Мирзо Кенжабек ижодхонаси

****

БОБУР МИРЗО ФАЗИЛАТЛАРИ

Буюк тарихчи олим Абдулҳай Лакҳнавий-Ҳасаний “Нузҳат ул-хавотир” (“Хотиралар сайри”) асарида ёзади:

“У зотнинг исмини ҳазрати Хожа Убайдуллоҳ Аҳрор ўзлари Заҳируддин Муҳаммад деб қўйганлар, лекин туркий халқлар орасида Бобуршоҳ деб машҳур бўлган, жуда кўп илмларда денгиздек илм олган. Унинг фиқҳи Ҳанафийда (Ҳанафий мазҳаби асосида) “Мубайян” номли асари бўлиб, унга шайх Зайнуддин ал-Хавофий “Мубаййин” деган шарҳ ёзган”.


БОБУР МИРЗОНИНГ ИСМИ

Баъзи мақоланавислар у кишининг номини арабча ز (З) ҳарфи билан ёзиб, нотўғри маъно бермоқдалар. Ҳолбуки, “Заҳир” (ظَهِيىر) – сўзи арабча зо ظَ (изғи), ҳои ҳавваз هِ , йо يى ро ر ҳарфлари билан ёзилади; бу – таянч бўлувчи, суёвчи, суянчиқ, орқа бўлувчи, кўмакдош, ёрдам берувчи деган маънодадир. Заҳируддин – диннинг таянчи, дин ёрдамчиси, динга орқа бўлиб, уни суёвчи, динни қўллаб-қувватловчи деган маънони ифодалайди. Бобур Мирзо фаолиятини ўргансак, исми жисмига жуда мувофиқ эканини англаймиз.

XVI аср тазкираларидан бўлмиш Ҳасанхожа Нисорий «Музаккири аҳбоб» (“Севимли зотлар ёдномаси”) асарида айтади:

“Бобур подшоҳнинг фазилатлари бисёр ва камолотлари бешумордир. Аруз хусусида ёзган рисоласи (“Рисолаи аруз”) бир денгиздирки, ичи жавоҳиру дурлар билан тўладир. Фиқҳ масалаларини яна бир рисолада мубайян қилганки, ёзувчиси донишмандлигидан нишонадир. Туркий ва форсийда яхши шеърлари бордир. Ўшал фиқҳ рисоласининг номи ҳам «Мубайян»дир» .

Ҳасанхожа Нисорий яна ёзади:

“Подшоҳнинг Нақшбандия (тариқати) олий хонадонига иродат нисбати бор эди. Юқори шон-шавкатли бобоси ва салтанат нишонли отасининг ҳазрати Хожа Аҳрорга иродати бўлган. Бобур подшоҳ ҳам бу улуғлар хонадонига нисбатан иззат-икромни соатма-соат оширар ва бирор дақиқа бу ишни канда қилмас ва ғафлатда қолмас эди”...

(давоми бор)


УСТОЗ МИРЗО КЕНЖАБЕК
("Бобур Мирзо ва маънавият" китобидан)



@m_kenjabek
┈┈• ❀ 🌷☘️🌷 ❀ •┈┈•

****

ҲАЗРАТ НАВОИЙГА БУЮК ЭҲТИРОМ


Бобур Мирзонинг нақадар улуғ одоб ва ахлоқ соҳиби экани ҳазрат Алишер Навоийга бўлган муносабатидан ва қисқа вақт Ҳиротда – ҳазрат Навоийнинг уйида турган вақтидаги қилган хизматларидан равшан англашилади.

Масалан, "Бобурнома”нинг Кобул даври воқеаларида – 1509–1510 йиллар воқеаси баёнида қуйидаги оламшумул ҳодиса эсланади:
“Боғи Навда бир кеча бўлдум, ани муносиб кўрмай, Алишербекнинг уйларини таъйин қилдилар. Ҳиридин чиққунча Алишербекнинг уйларида эдим” (“Бобурнома”, Тўққиз юз ўн иккинчи (1506–1507) йил воқеалари).

Яна бир иқтибос:
“Одина куни, ойнинг йигирма учида Алишербекнинг тўрт девонидин буҳур авзони тартиби била (аруз баҳрлари вазнлари асосида) ғазаллар ва абётким, интихоб қилиладур эди, итмомиға етти” (“Бобурнома”, Тўққуз юз ўн бешинчи (1509–1510) йил воқеалари).

