddiy “Damas”da yo‘lovchi tashuvchi shaxs tomonidan sodir etildi. Hattoki u haqoratomuz so‘zlardan foydalanmagan bo‘lsa-da, o‘z huquqini talab qilgani uchun hech qanday sudning ruxsatisiz uni qamoqqa olib ketishdi. Sud esa unga nisbatan 15 sutka qamoq jazosini berdi. Aynan shu joyida sudya o‘z mavqeini, o‘z vakolatini, o‘z huquqini, o‘z burchini unutdi.
Mayli, bularga-ku bir amallab ko‘z yumib chidasa bo‘ladi. Ammo jamiyatimizda yaramas insonlar bor, bilsangiz. Nafsi buzuq, itdan battar hayvonlar. Pedofillar.
E’tibor qiling. Agar o‘sha pedofil oddiy fuqaro bo‘lsa, unga nisbatan yillar kesimida qamoq jazosi qo‘llaniladi. Ammo u qaysidir davlat organi vakili bo‘lsa, unga bor-yo‘g‘i uy qamog‘i beriladi. Nari borsa 15 sutka.
O‘zingiz mulohaza qilib ko‘rishingiz mumkin: bizning sud hokimiyatimiz qay darajada o‘z mustaqilligiga ega?
Yoki sudyalik lavozimiga shu darajada vijdonsiz, manqurt ifloslar kelib qolgan zamonda yashayapmizmi?
Nima bo‘lgan taqdirda ham, hozirgi kundagi eng oqsayotgan nuqtamiz ham shu. Qachondir buni tuzatishimiz kerak.
Sudya – davlatdan mustaqil qaror chiqarishi mumkin bo‘lgan vakolatli shaxs. “Qaror” desam, biroz noto‘g‘ri talqin qilingan hisoblanadi. Hukm chiqaruvchi shaxs. Qadim o‘tmishdan to bugungi kungacha bo‘lgan davr mobaynida sudya (qozi) so‘nggi hukmni o‘zi chiqargan. Va bu barcha davrlarning, o‘sha davrdagi davlatlarning asosiy qonunlarida belgilangan.
Shuningdek, hozirgi kundagi bizning Konstitutsiyamiz (O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 136-moddasi)da ham sudyaning mustaqilligi ta’minlanadi. Sudya davlat nomidan ish ko‘radi. Sudya fuqarolarning konstitutsiyaviy manfaatlarini, buzilgan huquqlarini himoya qilish, qayta tiklashda yordam beruvchi shaxs. Har qanday tashqi ta’sir qiluvchi kuch tomonidan bosim o‘tkazilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Bu sudyaning faoliyatiga qonunga xilof deb topiladi va jinoiy javobgarlikka tortiladi.
Yuqorida ta’kidlangan nazariya, norma va qonunda belgilangan normaning bandidagi tushuncha va huquqlar qay darajada haqiqiy bugungi demokratik jamiyatimizda o‘z o‘rnini topmoqda?
Shaxsiy subyektiv qarashim bilan javob bersam, men hali ham sudlarning to‘liq mustaqilligi ta’minlanmagan degan bo‘lardim. Qo‘pol qilib aytsam, bugungi kun sud va sudyalari shunchaki qo‘g‘irchoq vazifasini o‘tovchi bo‘lib qolishgan.
To‘g‘ri, aytishingiz mumkin: “Sen sudda nima bo‘layotganini bilmasang, uning ichida ishlamasang,” deb.
Qaysidir tomondan siz qisman haqsiz. Va bu fikringizni qoralamayman. Men bu yerda shunchaki oddiy O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi sifatida, o‘zimga berilgan huquq va vakolatlar yuzasidan o‘z fikrimni bayon qilyapman, xolos.
Endi yana bitta savol. Nega bizda hali ham "palonchi va pistonchilar" o‘z vazifasini amalga oshiruvchi davlat organlarining faoliyatiga, o‘z manfaatlarini qondirish uchun qonunga qarshi chiqqan tarzda sud organlariga bosim o‘tkazishga botinishmoqda?
U ham mayli. Nima sababdan o‘sha "palonchi" jiyani kurakda turmaydigan so‘zlar bilan davlat organi vakilini haqorat qiladi-yu, ammo unga nisbatan shunchaki ma’muriy jazo qo‘llanilib qutulib qoladi?
Xo‘p. Shu holat oddiy “Damas”da yo‘lovchi tashuvchi shaxs tomonidan sodir etildi. Hattoki u haqoratomuz so‘zlardan foydalanmagan bo‘lsa-da, o‘z huquqini talab qilgani uchun hech qanday sudning ruxsatisiz uni qamoqqa olib ketishdi. Sud esa unga nisbatan 15 sutka qamoq jazosini berdi. Aynan shu joyida sudya o‘z mavqeini, o‘z vakolatini, o‘z huquqini, o‘z burchini unutdi.
Mayli, bularga-ku bir amallab ko‘z yumib chidasa bo‘ladi. Ammo jamiyatimizda yaramas insonlar bor, bilsangiz. Nafsi buzuq, itdan battar hayvonlar. Pedofillar.
E’tibor qiling. Agar o‘sha pedofil oddiy fuqaro bo‘lsa, unga nisbatan yillar kesimida qamoq jazosi qo‘llaniladi. Ammo u qaysidir davlat organi vakili bo‘lsa, unga bor-yo‘g‘i uy qamog‘i beriladi. Nari borsa 15 sutka.
O‘zingiz mulohaza qilib ko‘rishingiz mumkin: bizning sud hokimiyatimiz qay darajada o‘z mustaqilligiga ega?
Yoki sudyalik lavozimiga shu darajada vijdonsiz, manqurt ifloslar kelib qolgan zamonda yashayapmizmi?
Nima bo‘lgan taqdirda ham, hozirgi kundagi eng oqsayotgan nuqtamiz ham shu. Qachondir buni tuzatishimiz kerak.