Aksiyalar (davomi)
Aksiyalarning asosan 2 xil turi mavjud- oddiy aksiyalar va imtiyozli aksiyalar.
Oddiy aksiyalar- kompaniyaga egalik qilish huquqini berishi bilan birgalikda, o’z egasiga kompaniya aksionerlari yig’ilishlarida kompaniya faoliyati bilan bog’liq bo’lgan qarorlarda ovoz berish huquqini ham beradi. Oddiy aksiyalarga to’lanadigan dividendlar kompaniyaning joriy yildagi foydasini oddiy aksiya egalari o’rtasida teng taqsimlash orqali shakllantiriladi. Misol tariqasida, agar kompaniya joriy yilda 100 so’m foyda oladigan bo’lsa, va 100 dona oddiy aksiya emissiya qilgan bo’lsa, unda kompaniyaning 1 dona aksiyasiga egalik qiladigan odam 1 so’m dividend ko’rinishida foyda oladi.
Imtiyozli aksiyalar esa o’z egasiga egalik qilish huquqini bergani holda, kompaniya faoliyati bilan bo’gliq qarorlarda ovoz berish huquqini bermaydi. Imtiyozli aksiyalarga to’lanadigan dividend esa, oddiy aksiyalar dividend bazasi kabi foydani oddiy aksiya egalari o’rtasida teng taqsimlash orqali emas, balki imtiyozli aksiyaning nominaliga nisbatan belgilangan foizda to’lab beriladi. Masalan, bir dona imtiyozli aksiya egasi 10% li imtiyozli aksiya sotib olgan bo’lsa va aksiyaning nominal qiymati 100 so’m etib belgilangan bo’lsa, joriy hisob yilida 100*10%=10 so’m miqdorida dividend oladi.
Oddiy va imtiyozli aksiyalar o’rtasidagi eng katta farqlardan yana biri shundaki, imtiyozli aksiya egalari dividendlarni oddiy aksiya egalariga dividend taqsimlanishidan oldin qabul qilib oladilar.
Masalan, aytaylik kompaniya joriy hisob yilida 1000 so’m foyda ko’rdi. Kompaniya jami bo’lib 50 ta imtiyozli (10% li va 10 so’m nominal qiymatdagi) hamda 50 ta oddiy aksiya emissiya qilgan. Bunda foyda aksionerlar o’rtasida quyidagicha taqsimlanadi:
1)kompaniya dastlab imtiyozli aksiyalar uchun (50*10*10%) 50 so’m miqdorida dividendlar to’lovini amalga oshiradi. Bunda har bir imtiyozli aksiya egasi (50/50) 1 so’mdan dividend qabul qilib oladi.
2) Shundan so’ng , qolgan 950 so’m foydani oddiy aksionerlar o’rtasida teng taqsimlanadi va har bir oddiy aksiya egasiga (950/50) 19 so’mdan dividend oladi.
Bunda, agar kompaniya ma’lum faoliyat davrida foyda ko’rmasa, oddiy aksiya egalari ham, imtiyozli aksiya egalari ham dividend olmaydilar, lekin kompaniya imtiyozli aksiya egalari oldida dividend to’lovlari bo’yicha qarzdor bo’lib qoladi, va bu qarzni foyda ko’rilgan davrda, o’sha davrning dividendlari bilan birgalikda to’lab beradi. Oddiy aksiya egalarida esa bunday huquq mavjud emas.
Endi O’zbekistonda qanday qilib aksiyalar sotib olish mumkin degan savolga to’xtalsak. Davletov.uz kanalining ma’lumot berishicha, buning uchun, birinchi navbatda, fond bozorida aksiya oldi sotdi qilish uchun broker bilan shartnoma imzolash kerak bo’ladi. Brokerlarning ro’yhati, ularning reytingi va boshqa ma’lumotlarni “Toshkent” fond birjasi saytidan topishingiz mumkin. Juda ko’pchilik o’ylaydiki bu jarayon qog’ozbozliklarga to’la deb. Unday emas. Sizdan passport nusxasi va STIR talab etiladi, holos. Manba: @mentadbirkorman
👉 |UZ|Marketing kanali
Aksiyalarning asosan 2 xil turi mavjud- oddiy aksiyalar va imtiyozli aksiyalar.