Демак, Бобур Мирзо Ҳирот шаҳрида эканида ҳазрат Алишер Навоийнинг ҳурматларини сақлаш, маънавий ҳақини адо қилиш, ҳурмат ва эҳтиромини жойига қўйиб, у зотга хизмат қилишни ўзига бурч деб билади ва хизмат умиди билан у зотнинг тўрт девонидан баҳрлар вазнига қараб ғазалларни саралаб, бир сайланма девон тузади. Бундай эҳтиром кўрсатиш фикри ҳар кимнинг ҳам хаёлига келавермайди. Бу Бобур Мирзодек даҳога хос эҳтиром ва одоб намунасидир.


(давоми бор)


УСТОЗ МИРЗО КЕНЖАБЕК
("Бобур Мирзо ва маънавият" китобидан)



@m_kenjabek
┈┈• ❀ 🌷☘️🌷 ❀ •┈┈•

****

МАЪНАВИЙ ХАЗИНАЛАР СОҲИБИ

Қомусий аллома, беназир фақиҳ, дилбар шоир, маърифатли шоҳ ва моҳир саркарда, жонфидо ота Заҳируддин Муҳаммад Бобур шахсияти салкам беш асрдан бери жаҳон аҳлини ҳайратга солиб келади.

Шоҳ Бобурнинг ҳукмдор, олим ва шоир сифатида маънавият, маърифат, илм-фан ва ободонлик соҳаларида қилган хайрли ишлари китобларда, ёдномаларда баён қилинган. Бу хазматлар тафсилотини “Бобурнома” асаридан ҳам англаш мумкин.

Бобур Мирзонинг жаҳон маънавий ҳаётига улкан ҳисса бўлиб қўшилган энг муҳим хазиналари унинг асарларидир. Булар асосан беш китоб: 1) Девон, яъни шеърлар мажмуаси, маснавийлар; 2) қомусий ёднома асари – “Бобурнома”; 3) буюк фиқҳий асари – “Мубайян”; 4) “Аруз рисоласи” (“Муфассал); 5) Атоқли хожагон-нақшбандия муршиди комили ҳазрати Хожа Убайдуллоҳ Аҳрор (қуддиса сирруҳу) қаламига мансуб “Волидийя” асари назмий таржимаси – “Рисолаи Волидийя таржимаси” ва номалар (мактублар) каби маънавий-маърифий хазиналардан иборат.

(давоми бор)


УСТОЗ МИРЗО КЕНЖАБЕК
("Бобур Мирзо ва маънавият" китобидан)



@m_kenjabek
┈┈• ❀ 🌷☘️🌷 ❀ •┈┈•

IKKI MUXAMMAS

*** *** ***

KO'KRAGIMDUR SUBHNING PIROHANIDIN
CHOKROK...
(Hazrat Navoiy g'azaliga muxammas)

Lablarim kunduz jaziyra dashtidin qaqroqrok,
Nolishim shom qushlarining zikridin dardnokrok,
Ko'zlarim bemor tunidin subhiga mushtoqrok,
Ko'kragimdur subhning pirohanidin chokrok,
Kirpigim shabnam to'kulgan sabzadin namnokrok.

Istaram, bo'lsam xazon, to bexazon ko'rdum seni,
Dam-badam dardim ko'paysun, to omon ko'rdum seni,
Istaram, to yer bo'lay, to osmon ko'rdum seni,
Bu ko'ngil g'amnokidin to shodmon ko'rdum seni,
Istaram har damki, bo'lg'ay xotirim g'amnokrok.

Bo'lsa ko'ngil pok omonatlar uchun taxti amin,
G'am uchun shundoq musaffo tutsa oshiq olamin,
Bas, ilohiy ishq uchun lozim nechog' pokroq zamin,
Layli andin qo'ydi Majnun ko'nglida raxti g'amin,
Kim, yo'q erdi manzil ul vodiyda ondin pokrok.

Mos erurmi gulga gulu durga duru ashkka ashk? –
Bezarar bexavfu bebok ulfating topilsa koshk!
Gul tikandin etmas or, husniga soqchi bo'lsa rashk,
O'yla mujgon xanjarig'a yopishubdur durri ashk,
Kim, magar andin yatime yo'qturur bebokrok.

