ESSE yozishni oʻrganamiz (Dostonbek Zoirov bilan)

✅ Men, sen olmoshlariga qaratqich, tushum kelishigi qo'shimchalari hamda -niki qo'shimchasi qo'shilganda bir n tovushi tushib qoladi. Masalan: Mening, seni, meniki.

✅ U kishilik olmoshiga jo'nalish, o'rin-payt, chiqish kelishik qo'shimchalari qo'shilganda bir n tovushi ortadi. Masalan: Unga, unda, undan.

✅ Kishilik olmoshlariga egalik qo'shimchalari qo'shilmaydi, chunki ularning o`zi gapda uch shaxsdan birini bildirib keladi. Kishilik olmoshlariga egalik maʼnosi ham xos. Ushbu olmoshlar qaratqich kelishigida egalik maʼnosini bildiradi: bizning universitet, mening oilam. O‘zbek tilida egalik maʼnosi kishilik olmoshlariga -niki qo‘shimchasini qo‘shish bilan ham ifodalanadi: meniki, seniki, bizniki kabi.
Kishilik olmoshlari+egalik qo'shimchalari

✅ Ba'zan biz, siz, ular birlik ma'nosida ham qo'llaniladi.
➖ Biz birlik ma'nosida qo'llanganda kamtarlik, bajargan ishida o'zini ta'kidlamaslik ma'nosini bildiradi. Men g'olib chiqdim ----> Biz g'olib chiqdik.
➖ Siz, ular yakka shaxsga ishora qilib, hurmat ma'nosini ham bildiradi.
Sen kelding ---> Siz keldingiz.
U keldi ---> Ular keldilar.

✅ Men olmoshi ko‘plik shaklda qo‘llanmaydi.

✅ Sen olmoshiga -lar qo‘shilib, hurmatsizlik maʼnosi anglashiladi. Masalan: Senlar ham keldinglarmi?

✅ Sabab (chunki, negaki), maqsad (toki) bog‘lovchilari ergash gap boshida qo‘llanadi va ergash gap bosh gapdan so‘ng keladi. Masalan: Hamisha to‘g‘rilar yonida bo‘linglar (bosh gap), chunki ular hech qachon sizni noto‘g‘ri yo‘lga boshlamaydi.(ergash gap)

✅ Shart bog‘lovchilari (agar, agarda, basharti, mabodo) gap boshida keladi. Ergash gap kesimi shart maylidagi fe’llar bilan ifodalanadi. Bunday ergash gaplar bosh gapdan oldin keladi. Masalan: Agar boshingga qilich kelsa ham (ergash gap), to‘g‘ri gapir.(bosh gap)

✅ Ko‘makchili qurilmalar (shuning uchun, shu sababli, shu tufayli) bosh gap tarkibida keladi. Masalan: Yozi bilan tinimsiz mehnat qildik (ergash gap), shu sababli mo‘l hosil oldik.(bosh gap)

✅ Deb so‘zi ergash gap tarkibida keladi. Masalan: Gul barglari uchishadi (bosh gap), tushmayin deb qo‘lingga.(ergash gap)

✅ Ergash gapning kesimi shart mayli shaklidagi
fe’llar orqali ifodalanganda, shart mayli qo‘shimchasi ergash gapni bosh gapga bog‘lovchi vosita ham sanaladi. Masalan: Olma, olcha kabi mevali daraxtlar ikkinchi bor gullasa (ergash gap), bu kuzning iliq kelishidan darakdir.(bosh gap)

✅ -ki yuklamasi bosh gap kesimi tarkibida bo‘ladi. Masalan: Shunday odamlar borki (bosh gap), ular bilan gaplashib bahra olasan.(ergash gap)

➖ 1. Qo‘shma gap qismlari bir paytda yoki ketma-ket sodir bo‘ladigan voqea-hodisalarni ifodalasa, ular orasida vergul qo‘yiladi. (Yigitlar daraxtlarning ostini yumshatdilar, qizlar maktab hovlisini supurdilar.)
➖ 2. Qo‘shma gap qismlari orasida o‘xshatish, zidlash, shart kabi munosabatlar ifodalanganda, ular orasiga tire qo‘yiladi. (Hamal keldi – amal keldi.)
➖ 3. Qo‘shma gap qismlari o'rtasida izohlash munosabati ifodalanganda, ular orasiga ko‘pincha ikki nuqta qo‘yiladi. (Bizning qarorimiz shu: hasharda barchamiz faol ishtirok etamiz.)