Баъзан ўта қаттиққўл, шафқатсиз ота-оналарнинг фарзандлари уйдан қочиб кетишига ёки ўз жонига суиқасд қилишига олиб келади. Агар жазо бироз енгилроқ қилинган бўлса ҳам болада сезувчанлик, гапга кириш, англаш, идрок этиш механизми тўхтаб қолади. Боланинг бундай ҳолати ҳаётидаги ҳар бир салбий воқеалар содир бўлганда қайтарилаверади ва узоқ йиллар давом этади. Калтакланадиган, жазоланаверадиган бола уни ривожлантирувчи дарсларига, илмларига беэътибор бўлишига, дарсларни ёмон кўриб, ҳаётидаги ҳамма балоларни ана шу илмлар, дарслардан деб тушунади. Зулм кўрган болалар катта ёшга кирган бўлсалар ҳам уларда сурункали чарчоқ ҳисси, ангедония, яъни ҳаётдан завқ-шавқ, лаззат ололмаслик ҳисси, депрессия, бирон нарсага ёки бирон инсонга боғлана олмасликни келтириб чиқазади. Болалигида зулм кўрган қизлар турмушга чиққач турмуш ўртоғи билан муносабат қуролмаслиги, ўз фарзандларига етарлик меҳр-мухаббат беролмаслиги кузатилади. Бу ерда яна бир мисол келтирайлик. Ёши 70 га чиққан бир аёл билан суҳбатлашганимда ўз фарзандига нисбатан менинг назаримда ғайриоддий тушунчалари бордек туюлди. Қизида ҳам онасига нисбатан шундай ҳислар бор эди. Яъни она-бола ўртасидаги меҳр-мухаббат етишмаётгандек, бир қараса она-боладек, бир қараса гўё икки кундошдек эдилар. Бу онахон ўз ҳаётини гапирганидан кейин тушунилдики у ўз онасидан бутунлай меҳр кўрмаган, фақат калтакланган, оғир меҳнатларга кўмилиб кетиб улғайган экан. Бу аёл онасидан меҳр топмагани сабабидан у ҳам ўз боласига шу меҳрни бера олмаган. Чунки унда бундай тушунчанинг ўзи мавжуд эмас. Бу аёлдаги яна бир ҳолатга ҳайрон қолдим. Ўзи ёлғиз яшасада тинмай уй ичини йиғиштираверар, ойналарини ҳар ойда икки мартадан артаверар, овқатларни пишираверар, хуллас тиними йўқ бўлиб охири чарчаб қулаб тушар экан. “Нега ундай қиласиз ўзингизни бўш қўйиб роҳатланиб яшасангиз бўлмайдими, ҳамма ёқ шундоғам озодаку, нега уйларингизни йиғиштираверасиз?” деб сўрадим. Унинг жавоби мен учун кутилмаган бўлди. У аёл “Агар бемалол ўтирсам, бирон ишимни бажармасам гўё кимдир мени уришадигандек ёки мени масхара қиладигандек, устимдан куладигандек, мени биров кузатиб тургандек туюлаверади” деди. Қаранг ёши 70 га етиб қолган ва ота-оналари аллақачон ўтиб кетган бўлсада болалигидаги қўрқувлари ҳануз кетмаган.
Ота-оналарнинг беихтиёрий равишда тўсатдан болага бақириб кетиши, зулм қилишлари ва сўнг виждонининг қийналиши болада ҳудбинликни, бировни умуман ҳурмат қилмаслик ҳиссини келтириб чиқазади. Бу ҳолатнинг яна иккинчи кўриниши мавжуд бўлиб, у “Стокгольм синдроми” деб аталади. Яъни бундай бола ўз зулмкорининг ҳурматини, меҳрини қозониш учун унга тақлид қила бошлайди ва ҳақиқий жоҳилга, тушуниб туриб зулм қилгувчига айлана боради. Бундай инсонларда раҳм-шавқат деган нарса бўлмайди.
Кўриб турибмизки болага ҳоҳ жисмоний ҳоҳ психологик озор берилса бундай бола соғлом, ақллик, эмоционал етук, ўзини ва бошқаларни ҳурмат қилувчи баркамол инсон бўлиб етишмайди.
Бу ерда табиийки ота-оналарда нима қилиш керак деган савол туғилади. Аввало зўравонлик қилиш ҳиссидан, ғазаб пайдо бўлаётган вақтда ота-оналар бу вазиятдан масофа сақлаш орқали қочишлари керак. Болага “биз ҳозир бу ҳақда гаплашмаймиз, мен бироз ўз ҳовуримдан тушиб олай, иккимиз ҳам тинчланиб олайлик кейин гаплашамиз” дея оҳиста оҳангда айтиб қўйиши керак. Шу ерда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ўгитларини эслайлик.
Имом Аҳмад раҳматуллоҳи алайҳи ривоят қилган ҳадисда келишича, бир киши Пайғамбар алайҳиссолату вассаломга:
«Эй Аллоҳнинг Расули, менга насиҳат қилинг», деди.
У зоти бобаракот: «Ғазаб қилма», дедилар.
Сўраган одам кейинчалик эътироф этиб, бундай дейди:
«Расулуллоҳ алайҳиссалом шу гапни айтганларида ўйлаб кўрсам, ғазаб ҳамма ёмонликни ўзида жамлаган экан».
Имом Аҳмад ибн Ҳанбал раҳматуллоҳи алайҳи Муъоз ибн Жабал розияллоҳу анҳудан ривоят қиладиларки, Пайғамбаримиз алайҳиссолату вассалом:
«Ким (жазо беришга) қодир бўлиб туриб, ғазабини ютса, қиёмат куни Аллоҳ уни халойиқ олдида чақириб туриб, ҳурлардан хоҳлаганини танлаб олишга имкон беради», деганлар.