Sevgidin ehson olurda bandilar mo'ldur sanga,
Balki, olmoq qasdi birla g'ayri el eldur sanga,
Jon berib, jon olmoq ammo ne go'zal fe'ldur sanga,
Lablaringdin jon olurda barcha el quldur sanga,
Jon berurda bir qulung yo'q bandadin cholokrok!

Qilmagay hargiz nazar ul kun havo eliga charx,
Bas, fanoni etdi yo'l avval baqo ahliga charx,
Xok etib sochgil meni ahli vafo yo'liga, charx,
Odamiylik tufrog'in bersa fano yeliga charx,
Ohkim, yo'qtur kishi ahli vafodin xokrok.

Necha berkitsang, ko'ngil ganji yana ko'proq bo'lur,
Ochilib olamga, zulm o'tgan sari, porloq bo'lur,
Tiksa ma'no og'zini, Mirzo, bu ish qandoq bo'lur? –
Necha uqlosang, Navoiy ko'ngli zaxminroq bo'lur,
Ko'rmaduk zaxmeki, tikkan soyi bo'lg'ay chokrok.

1985

DOIMO RASMI MUHABBAT
BOR EMISH...
Hazrat Navoiy g'azaliga muxammas

Aslimiz tufrog' erur, to'zdurma ko'p,
Hasratim changin yana oshurma ko'p,
Yeru ko'kni chang ila to'ldurma ko'p,
Javr o'qin xoki tanimg'a urma ko'p,
Ko'kka bu tufrog'ni sovurma ko'p.

Sharbati vasliga bormu qonmagim?
Bir olov sirrin yetar o'rganmagim,
Bas, na holat ikki o'tda yonmagim:
Ishqdin basdur manga o'rtanmagim,
Hajr barqi birla ham kuydurma ko'p.

Qoshlarin bil, ey dil, mehrobi nazar,
Ko'zlarin de, ey til, oftobi nazar,
Garchi ko'p olamda as'hobi nazar,
Yuziga, ey ko'z, chu yo'q tobi nazar,
Bas, aning sori boqib telmurma ko'p.

Yuzlaringdin vajhi pinhon istadim,
Ko'zlaringdin sirri osmon istadim,
Qatra suvdin shavqi ummon istadim,
No'shi la'lingdin agar jon istadim,
Bu gunoh uchun meni o'lturma ko'p.

Garchi sevgi hosili ozor emish,
Har kishi muhtoji ishqu zor emish,
Odamu Havvoga bul his yor emish,
Doimo rasmi muhabbat bor emish,
Bizni ushbu jurm uchun yozg'urma ko'p!

Ko'rmadim ustozi fikrat, juz firoq,
Topmadim mulki qanoat, juz firoq,
O'rtada yo'qdur masofat, juz firoq,
Vasliga chun yo'q nihoyat, juz firoq,
Bas, vafo ahlin qoshingdin surma ko'p.

Dildagi har yog'du – Xoliq amridin,
Ham yig'i, ham kulgu – Xoliq amridin,
Olganing har ulgu – Xoliq amridin,
Hech ish o'lmas ayru Xoliq amridin,
Iltijo maxluqqa kelturma ko'p!

Ey g'arib, nafsim, chekil, qilg'il sukut,
Har tilak bo'lsa, yuzing Rabbingga tut,
Har tilanchi bir tilab, o'tgay-ku zud,
Ey gado, chun «Shayallilloh!» deding, o't,
Aylabon ibrom, boqib turma ko'p!

Bas, bani Odam barobar, muhtaram,
Ruhni Haqdin o'zgaga etma qaram,
Boq, azizlar ne demish, sho'rlik tanam:
«Tut gadolig'ni, Navoiy, mug'tanam,
Shohlar ollinda bosh indurma ko'p!..»

1985

Mirzo KENJABEK


@m_kenjabek
•┈┈• ❀ 🌷☘️🌷 ❀ •┈┈•

ИККИ МУХАММАС

*** *** ***

КЎКРАГИМДУР СУБҲНИНГ ПИРОҲАНИДИН
ЧОКРОК...
(Ҳазрат Навоий ғазалига мухаммас)

Лабларим кундуз жазийра даштидин қақроқрок,
Нолишим шом қушларининг зикридин дарднокрок,
Кўзларим бемор тунидин субҳига муштоқрок,
Кўкрагимдур субҳнинг пироҳанидин чокрок,
Кирпигим шабнам тўкулган сабзадин намнокрок.