Oddiy aksiyalar- kompaniyaga egalik qilish huquqini berishi bilan birgalikda, o’z egasiga kompaniya aksionerlari yig’ilishlarida kompaniya faoliyati bilan bog’liq bo’lgan qarorlarda ovoz berish huquqini ham beradi. Oddiy aksiyalarga to’lanadigan dividendlar kompaniyaning joriy yildagi foydasini oddiy aksiya egalari o’rtasida teng taqsimlash orqali shakllantiriladi. Misol tariqasida, agar kompaniya joriy yilda 100 so’m foyda oladigan bo’lsa, va 100 dona oddiy aksiya emissiya qilgan bo’lsa, unda kompaniyaning 1 dona aksiyasiga egalik qiladigan odam 1 so’m dividend ko’rinishida foyda oladi.
Imtiyozli aksiyalar esa o’z egasiga egalik qilish huquqini bergani holda, kompaniya faoliyati bilan bo’gliq qarorlarda ovoz berish huquqini bermaydi. Imtiyozli aksiyalarga to’lanadigan dividend esa, oddiy aksiyalar dividend bazasi kabi foydani oddiy aksiya egalari o’rtasida teng taqsimlash orqali emas, balki imtiyozli aksiyaning nominaliga nisbatan belgilangan foizda to’lab beriladi. Masalan, bir dona imtiyozli aksiya egasi 10% li imtiyozli aksiya sotib olgan bo’lsa va aksiyaning nominal qiymati 100 so’m etib belgilangan bo’lsa, joriy hisob yilida 100*10%=10 so’m miqdorida dividend oladi.
Oddiy va imtiyozli aksiyalar o’rtasidagi eng katta farqlardan yana biri shundaki, imtiyozli aksiya egalari dividendlarni oddiy aksiya egalariga dividend taqsimlanishidan oldin qabul qilib oladilar.
Masalan, aytaylik kompaniya joriy hisob yilida 1000 so’m foyda ko’rdi. Kompaniya jami bo’lib 50 ta imtiyozli (10% li va 10 so’m nominal qiymatdagi) hamda 50 ta oddiy aksiya emissiya qilgan. Bunda foyda aksionerlar o’rtasida quyidagicha taqsimlanadi:
1)kompaniya dastlab imtiyozli aksiyalar uchun (50*10*10%) 50 so’m miqdorida dividendlar to’lovini amalga oshiradi. Bunda har bir imtiyozli aksiya egasi (50/50) 1 so’mdan dividend qabul qilib oladi.
2) Shundan so’ng , qolgan 950 so’m foydani oddiy aksionerlar o’rtasida teng taqsimlanadi va har bir oddiy aksiya egasiga (950/50) 19 so’mdan dividend oladi.
Bunda, agar kompaniya ma’lum faoliyat davrida foyda ko’rmasa, oddiy aksiya egalari ham, imtiyozli aksiya egalari ham dividend olmaydilar, lekin kompaniya imtiyozli aksiya egalari oldida dividend to’lovlari bo’yicha qarzdor bo’lib qoladi, va bu qarzni foyda ko’rilgan davrda, o’sha davrning dividendlari bilan birgalikda to’lab beradi. Oddiy aksiya egalarida esa bunday huquq mavjud emas.
Endi O’zbekistonda qanday qilib aksiyalar sotib olish mumkin degan savolga to’xtalsak. Davletov.uz kanalining ma’lumot berishicha, buning uchun, birinchi navbatda, fond bozorida aksiya oldi sotdi qilish uchun broker bilan shartnoma imzolash kerak bo’ladi. Brokerlarning ro’yhati, ularning reytingi va boshqa ma’lumotlarni “Toshkent” fond birjasi saytidan topishingiz mumkin. Juda ko’pchilik o’ylaydiki bu jarayon qog’ozbozliklarga to’la deb. Unday emas. Sizdan passport nusxasi va STIR talab etiladi, holos. Manba: @mentadbirkorman
👉 |UZ|Marketing kanali