Ривожланган давлатларда ақлий салоҳият даражаси қандай?Замонавий жамиятда саводхонлик ва ақлий салоҳият даражасининг пасайиши глобал муаммога айланиб боряпти. OECD — Иқтисодий ҳамкорлик ва тараққиёт ташкилоти томонидан эълон қилинган сўнгги тадқиқот
натижалари эса барчани ўйлантириб қўяди. Статистик маълумотларга кўра, ривожланган мамлакатларда ҳар 5 кишидан бири ўқиш ва оддий математик амалларни 10 ёшли бола даражасида бажаради. Бу ҳолат глобал таълим тизими, рақамли технологиялар таъсири ва ҳаёт тарзи ўзгаришлари каби омиллар билан боғлиқ бўлиши мумкин.
Дунё бўйлаб IQ кўрсаткичи ўтган аср давомида доимий равишда ўсиб келган. Бу ҳолат илм-фан тараққиёти ва жамиятдаги таълим сифатининг яхшиланиши билан изоҳланган эди. Лекин сўнгги ўн йилликда бу кўрсаткич кўплаб давлатларда ўсишдан тўхтаб, айрим ҳудудларда пасайишга юз тутди. Бу эса муаммонинг жиддийлигидан дарак беради. Аввало, бундай ўзгаришнинг бир нечта сабабларини кўриб чиқиш керак.
Замонавий технологиялар ҳаётимизда ўта муҳим ўрин эгаллади. Смартфонлар, ижтимоий тармоқлар ва қисқа кўринишдаги контентлар — масалан, шорт видеолар ёки сторис форматлари одамларнинг диққатини пасайтиради. Бугунги кунда одамлар кўпроқ тезкор ахборот истеъмол қилишга ўрганяпти. Бу эса чуқур ўйлаш, таҳлил қилиш ва китоб ўқиб тушуниш каби қобилиятларни заифлаштиради.
Яна бир сабаб таълим тизимидаги муаммолар билан боғлиқ. Заминга назар ташласак, ҳозирги кунда кўплаб мамлакатларда таълим амалиётдан кўра тестларга йўналтирилган. Бу эса болаларнинг ҳаётий билим олиши эмас, фақат синовларда юқори балл олишига қаратилган. Шунингдек, китоб ўқишга бўлган қизиқиш ҳам бугунги ёшлар орасида сезиларли даражада пасайиб кетган.
Турмуш тарзининг ўзгариши ҳам инсониятнинг ақлий салоҳиятига ўз таъсирини ўтказяпти. Нотўғри овқатланиш, жисмоний фаолликнинг камайиши ва уйқу меъёрининг бузилиши мия фаолиятига салбий таъсир кўрсатади.
Ўзбекистонга келадиган бўлсак, бундай муаммолар биз учун ҳам долзарб. Ёшлар орасида китоб ўқиш маданиятини шакллантириш, уларнинг таҳлилий фикрлаш ва ижодий салоҳиятини ошириш долзарб вазифа. Ҳозирги рақамли технологиялар даврида болалар ва ёшларнинг билимга бўлган интилишини қўллаб-қувватлашимиз керак. Чунки рақамли қурилмалардан фойдаланишни тўғри ташкил қилиш орқали ҳам кўп ижобий натижаларга эришиш мумкин.
Саводхонлик ва ақлий қобилиятнинг пасайиши жамият тараққиёти учун жиддий хавф. Бу ҳолат нафақат иқтисодий ривожланишни, балки инсонларнинг шахсий ҳаёт сифатини ҳам пасайтиради. Келажак авлоднинг маънавий ва ақлий салоҳиятини ошириш учун оила, таълим тизими ва бутун жамият биргаликда ҳаракат қилиши керак.
🧠
@nurbekalimov