Истарам, бўлсам хазон, то бехазон кўрдум сени,
Дам-бадам дардим кўпайсун, то омон кўрдум сени,
Истарам, то ер бўлай, то осмон кўрдум сени,
Бу кўнгил ғамнокидин то шодмон кўрдум сени,
Истарам ҳар дамки, бўлғай хотирим ғамнокрок.

Бўлса кўнгил пок омонатлар учун тахти амин,
Ғам учун шундоқ мусаффо тутса ошиқ оламин,
Бас, илоҳий ишқ учун лозим нечоғ покроқ замин,
Лайли андин қўйди Мажнун кўнглида рахти ғамин,
Ким, йўқ эрди манзил ул водийда ондин покрок.

Мос эрурми гулга гулу дурга дуру ашкка ашк? –
Безарар бехавфу бебок улфатинг топилса кошк!
Гул тикандин этмас ор, ҳуснига соқчи бўлса рашк,
Ўйла мужгон ханжариға ёпишубдур дурри ашк,
Ким, магар андин ятиме йўқтурур бебокрок.

Севгидин эҳсон олурда бандилар мўлдур санга,
Балки, олмоқ қасди бирла ғайри эл элдур санга,
Жон бериб, жон олмоқ аммо не гўзал феълдур санга,
Лабларингдин жон олурда барча эл қулдур санга,
Жон берурда бир қулунг йўқ бандадин чолокрок!

Қилмагай ҳаргиз назар ул кун ҳаво элига чарх,
Бас, фанони этди йўл аввал бақо аҳлига чарх,
Хок этиб сочгил мени аҳли вафо йўлига, чарх,
Одамийлик туфроғин берса фано елига чарх,
Оҳким, йўқтур киши аҳли вафодин хокрок.

Неча беркитсанг, кўнгил ганжи яна кўпроқ бўлур,
Очилиб оламга, зулм ўтган сари, порлоқ бўлур,
Тикса маъно оғзини, Мирзо, бу иш қандоқ бўлур? –
Неча уқлосанг, Навоий кўнгли захминроқ бўлур,
Кўрмадук захмеки, тиккан сойи бўлғай чокрок.

1985


ДОИМО РАСМИ МУҲАББАТ
БОР ЭМИШ...

Ҳазрат Навоий ғазалига мухаммас

Аслимиз туфроғ эрур, тўздурма кўп,
Ҳасратим чангин яна ошурма кўп,
Еру кўкни чанг ила тўлдурма кўп,
Жавр ўқин хоки танимға урма кўп,
Кўкка бу туфроғни совурма кўп.

Шарбати васлига борму қонмагим?
Бир олов сиррин етар ўрганмагим,
Бас, на ҳолат икки ўтда ёнмагим:
Ишқдин басдур манга ўртанмагим,
Ҳажр барқи бирла ҳам куйдурма кўп.

Қошларин бил, эй дил, меҳроби назар,
Кўзларин де, эй тил, офтоби назар,
Гарчи кўп оламда асҳоби назар,
Юзига, эй кўз, чу йўқ тоби назар,
Бас, анинг сори боқиб телмурма кўп.

Юзларингдин важҳи пинҳон истадим,
Кўзларингдин сирри осмон истадим,
Қатра сувдин шавқи уммон истадим,
Нўши лаълингдин агар жон истадим,
Бу гуноҳ учун мени ўлтурма кўп.

Гарчи севги ҳосили озор эмиш,
Ҳар киши муҳтожи ишқу зор эмиш,
Одаму Ҳаввога бул ҳис ёр эмиш,
Доимо расми муҳаббат бор эмиш,
Бизни ушбу журм учун ёзғурма кўп!

Кўрмадим устози фикрат, жуз фироқ,
Топмадим мулки қаноат, жуз фироқ,
Ўртада йўқдур масофат, жуз фироқ,
Васлига чун йўқ ниҳоят, жуз фироқ,
Бас, вафо аҳлин қошингдин сурма кўп.

