Rus tilidagi "За" old qo'shimchasi va uning qo'llanilishi
"За" - rus tilidagi eng ko'p qo'llaniladigan old qo'shimchalardan biri bo'lib, turli xil ma'nolarda ishlatiladi. Quyida uning asosiy qo'llanish holatlari va ma'nolari keltirilgan.
1. Joylashuv ma'nosida
"За" old qo'shimchasi biror narsaning orqasida, ortida joylashganini bildiradi.
Misollar:- За домом растёт дерево - Uy ortida daraxt o'smoqda
- Солнце скрылось за тучами - Quyosh bulutlar ortiga yashirindi
- За стеной слышны голоса - Devor ortidan ovozlar eshitilmoqda
2. Harakat yo'nalishi ma'nosida
Biror joyga yoki narsaning ortiga borish harakatini ifodalaydi.
Misollar:- Он пошёл за хлебом - U non olgani ketdi
- Сходи за водой - Suv olgani bor
- Зайти за угол - Burchak ortiga o'tmoq
3. Vaqt munosabatlarini ifodalashda
Misollar:- За час до начала - Boshlanishidan bir soat oldin
- За неделю до экзамена - Imtihondan bir hafta oldin
- Сделать за день - Bir kunda bajarmoq
4. Tutish, ushlash ma'nosida
Misollar:- Держаться за руку - Qo'ldan ushlamoq
- Взять за руку - Qo'lidan ushlamoq
- Схватиться за голову - Boshini ushlamoq
5. Sabab-oqibat munosabatlarini ifodalashda
Misollar:- Наказать за ошибку - Xatosi uchun jazolamoq
- Благодарить за помощь - Yordam uchun minnatdorchilik bildirmoq
- Платить за работу - Ish uchun to'lamoq
6. O'rniga, evaziga ma'nosida
Misollar:- Работать за друга - Do'sti o'rniga ishlamoq
- Заплатить за всех - Hammaning o'rniga to'lamoq
- Отвечать за других - Boshqalar uchun javob bermoq
7. Biror narsaning yoshi yoki masofasini ifodalashda
Misollar:- Ему за сорок - Uning yoshi qirqdan oshgan
- За километр от города - Shahardan bir kilometr narida
- Зайти за полночь - Yarim tundan o'tmoq
Muhim qoidalar:
1. "За" old qo'shimchasi ko'pincha vinnitel'niy (tushum) va tvoritelniy kelishiklari bilan ishlatiladi.
2. Harakat yo'nalishi ifodalanganda vinnitel'niy kelishigi ishlatiladi:
- Зайти за дом (qayerga?) - Uy ortiga o'tmoq
3. Joylashuv ma'nosida tvoritelniy kelishigi ishlatiladi:
- Находиться за домом (qayerda?) - Uy ortida bo'lmoq
Sharhga javob:
"За" old qo'shimchasi bilan keladigan ismlarning qo'shimchalari haqida tushuntiraman:
1. Erkaklar ismi (мужской род) uchun:
- Qattiq undosh bilan tugagan ismlarga "-а" qo'shiladi
* За Глеба (chunki "Глеб" qattiq undosh bilan tugaydi)
* За Максима
* За Артёма
2. Ayollar ismi (женский род) uchun:
- "-а" bilan tugagan ismlarga "-у" qo'shiladi
* За Арину (chunki "Арина" -а bilan tugaydi)
* За Аделину (chunki "Аделина" -а bilan tugaydi)
3. "-я" yoki yumshoq undosh bilan tugagan erkaklar ismi uchun:
- "-у" qo'shiladi
* За Мишу (chunki "Миша" -а bilan tugaydi)
* За Колю
* За Диму
Asosiy qoida:
- Erkaklar ismi qattiq undosh bilan tugasa → -а qo'shamiz
- Ismlar (erkak yoki ayol) -а/-я bilan tugasa → -у qo'shamiz
Bu qo'shimchalar vinnitel'niy (tushum) kelishigining ko'rsatkichlari hisoblanadi, chunki "за" old qo'shimchasi harakat yo'nalishini ko'rsatganda vinnitel'niy kelishigini talab qiladi.
https://t.me/languagemanRus