Дилдаги ҳар ёғду – Холиқ амридин,
Ҳам йиғи, ҳам кулгу – Холиқ амридин,
Олганинг ҳар улгу – Холиқ амридин,
Ҳеч иш ўлмас айру Холиқ амридин,
Илтижо махлуққа келтурма кўп!

Эй ғариб, нафсим, чекил, қилғил сукут,
Ҳар тилак бўлса, юзинг Раббингга тут,
Ҳар тиланчи бир тилаб, ўтгай-ку зуд,
Эй гадо, чун «Шайаллиллоҳ!» дединг, ўт,
Айлабон ибром, боқиб турма кўп!

Бас, бани Одам баробар, муҳтарам,
Руҳни Ҳақдин ўзгага этма қарам,
Боқ, азизлар не демиш, шўрлик танам:
«Тут гадолиғни, Навоий, муғтанам,
Шоҳлар оллинда бош индурма кўп!..»

1985

Мирзо КЕНЖАБЕК


@m_kenjabek
•┈┈• ❀ 🌷☘️🌷 ❀ •┈┈•

IKKI MUXAMMAS TARIXI
(Shoir A'zam O'ktam fazilati)

Bismillahir-Rohmanir-Rohiym.
Shoir xalqi maqtanishga moyil, maqtov eshitishga haris, kichik mehnatini katta qilib ko'rsatishga mohir bo'ladi. Biz ham shu xislatdan benasib bo'lmasak kerak.

Vaqtida, mustamlaka davri, taxminan 1988 yillarda Haq taolodan inoyat yetib, hazrat Amir Nizomiddin Alisher Navoiyning ikki g'azaliga ojizana muxammas bitish nasib etdi. Muxammasda mustamlaka va yot ulusga qaramlik kayfiyatlari ham aks etgan edi.
Darxondagi ikki xonali uyda edim. Muxammasni yozishga yozdim-u, endi uni eshitadigan va anglaydigan odam qidirib qoldim. Ko'p do'stlarimni bir-bir ko'z o'ngimdan o'tkazdim. Yo'q, bu ojizona bitiklar ma'nosini, tagdor ifodalarni anglaydigan odam topish qiyin bo'ldi. Bilasiz, hamma ite'dodli shoir birodarlarimiz ham mumtoz she'riyatni anglashga qodir bo'lavermaydi.
Shunda birdan shoir A'zam O'ktam yodimga keldi va darhol telefon oldiga oshiqdim.

A'zam O'ktam yaxshi shoir bo'lishi bilan birga, juda diyonatli va ibodatli inson, zakovatli kitobxon, juda zarofatli she'rshunos shaxs edi. U “Cho'lpon” nashriyotida (Navoiy-30) muharrir bo'lib xizmat qilar, zakovati tufayli ilmiy ma'rifiy kitoblarga muharrirlik qilar, muqaddas Qur'oni karimning ustoz Alouddin Mansur qalamiga mansub o'zbekcha tarjimasiga, yana muborak “Muxasari Viqoya” kitobining tatar turkchasidan tabdil qilingan o'zbekcha nashriga ham muharrirlik qilgan edi. Diqqat-e'tiborli mutaxassis bo'lgani uchun nashriyot rahbari, taniqli adib Nurli Qobilning ishonchini qozongan edi.

Bir oz xijolat bilan unga qo'ng'iroq qildim. Salom-alikdan keyin:
– A'zamjon, Allohdan inoyat yetib, hazrat Navoiy g'azallariga ikkitagina muxammas yozildi... – dedim.
– Ha, eshitadigan quloq yo'qmi?! – dedi.
– Eshitadigan quloq ko'p, anglaydigan qalb yo'q! – dedim. Bu so'zim tug'ri uning yuragiga bordi.
– Hozir yetib boraman, Mirzo aka! – dedi qat'iyat bilan.
Bir taksiga chiqib, qisqa vaqtda Darxonga, 5-qavatdagi kulbamizga yetib keldi. Bir oz nafas rostlab, suhbatlashgach, ikki muxammasni o'qib berdim. Birmuncha ta'sirlandi.

“Balki, olmoq qasdi birla g'ayri el eldur sanga” degan satrni ancha muhokama qildi. U mahalda bosqinchi va mutamlakachi “g'ayri el” vatanimizning paxtasini, tillasini, pillasini, barcha boyliklarni talar, yana o'zini xaloskor sanab, “baxt-saodat keltirgan” ulug' og'a deb deb bilar edi. Haqgo'y shoirlarning qo'llariga emas, tillariga kishan solingan edi. A'zam O'ktam birodarim: “Necha berkitsang, ko'ngil ganji yana ko'proq bo'lur, Ochilib olamga, zulm o'tgan sari, porloq bo'lur, Tiksa ma'no og'zini, Mirzo, bu ish qandoq bo'lur?” – kabi satrlardagi qochirimlarni yaxshi angladi.

“G'am uchun shundoq musaffo tutsa oshiq olamin, Bas, ilohiy ishq uchun lozim nechog' pokroq zamin”, “Bas, fanoni etdi yo'l avval baqo ahliga charx” singari satrlar ustida to'xtaldi.
“Chet ellikka maqtanish” degan to'rt qator she'rim bo'lar edi.

– O'zi O'zbekiston qanday yurt erur?
– Oh, uning bag'ridan mehmon arimas:
Kelgan o'zi qarir, bolasi qarir,
Va lekin safari hecham qarimas”.

Xalqimizda “safarim qaridi” degan gap bor. Ya'ni, mehmon o'z manzilu makoniga qaytgisi kelsa, “Safarim qaridi, endi men qaytay”, deydi. Lekin yurtimizni ishg'ol etgan bosqinchi xalqning o'zi qarisa ham, bolasi qarisa ham, safari qarimas edi. A'zam O'ktam birodarim bu she'rni ko'p takrorlar edi. Shunga o'xshab, yuksak odobi tufayli, mening ko'nglimga qarab, ikki g'aribona muxammasga ham yaxshi baho bergan bo'ldi.

Qachon bu ojizona ikki muxammasni ochsam, qalbi bor inson – rahmatlik A'zam O'ktam birodarim yodimga keladi.
Ey qadrdonlarim! She'r eshitish uchun pul sarflab, vaqt va kuch sarflab, bir joydan bir joyga boradigan do'stingiz bormi?

Mirzo Kenjabek
09.02.2025.

@m_kenjabek
┈┈• ❀ 🌷☘️🌷 ❀ •┈┈•

ИККИ МУХАММАС ТАРИХИ
(Шоир Аъзам Ўктам фазилати)

Бисмиллаҳир-Роҳманир-Роҳийм.
Шоир халқи мақтанишга мойил, мақтов эшитишга ҳарис, кичик меҳнатини катта қилиб кўрсатишга моҳир бўлади. Биз ҳам шу хислатдан бенасиб бўлмасак керак.

Вақтида, мустамлака даври, тахминан 1988 йилларда Ҳақ таолодан иноят етиб, ҳазрат Амир Низомиддин Алишер Навоийнинг икки ғазалига ожизона мухаммас битиш насиб этди. Мухаммасда мустамлака ва ёт улусга қарамлик кайфиятлари ҳам акс этган эди.
Дархондаги икки хонали уйда эдим. Мухаммасни ёзишга ёздим-у, энди уни эшитадиган ва англайдиган одам қидириб қолдим. Кўп дўстларимни бир-бир кўз ўнгимдан ўтказдим. Йўқ, бу ожизона битиклар маъносини, тагдор ифодаларни англайдиган одам топиш қийин бўлди. Биласиз, ҳамма итеъдодли шоир биродарларимиз ҳам мумтоз шеъриятни англашга қодир бўлавермайди.
Шунда бирдан шоир Аъзам Ўктам ёдимга келди ва дарҳол телефон олдига ошиқдим.

Аъзам Ўктам яхши шоир бўлиш билан бирга, жуда диёнатли ва ибодатли инсон, заковатли китобхон, жуда зарофатли шеършунос шахс эди. У “Чўлпон” нашриётида (Навоий-30) муҳаррир бўлиб хизмат қилар, заковати туфайли илмий маърифий китобларга муҳаррирлик қилар, муқаддас Қуръони каримнинг устоз Алоуддин Мансур қаламига мансуб ўзбекча таржимасига, яна муборак “Мухасари Виқоя” китобининг татар туркчасидан табдил қилинган ўзбекча нашрига ҳам муҳаррирлик қилган эди. Диққат-эътиборли мутахассис бўлгани учун нашриёт раҳбари, таниқли адиб Нурли Қобилнинг ишончини қозонган эди.

Бир оз хижолат билан унга қўнғироқ қилдим. Салом-аликдан кейин:
– Аъзамжон, Аллоҳдан иноят етиб, ҳазрат Навоий ғазалларига иккитагина мухаммас ёзилди... – дедим.
– Ҳа, эшитадиган қулоқ йўқми?! – деди.
– Эшитадиган қулоқ кўп, англайдиган қалб йўқ! – дедим. Бу сўзим туғри унинг юрагига борди.
– Ҳозир етиб бораман, Мирзо ака! – деди қатъият билан.
Бир таксига чиқиб, қисқа вақтда Дархонга, 5-қаватдаги кулбамизга етиб келди. Бир оз нафас ростлаб, суҳбатлашгач, икки мухаммасни ўқиб бердим. Бирмунча таъсирланди.

“Балки, олмоқ қасди бирла ғайри эл элдур санга” деган сатрни анча муҳокама қилди. У маҳалда босқинчи ва мутамлакачи “ғайри эл” ватанимизнинг пахтасини, тилласини, пилласини, барча бойликларни талар, яна ўзини халоскор санаб, “бахт-саодат келтирган” улуғ оға деб деб билар эди. Ҳақгўй шоирларнинг қўлларига эмас, тилларига кишан солинган эди. Аъзам Ўктам биродарим: “Неча беркитсанг, кўнгил ганжи яна кўпроқ бўлур, Очилиб оламга, зулм ўтган сари, порлоқ бўлур, Тикса маъно оғзини, Мирзо, бу иш қандоқ бўлур?” – каби сатрлардаги қочиримларни яхши англади.

“Ғам учун шундоқ мусаффо тутса ошиқ оламин, Бас, илоҳий ишқ учун лозим нечоғ покроқ замин”, “Бас, фанони этди йўл аввал бақо аҳлига чарх” сингари сатрлар устида тўхталди.
“Чет элликка мақтаниш” деган тўрт қатор шеърим бўлар эди.

– Ўзи Ўзбекистон қандай юрт эрур?
– Оҳ, унинг бағридан меҳмон аримас:
Келган ўзи қарир, боласи қарир,
Ва лекин сафари ҳечам қаримас”.

Халқимизда “сафарим қариди” деган гап бор. Яъни, меҳмон ўз манзилу маконига қайтгиси келса, “Сафарим қариди, энди мен қайтай”, дейди. Лекин юртимизни ишғол этган босқинчи халқнинг ўзи қариса ҳам, боласи қариса ҳам, сафари қаримас эди. Аъзам Ўктам биродарим бу шеърни кўп такрорлар эди. Шунга ўхшаб, юксак одоби туфайли, менинг кўнглимга қараб, икки ғарибона мухаммасга ҳам яхши баҳо берган бўлди.

Қачон бу ожизона икки мухаммасни очсам, қалби бор инсон – раҳматлик Аъзам Ўктам биродарим ёдимга келади.
Эй қадрдонларим! Шеър эшитиш учун пул сарфлаб, вақт ва куч сарфлаб, бир жойдан бир жойга борадиган дўстингиз борми?

Мирзо Кенжабек
09.02.2025.

@m_kenjabek
┈┈• ❀ 🌷☘️🌷 ❀ •┈┈•

Маърифат гулшани

Ҳазрати Мир Алишер Навоий шеърияти хазинасидан


****

«МАГАР РАСУЛ
АЛАЙҲИССАЛОМ
ҚИЛДИ ҲАДИС...»

****

«Ҳадис» радифли
биринчи ғазал шарҳи

(давоми)


7. Улусни тутти Навоий
сўзи анинг бирла,
Магар Расул алайҳиссалом
қилди ҳадис.

“Навоийнинг сўзи бутун халққа ёйилди, эл-юрт эътиборини қозонди. Сабаб, магар ҳазрати Расулуллоҳ алайҳиссалом ҳадис айтдилар, шоир ундан ҳикмат терди”.

Яъни, Навоий сўзи ҳазрати Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам шарофатлари билан элга манзур бўлди. Ҳазрат Навоий ғазалларида ҳадисларнинг маъноларини жойлаб, мавъиза бўлгулик байтларни битдилар. Чунончи, ўзлари “Хазоин ул-маъоний” девони дебочасида айтадилар:

“Ҳолбуки, маърифатомиз бир ғазал топилмайдиган девон ва мавъизатангиз бир байти бўлмаган ғазал бўлмаслиги керак. Бусиз бир девон битилса, аслида кўп беҳуда заҳмат чекилган ва зоеъ машаққат тортилган бўлади”.

Шу сабабдан Навоий ҳамд, наът ва мавъизадан ташқари, токи соҳиби девоннинг меҳнати ва ғазалхоннинг вақти зоеъ кетмасин деб, ҳар бир ғазалда биттадан-иккитадан насиҳаторо ва мавъизаосо байт киритиб кетганлар.

Бу неъмат устига яна неъмат бўлиб, қирқ ҳадис маъносини рубоъийларга жойлаб, “Арбаъийн” ҳам тузганлар.

Агар пок назар билан қарасак, қўлланган мажозлар ҳақиқат эканини англаймиз. Чунончи, Навоий ёзадилар:
«Ким назар пок айлагач, айни ҳақиқатдур мажоз...».


Устоз Мирзо Кенжабек
(“Навоий муҳаббати”
китобидан)



@m_kenjabek
┈┈• ❀ 🌷☘️🌷 ❀ •┈┈•

Маърифат гулшани

Ҳазрати Мир Алишер Навоий шеърияти хазинасидан

****

«МАГАР РАСУЛ
АЛАЙҲИССАЛОМ
ҚИЛДИ ҲАДИС...»

****

«Ҳадис» радифли
биринчи ғазал шарҳи

(давоми)


6. Зиҳи такаллуми
мўъжизнизомким – келгач,
Араб фасиҳларига
ҳаром қилди ҳадис.

Қандай гўзалки, назмларни ва жоҳилият даври қонун-қоидаларини ожиз қолдирувчи мўъжизий калом келгач, бу ҳадис араб фасиҳларига, яъни фасоҳат билан сўзларни равон тизувчи донгдор араб шоирларига сўз айтмоқни ҳаром қилди, манъ этди, бекор қилди!

Қуръон келгач, ҳадис келгач, Илоҳий ҳақиқат келгач, услубият, фасоҳат ва зарофат жиҳатидан ҳам, маъно ва мазмун жиҳатидан ҳам араб шоирлари ожиз қолди, барбод бўлди.

Ҳазрати Пайғамбаримиздан бундай ҳадиси шариф ворид бўлган: «Шоирлар сўзи ичида энг ростроғи шоир Лабиднинг сўзидирким, ушбудир:

«Аллоҳнинг зикридан бошқа ҳамма сўзлар ботилдир».

Бу ҳадис Имоми Муслим китобларида баён қилинган, ҳазрати Имом Ғаззолий ҳам «Иҳёу ъулумид-дин» китобида келтирганлар.

Араб шоирлари ўртасида кучли мушоиралар, сўз мусобақалари бўлиб турар, ғолиб топилган шеър Каъба деворига осиб қўйилар эди. Қуръондаги энг қисқа сура «Кавсар» нозил бўлгач, уни Каъбатуллоҳ деворига осиб қўйишди. Уни ўқиган энг донгдор араб шоири қасамёд қилиб, «Валлоҳ, бу башарнинг (яъни, инсоннинг) сўзи эмас!» деб ёзиб кетган.

Қуръонда 47 та сура нозил бўлганда, арабнинг фасиҳ сўз усталарии мусобақага чақириб, Қуъонга ўхшаш бир нарса ижод қилишни таклиф этди. Иккинчи босқичда Қуръон улардан 10 та сура келтиришни, учинчи босқичда битта сура келтиришни талаб қилди. Уларнинг ҳаммаси ожиз қолдилар.

Шунингдек, ҳадиси шарифлар ҳам мазмун-моҳият, фасоҳат ва бадиият жиҳатидан, ҳикматга конлиги билан араб фасиҳларини ожиз қолдирди.

(давоми бор)


Устоз Мирзо Кенжабек
(“Навоий муҳаббати”
китобидан)



@m_kenjabek
┈┈• ❀ 🌷☘️🌷 ❀ •┈┈•